Verzameld werk. Deel 4. Bewolkt bestaan

[p. 373]

Nawoord

[p. 375]

Aantekeningen bij het ontstaan van ‘Bewolkt bestaan’

Een van de vele keren dat aan Cola de vraag werd gesteld wanneer hij precies aan Bewolkt bestaan was begonnen, antwoordde hij: ‘Bij mijn geboorte’. Een perfekt antwoord, dunkt mij: een kunstenaar draagt zijn hoofdthema altijd met zich mee, en het uit zich in een veelheid van stemmingen, vermommingen en variaties.

Feitelijk is Bewolkt bestaan geschreven in de jaren voor, gedurende en na de Tweede Wereldoorlog, tussen 1935 en 1947. Hij werkte er bij tussenpozen aan, samenhangend met wisselende periodes van schrijfintensiteit. Na een bezoek aan Curaçao bij het overlijden van zijn vader, was hij einde 1935 naar Nederland teruggekeerd, waar hij zijn al eerder aangevangen medische studies voortzette. In de tien tot twaalf jaar die hierop volgden, was de conceptie van Bewolkt bestaan en het schrijven eraan met diverse andere elementen van zijn leven verweven: zijn medicijnenstudie met de eindeloze reeks tentamens en examens, reizen naar Frankrijk, het opzetten als lid van de redactie van het literaire tijdschrift Criterium, en tenslotte de uitoefening van een medische praktijk in het Amsterdam van de bezettingsjaren, waar in 1942 onze dochter werd geboren. Vele van de verhalen die hij in deze periode publiceerde, zouden kunnen worden gezien als voorstudies van Bewolkt bestaan.

In de loop van 1938 en 1939 maakten wij vier verschillende reizen naar Frankrijk: een naar het Île de Port Cros voor de kust van Hyères bij Toulon, twee reizen naar Pierrefonds bij Compiègne in het noorden van Frankrijk, en een naar Parijs in december 1939, waarbij wij samen met de musicoloog Wouter Paap en zijn vrouw, die wij bij toeval ontmoet hadden, in de Nôtre Dame naar de nachtmis gingen.

[p. 376]

De bezoeken aan Pierrefonds met die gevoelvolle nostalgische sfeer, eigen aan Noord-Frankrijk, bleken achteraf voor Cola de voornaamste inspiratiebron voor Bewolkt bestaan te zijn geweest. Het terras van het kleine, eenvoudige ‘Hôtel des Etrangers’ waar we logeerden, bood uitzicht op het in 1857 door Viollet-le-Duc gerestaureerde Kasteel; een glinsterend beeld ervan weerspiegelde in de vijver ervoor, dat veranderde naar gelang het uur van de dag of de weersomstandigheden. Elke dag maakten wij een wandeling naar het dorp Morienval; dat was de plek waar het symbool van de roman ontstond: het kristal van Morienval. Cola voelde zich zo sterk tot Pierrefonds aangetrokken dat wij er bij ons tweede bezoek kamers hebben gezocht met de bedoeling daar een tijd te gaan wonen.

Cola gaf aan een van de sympathiekste personages uit de roman de naam de Retz, geïnspireerd door het ‘Forêt de Retz’ dat rondom de stad Villers-Cotterêts ligt, niet ver van Pierrefonds. Boulevard Raspail 241 was het adres in Parijs, waar wij in 1927 en 1928 enige tijd hebben gewoond. De eigenaar van dat huis heeft model gestaan voor ‘le peintre taciturne’.

Onze tweede reis naar Pierrefonds werd echter afgebroken door de afkondiging in Frankrijk van de algehele mobilisatie, voorbode van de naderende oorlog. Op de terugreis naar Nederland zagen wij troepenbewegingen in Compiègne. Dat voerde ons weer naar de werkelijkheid die wij ontlopen hadden. In Parijs hebben wij toen op onze doorreis voor het laatst Céline ontmoet.

Cola was diep onder de indruk van de atmosfeer vol contrasten van die dagen. In het verschil tussen Pierrefonds en Morienval, die zo vervuld waren van het verleden, en het nabije Compiègne dat in rep en roer stond door de geweldige oorlogsdrukte, weerspiegelden zich voor zijn gevoel verder reikende tegenstellingen en conflicten tussen landen, gebeurtenissen, omstandigheden en mensen. Bewolkt bestaan is van die sfeer doordrenkt, zoals ook die van de bezettingsjaren in Nederland voortdurend in de roman voelbaar is en erin vermenigvuldigd en weerkaatst wordt als in een kristal.

Bewolkt bestaan is voltooid in ‘Kasteel Oost’ bij Eysden in Lim-

[p. 377]

burg. In 1946 stelde een oude studievriend van Cola, Taecke Botke, ons voor aan Teun en Jopie Roosenburg en Piet Damsté, die in het oude kasteel woonden. Zij boden ons de derde etage aan voor de som van vijfentwintig gulden in de maand! Cola verkocht zijn praktijk in Amsterdam-West en wij verhuisden naar Limburg, waar wij een jaar zijn gebleven. In die tijd kregen wij veel bezoek van vrienden uit het noorden, onder meer van John en Jacqueline Meulenhoff. John wachtte geduldig tot Bewolkt bestaan af was, zodat hij het kon uitgeven. Simon Vestdijk en Ans Koster hebben enige dagen bij ons gelogeerd. Cola las Vestdijk gedeelten van het manuscript voor en praatte er met hem over. De beeldhouwer Piet Damsté heeft het voor het werd gepubliceerd naarstig doorgelezen.

In een gesprek uit 1978 met Ronald Severing, die over Bewolkt bestaan een voortreffelijk essay heeft geschreven, merkte Cola op: ‘Het oplossen van zo'n verhaal, trouwens van de meeste kunstwerken of wat dan ook, ligt juist in het niet oplossen daarvan maar in het zien zoals het is. Durven de dingen zien zoals zij zijn.’ Dat waren zijn laatste woorden over Bewolkt bestaan.

Estelle Debrot, Boulder, Colorado, U.S.A.