Algemeen letterkundig lexicon

ontwikkelingsroman

Benaming voor een romanvorm waarin de geestelijke en lichamelijke groei van een personage gevolgd wordt tot diens volwassenheid of zijn of haar geestelijke rijpheid. Ligt daarbij de nadruk op de opvoeding dan spreekt men wel van Erziehungsroman, zoals bijv. bij Emile (1762) van J.J. Rousseau. Wordt de aandacht daarentegen gericht op de vorming van de hoofdfiguur door zijn omgeving (de culturele wereld waarin hij leeft, de scholing en de ervaringen met familie en vrienden e.d.) dan spreekt men van een Bildungsroman. Daarnaast wordt ook nog de benaming kunstenaarsroman of Künstlerroman gebruikt wanneer het gaat om de ontwikkeling van een artistiek personage, zoals in Der grüne Heinrich (1854) van Gottfried Keller. De grenzen tussen deze verschillende typen ontwikkelingsromans zijn echter lang niet altijd precies aan te geven.

In ontwikkelingsromans wordt dikwijls een idealisering gegeven van de ontwikkeling van het hoofdpersonage. Autobiografische elementen zijn daarbij niet zeldzaam. Het genre kende vooral in het Duitse taalgebied een groot succes, mede onder invloed van J.W. Goethe’s Wilhelm Meisters Lehrjahre (1796), dat veel auteurs tot in de 20^ste eeuw heeft geïnspireerd, zoals bijv. H. Hesse’s Glasperlenspiel (1943). Andere bekende ontwikkelingsromans zijn o.m. Ch. Dickens’ David Copperfield (1850), R. Rollands Jean Christophe (1912), James Joyce’s A portrait of the artist as a young man (1916) en Margaret Atwoods Cat’s eye (1988). Nederlandstalige voorbeelden zijn Multatuli’s Woutertje Pieterse (1870-1875), F. van Eedens De kleine Johannes (deel 1, 1887; deel 2, 1905; deel 3, 1906) en S. Vestdijks Anton Wachter-romans (1934-1949).

Lit: Ph.B. Linker, The search for the self: a study of the apprenticeship novel  in England, France and Germany (1975) • M. Swales, The German Bildungsroman from Wieland to Hesse (1978) • F. Moretti, The way of the world: the Bildungsroman in European culture (1987) • N. Demorand & G. Gengembre, Premières leçons sur le roman d’apprentissage (1995) • F. Bancaud-Maënen, Le roman de formation au XVIIIe siècle en Europe (1998) • G. Castle, Reading the modernist Bildungsroman (2006) • A. Swinnen, Het slot ontvlucht: de 'vrouwelijke' Bildungsroman in de Nederlandse literatuur (2006) • O. Gutjahr, Einführung in den Bildungsroman (2007) • W. Vosskamp, Der Roman des Lebens: die Aktualität der Bildung und ihre Geschichte im Bildungsroman (2009) • G. Summerfield & L. Downward, New perspectives on the European Bildungsroman (2010).

ontsluiten zie loskooien

onzuiver rijm