|
| |
| |
| |
Louis Davids als ober in ‘In het witte paard’.
| |
| |
| |
Annotaties
Wij vermelden, indien bekend, per liedje de tekst- en muziek- schrijver, het jaartal van verschijnen, eventueel de revue waarin het liedje gezongen werd, de bron waaruit wij de tekst hebben overgenomen en de instantie waarbij thans de rechten berusten.
Als de tros wordt losgesmeten Davids/Morris; 1920; De Jantjes; bladmuziek. © Cor. B. Smit.
Als je lacht dan ben je rijk Davids/Morris; 1918; Linke Loetje; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Als je voor een dubbeltje geboren bent Van Tol/Davids/Morris; 1935; Op Stap (film); plaat. © Ed. Nagel.
Tussen vierde en vijfde couplet, demi-tje: overjas van dunne stof voor het voor- en najaar (E).
Bridgeclub ‘Kijk voor je’ Van Tol/Davids?; na 1927; plaat. © Manuscript.
Nav de titel, bridge: uit whist ontstaan kaartspel, gespeeld met 52 kaarten door vier of drie (met een blinde) personen (E). In het refrein, zwikken: zeker kansspel met kaarten (E); klaverjas: wordt gespeeld met een spel van 32 kaarten (piketspel) en een tweede spel dat dicht apart gelegd wordt (E).
Tweede couplet, doubleren: verdubbelen, bij de inzet van een spel (E); zwarte pieten: naam van een kaartspel waarbij schoppenboer zwartepiet heet en klaverenboer verwijderd is, en telkens gelijke kaarten overgespeeld worden tot de zwartepiet overblijft; wie deze kaart heeft, krijgt dan een zwarte streep (met gebrande kurk) onder zijn neus of over zijn gezicht (E). Derde couplet, groot slem: al de slagen halen (E); sans atout: zonder troef (E).
Vierde couplet, down: te weinig slagen gemaakt hebben of het contract niet nagekomen zijn (E); renonce: het niet hebben van kaarten van een bepaalde kleur en die dus moeten verzaken (E).
| |
| |
Brief van een landbouwer aan zijn zoon Davids; 1911; alleen tekst © Jongeneel.
Brief van Mientje uit Soerabaja Davids/Morris; 1920; bladmuziek © Hakkert.
Soerabaja: voormalige residentie in Oost-Java (I).
Eerste couplet, baboe: Indische kinder- of huismeid, oppasster (E) Tweede couplet, blutter: zal, mede gezien het feit dat het volgt na ‘rubber’ wel blubber moeten zijn; Rothschild: bekend inter- nationaal bankiersgeslacht (I); koelies: gehuurde, gekleurde arbeiders, dagloners, sjouwers, vooral in fabrieken, mijnen en plantages in de tropen (E).
Vierde couplet, bestekkie: bestek; djongos: inlandse huisbediende (E); stenga roepia: stenga is half, de roepia is een munteenheid in Indonesië, vroeger de benaming voor een gulden (E).
Vijfde couplet, kali: in het Javaans rivier, in de volkstaal water (H); ben-miks: zal waarschijnlijk betekenen gemengd baden (vgl. bena: branding, water) (K).
Zevende couplet, Dekker: Eduard Douwes Dekker, pseudoniem Multatuli (1820-1887). Nederlands schrijver en voorvechter van maatschappelijke en koloniale hervorming. Auteur van o.a.
‘Max Havelaar’ (I); Abdoel Moeis: waarschijnlijk wordt bedoeld Abdoellah (bin Abd'el-Kader) Moenssi (1854-1940). Maleis auteur, kwam op Malakka met westerlingen (Raffles) in aanraking, streefde culturele verheffing van zijn volk na (I); GG: Gouver- neur-generaal, titel van het hoofd van gewestelijk bestuur in een gouvernement in Oost-Indië en van het hoofd van bestuur in Suriname en op Curaçao (E).
Achtste couplet, miskiete: muskiet is een tropische steekmug. Een muskietennet of muskietengaas (klamboe) wordt gebruikt om deze insecten te weren (E).
Negende couplet, Resident: in Indië titel van de hoofden van gewestelijke besturen (E).
| |
| |
Antwoord van Sientje uit Amsterdam Davids/Morris; 1920; bladmuziek. © Hakkert.
Derde couplet, de Duitsche Keiser: evenals in het Entreelied van Tinus de Vullisman is hier bedoeld: Wilhelm II, keizer van Duitsland en koning van Pruisen van 1880-1918. Hij werd in 1918 tot aftreden gedwongen en leefde sindsdien in ons land in Doorn. Nederland heeft twee maal geweigerd hem uit te leveren (I); g'aallieerde: de geallieerden; bondgenoten van Frankrijk in de oorlog van 1914 (E).
Vierde couplet, Eduard Verkade: Nederlands toneelspeler en regisseur, leefde van 1878-1961; Royaards: Willem C. ook een Nederlands toneelspeler en regisseur, leefde van 1867-1929 (I). De toneelspelers staakten in 1920 voor een verbeterde financiële regeling voor acteurs. De staking vormde tevens een uiting van verzet van de oudere garde tegen de opkomende jongere generatie, tegen de nieuwe manier van toneelspelen en tegen de hegemonie van een regisseur-directeur. Eduard Verkade is in 1920 in die functie verbonden aan de Stadsschouwburg in Amsterdam, maar zijn contract met de gemeente loopt af. Zowel Willem Royaards als Herman Heijermans zouden hem graag willen opvolgen, het wordt uiteindelijk Willem Royaards met zijn gezelschap die de Schouwburg gaat bespelen. Eduard Verkade is teleurgesteld, o.a. in zijn vrienden, die hem niet bij zijn gesprongen toen er zo furieus campagne tegen hem werd gevoerd, o.a door middel van het verstoren van toneelvoorstellingen. De staking wordt in maart beëindigd, zonder dat de toneelspelers veel resultaat hebben geboekt. Begin juni neemt Verkade afscheid in ‘Hamlet’, het beroemde toneelstuk van de Engelse toneelschrijver Shakespeare, ‘temidden van stakers en onderkruipers’ (D).
Vijfde couplet, gespikkeleerd: speculeren, trachten winst te maken door middel van belegging (E); hassewijne: asjewijne, ook gasjewijne, sjewijne, kassiewijne of -wijle gaan (of: zijn, maken), verdwijnen, resp. laten verdwijnen, verdwenen zijn (A).
Zesde couplet, Jess: jazz, uit Amerika stammende moderne dansmuziek, sterk vermengd met negermuziek (E); des: leven, onnodige drukte (E).
Achtste couplet, sjaakies: ook sjakes, stil, gedeist (E).
| |
| |
Dat zijn onze jantjes Davids/Morris; 1923; tekstboek. De Jantjes. © Cor B. Smit.
Jantje: benaming voor matrozen, in het bijzonder die van de oorlogsvloot (E).
Tweede couplet, banjer: rijk heer, patser, soms ook onguur personage (A).
Derde couplet, hassebassie: borrel (A); fosco: naam van een koud gebruikte drank, bereid door koking van water, suiker, cacao en vanille, daarna met melk, water of spuitwater aangelengd (E); ryele: lees reële; haje: haai; a. aanzienlijk; b. handig, gewiekst, gehaaid (A).
Devaluatie Van Tol/Davids; 1929; opname Audiovisuele Dienst, N.Th.I. © Manuscript.
Devaluatie: stabilisatie van de waarde van de munteenheid op een lager niveau, ten opzichte van het goud of van buitenlandse munteenheden (I). Dit liedje dateert uit de z.g. crisisperiode. In 1929 ontstond op 24 oktober, ook wel Black Thursday genoemd, de wereldcrisis toen Wallstreet, het Amerikaanse centrum van speculatie, in elkaar stortte. Ook voor Nederland had dit economische gevolgen (L).
Vierde couplet, Urlus: Jac. (1867-1935). Nederlands tenor, vooral van heldentenorpartijen in Wagner's muziekdrama's (I); croonen: uit het Engels afkomstig, half-neuriënd zingen. Een crooner is een liedjeszanger (vooral voor de radio) die niet luidop, maar half-neuriënd of declamerend zingt, met de mond vlak voor de microfoon (E).
Zesde couplet, Loutje: Davids refereert hier aan zichzelf.
Doe het electrisch Davids/Davids; bladmuziek. © Manuscript. In het refrein, KWU: kilowattuur (E).
| |
| |
Entreelied van Tinus de Vullisman Rido/Davids; 1915; Loop naar den duivel; typoscript. © Manuscript.
Vierde couplet, Minister Treub: (1858-1931) Nederlands staatsman, jurist en econoom. Van 1913-1914 minister van landbouw, 1914-1916, 1917-1918 minister van financiën. Hij maakte een eind aan de monetaire moeilijkheden die in ons land door de oorlog van 1914-'18 waren ontstaan (I).
Vijfde couplet, Heer Keizer: Wilhelm II (1859-1941), zie ook aantekening bij Antiwoord van Sientje uit Amsterdam; fetzen: lor, flard, vod, snipper, lap (B).
Geef mij mijn Amsterdam terug Davids/Morris; 1916; bladmuziek. © Manuscript.
In de laatste regel van het vijfde couplet is sprake van een zekere Schröder. In de Nieuwe Rotterdarnse Courant van 19 december 1938, staat over deze Schröder dat hij overleden is op 11 april 1938 en dat hij onder de schuilnaam ‘Barbarossa’ grote bekendheid had verworven als Amsterdams journalist. Wij citeren: ‘In 1898 werd hij sportredacteur van De Telegraaf, van welk blad hij van 1903 tot 1922 hoofdredacteur was. Voorts was hij medewerker van de Groene Amsterdammer en Het Leven.
Voorts was hij redacteur van De Automaat, een uitgave van de American Petr. Cy. Verscheidene boeken verschenen van zijn hand, o.a. Journalistieke Rolmops (1913), Barbarosserie, Toneelkritieken (1914), Het Dagboek van een Amsterdammer (z.j.) en Een dag Poilu (1918).’ Einde citaat.
In het boek Een kleine man die je nooit vergeet, het leven van Louis Davids verteld door Heintje en naverteld door Johan Luger en H.P. van den Aardweg (Amsterdam, 1949), wordt op blz. 135 ev uitvoerig melding gemaakt van het hoe en waarom Schröder vrij moest. Wij laten die passage hier volgen: ‘De grote journalist uit die dagen was J.C. Schröder-verreweg de meeste mensen kenden hem alleen onder zijn pseudoniem Barbarossa, naar zijn baard, die vroeger rossig, in de dagen waarover wij thans spreken peper-en-zout en naderhand wit was. Barbarossa, hoofdredacteur van De Telegraaf, schreef in zijn krant precies wat hij over de Duitsers, die in 1914 heel Europa in rep en roer hadden gebracht,
| |
| |
dacht. Er was geen woord Grieks bij. Iedereen kon het begrijpen. De toenmalige minister van Justitie greep in en liet Barbarossa op de stoep van diens woning-het was juist Sint-Nicolaasdag en de journalist had zijn handen vol met pakjes voor zijn vrouw en kinderen-door twee rechercheurs, die zich, zoals rechercheurs dat plegen te doen, een weinig verdekt opgesteld hadden, arresteren. Hij bracht de daarop volgende weken in de gevangenis door met het maken van... grappen! Hij hield een monoloog tegen een faecaliën-emmer en vroeg zich af hoe Louis Couperus -toen de meest verfijnde kunstenaar van ons land en misschien wel van de hele wereld-zich zou voelen, wanneer hij met zijn zijden sokken en een orchidee in zijn knoopsgat op dezelfde brits onder hetzelfde celraam zat. Na zeventien dagen brommen werd hij door de directeur van het Huis van Bewaring uitgenodigd in diens werkkamer te komen. De man ontving hem met de woorden: “Gaat U zitten!” Waarop de gedetineerde dagblad-schrijver antwoordde: “Alweer zitten? Dank U hartelijk, meneer de directeur!” Deze prachtige galgenhumor drong naderhand tot ons volk door. Maar in die eerste dagen van Schröders arrestatie onderging iedereen, althans bijna iedereen, een gevoel van diepe teleurstelling. Men haalde in dagbladen-zelfs in die, welke altijd tegenstanders van De Telegraaf geweest waren-de onsterfelijke woorden van Michiel de Ruyter aan: “Leef ik in een land, waar de waarheid niet meer gezegd mag worden?”
Louis Davids laste in het zoëven genoemde lied een couplet over de arrestatie van Barbarossa in. De zaal leek ineen te storten! De mensen verhieven zich van hun stoelen en deden alles wat fatsoenlijke mensen in een schouwburg-zelfs bij de grootste geestdrift-niet doen.’ Einde citaat.
Had je niet die mooie blauwe oogen Davids/Morris; 1916; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Hein de Bruin Van Tol/Davids; 1934; bladmuziek en plaat. © Cor B. Smit.
Het is mal en toch hou je van mij Davids/Morris; 1915-1922;
| |
| |
plaat. © Francis Day. Uit het Engels: ‘When the moon comes over the mountains.’
Eerste couplet, Willem Kloos: Nederlands dichter en letterkundig kritikus (1859-1938). Pionier en hoofdman van de Beweging van Tachtig (I). Tweede couplet, Maurice Chevalier: (1888-1972) Frans variété-zanger en filmacteur (F); Buster Keaton: (1895-1966) Amerikaans filmkomiek en -regisseur (F).
Hollands meisje Davids/Morris?; 1915-1922; plaat. © Manuscript.
Het hondje van Dirkje Davids/Davids?; 1925?; bladmuziek. © B.H. Smit.
Eerste couplet, gonjezak: gonjè: een uit Indische hennep geweven grove stof (E).
Tweede couplet, philantropie: menslievendheid, weldadigheid (E). Vierde couplet, Joodsche Invaliede: Een ziekenhuis speciaal voor Joodse invaliden, in tegenstelling tot het C.I.Z., waar Joodse zieken werden verpleegd. De Joodse Invalide opende in 1912 een gebouw aan de Nieuwe Keizersgracht 70, met twaalf bedden. In 1925 werd verhuisd naar de Nieuwe Achtergracht, waar men 150 bedden had. In 1937 werd het nieuwe gebouw op de hoek van Weesperplein en Nieuwe Achtergracht geopend, waar men ruim 400 ouden van dagen en invaliden kon verzorgen. Deze instelling was een der eersten in ons land waar invaliden niet in een gesticht werden ondergebracht, doch min of meer herschoold werden, om terug te keren in de maatschappij. De architect was J.F. Staal. Na de oorlog van 1940-1945 heeft het nog twee jaar gediend als repatriëringscentrum voor Joden, in 1947 werd het vanwege financiële moeilijkheden verkocht aan de gemeente Amsterdam. Thans is het het Weesperpleinziekenhuis ( J).
Zevende couplet, Sarassani: een circus, te weten Sarrasani. Opgericht door de Duitser Hans Stosch, die in 1901 als dresseur van kleine dieren voor zichzelf begonnen was. In 1931 kwam dit circus voor het eerst in Nederland en later ook in 1932, '34 en '37. Het circus Sarrasani van nu is niet langer in handen van de familie Stosch. In 1956 werd de naam verkocht (O).
Achtste couplet, trijpe: trijp is een fluweelachtig weefsel dat
| |
| |
bestaat uit een grondweefsel van linnen of katoen en een pool van wol (meest geitehaar), ook velours d'Utrecht genoemd; stoelzittingen van trijp (E).
Ich küsse Ihre Hand, Madame Bewerking Duitse tekst Louis Davids; plaat. © Manuscript.
Tweede couplet, Wagner: (1813-1883), Duits componist (G); Beethoven: (1770-1827), Duits componist (G); Richard Tauber: (1892-1948), Oostenrijks, vanaf 1940 Brits zanger (G); Herman Bouher: pseudoniem van Herman Blom (1885-1963), Nederlands toneelspeler en -schrijver, oorspronkelijk huisschilder, kwam via het amateurtoneel in 1907 terecht bij kleinere reizende gezelschappen. In 1916 richtte hij met Jac. Sluyters (die zich spoedig terugtrok) Het Volkstoneel op, dat tot 1938 de Plantage Schouwburg te Amsterdam bespeelde en na de oorlog tournees voor militairen in Indonesië maakte. Later speelde Bouber, soms met zijn vrouw Aaf je, nu en dan bij een van de grote gezelschappen. Hij schreef talloze volksstukken (die hij zelf ‘schetsen’ noemde), waarvan ‘De Jantjes’ (1920) met een ‘long run’ van 16 maanden en duizenden voorstellingen het populairst was. Het werd, evenals zijn ‘Bleeke Bet’ (1917), verfilmd (G). Derde couplet, Champus: champagne; Pompadour: waarschijnlijk verwijzing naar Jeanne Antoinette Poisson (1721-1764), vanaf 1745 Markiezin. Minnares van Lodewijk XV van Frankrijk. Zij protegeerde kunstenaars en schrijvers (G).
Ik zoek een meisje te trouwen Davids/Morris; 1918; bladmuziek. © Hakkert.
Impromptu Davids/Max Tak; 1924; bladmuziek. © Alsbach. N.a.v. de titel, impromptu: iets dat zonder voorbereiding, voor de vuist is gemaakt, een snel opgevatte, zinrijke gedachte, fijne of schrandere scherts. Ook een onverwacht, even vlug beraamd als ten uitvoer gebracht feest, een zeer snel bereide maaltijd, enz. (E). Derde couplet, Sarasate: Pablo de Sarasate (1844-1908), beroemd Spaans vioolvirtuoos, als componist bekend van Spaanse dansen ed (I).
| |
| |
Vierde couplet, Toselli: Enrico Tosselli (1883-1926), Italiaans musicus, voornamelijk bekend gebleven door zijn serenade, geschreven voor de koningin van Saksen, Louise van Toscane (in 1947 overleden) met wie hij een liefdesromance beleefde (I). Zesde couplet, Mozart: Wolfgang Amadeus (1756-1791), Oostenrijks componist (I).
Zevende couplet, Meditation de Tahïs: fragment, tussenspel uit Thaïs, een opera van J. Massenet.
In de Jordaan Davids/Morris; 1918; Bleeke Bet; bladmuziek en plaat. © Cor. B. Smit.
Eerste couplet, gehaaide klit: zie ook Dat zijn onze Jantjes, haai: aanzienlijk, maar ook: handig, gewiekst, gehaaid (A). Een klit is afgeleid van klitten, een klit of klitten vormen, als een klit of klitten aan iets of iemand of aan elkaar blijven hangen (E).
In het bosch Davids/Morris; 1918; Eenheidsrevue; bladmuziek. © Cor. B. Smit.
Tweede couplet, een bijsie: beissie: een dubbele stuiver, een dubbeltje (A). In markttaal is beis twee.
Derde couplet, Mijn hele lijf zit vol met Buk: via de verwijzing van het woordenboek naar bok lijkt de vierde verklaring, nl. verkorting van Bockbier hier op zijn plaats (E).
Refrein, eenheidsworst: worst, zoals er in slechts één soort van regeringswege werd verkrijgbaar gesteld tijdens de Eerste Wereldoorlog (E).
Vijfde couplet, maajum: majem, water (A).
Je mag me plagen Davids/Morris; 1920; bladmuziek. © Jongeneel.
Klap eens in je handjes Van Tol/Davids; 1939; bladmuziek. © Leib.
Laatste couplet, Handje omhoog, Handje omlaag: lijkt ons hier te verwijzen naar de Hitlergroet.
De kleine man Davids/Van Tol/Rido//Davids; 1930; Lach en Vergeet; bladmuziek en plaat. © Jongeneel.
| |
| |
Vierde couplet, Dempsey: (eig. William Harrison 1895) Amerikaanse bokser, wereldkampioen van 1919-1926 (F). Refrein, frontje: halfhemdje, gesteven linnen of katoenen kledingstuk waar aan het halsboord bevestigd is (E); imitatiejaeger: jaeger, weefsel voor hygiënische onderkleding van een bepaald fabrikaat, genoemd naar de Duitse geleerde G. Jaeger (1832-1916) (E).
De komeet van Halley Davids/Davids; 1910; bladmuziek. © Manuscript.
N.a.v. de titel: de Engelse sterrenkundige Edmund Halley (1656-1742) vermoedde dat de komeetverschijningen in 1531, 1607 en 1682 door één en dezelfde komeet veroorzaakt werden, wat inderdaad het geval bleek te zijn. De baan van de zo ontdekte komeet is sterk elliptisch, de omlooptijd is 76 jaar. Haar geschiedenis is gereconstrueerd vanaf 250 v. Chr. en sinds 87 v. Chr. is de komeet 27 keer verschenen, het laatst in 1910. Ze wordt terugverwacht in 1986 (G).
Eerste couplet, strychnine: zeer vergiftig alkaloïde uit de braak- noot; de braaknoteboorn is een kleine giftige boom in Oost- Indië. Strychnine wordt vaak gebruikt voor zelfmoord (E).
Tweede couplet, lombardbriefjes: ook lommerdbriefjes: bewijs van belening in een lommerd (bank van lening) (E).
Derde couplet, esperanto: kunsttaal voor internationaal gebruik, door de Poolse arts, Dr. Zamenhof samengesteld en in 1887 publiek gemaakt; Van Staveren: veel zoeken leverde niet meer op dan het volgende bericht in Het Volk van 2 januari 1925: ‘D. van Staveren. Een zilveren jubileum. David van Staveren, directeur van de schoolbioscoop, herdenkt heden den dag waarop hij voor 25 jaar bij het onderwijs verbonden werd. De jubilaris, die bovendien een actief partijgenoot is, was eenige jaren lid van het federatiebestuur en is thans een onzer vertegenwoordigers in de Prov. Staten. Wij wenschen hem nog vele jaren van energie en strijdlust in het belang van het schoolkind en de Partij.’
De komeet van Halley dateert uit de jaren 1900-1915, qua tijd zou de mogelijkheid er zijn dat de hierboven beschreven Van Staveren ook de bedoelde is. Zekerheid hebben we niet.
| |
| |
Vijfde couplet,Carnegie: Andrew (1835-1919), Amerikaanse industrieel en filantroop. Nadat hij zich uit zijn zaken had teruggetrokken, hield hij zich bezig met het besteden van zijn vermogen voor doeleinden op het gebied van wetenschap, kunst en filantropie. Duizenden openbare bibliotheken werden door hem opgericht in de Verenigde Staten, Canada en Engeland. Hij schonk 1.500.000 dollar voor de bouw van het Vredespaleis in Den Haag, het Internationaal Gerechtshof dat in 1903 werd gesticht en in 1913 werd geopend (G); Rockefeller: John D. (1839-1937), Amerikaans industrieel en filantroop. Schonk enorme bedragen aan instellingen van openbaar nut. Stichtte in 1913 de Rockefeller Foundation ‘tot algeheel welzijn der mensheid’.
Deze instelling geeft financiële steun aan de wetenschap (F); Kuyper: Abraham (1837-1920), Nederlands gereformeerd theoloog en staatsman; na predikant geweest te zijn in Amsterdam, werd hij in 1874 lid van de Tweede Kamer voor de Anti-Revolutionaire Partij; in 1880 werd hij hoogleraar aan de door hem gestichte Vrije Universiteit te Amsterdam. Van 1901 tot 1905 was hij minister-president van ons land (I); Troelstra: Pieter Jelles (1860-1930), Nederlands socialistisch-democratisch staatsman; Fries dichter en advocaat; in 1894 mede-oprichter en leider van de S.D.A.P; vanaf 1897 lid van de Tweede Kamer, van 1900 tot 1903 was hij hoofdredacteur van het dagblad Het Volk; heeft zeer geijverd voor het algemeen kiesrecht (I); Savornin Lohman: Jonkheer A.F. de (1873-1924), Nederlands staatsman, jurist; voornaamste woordvoerder van de Anti-Revolutionaire Partij in de Tweede Kamer; was van 1883-1895 hoogleraar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam; van 1890-1891 minister van Binnenlandse Zaken; stichtte in 1908 de Christelijk Historische Unie. Van 1894-1921 was hij lid van de Tweede Kamer en een van de politieke tegenstanders van P.J. Troelstra (I); Cornelis van der Linden: Nederlands componist en dirigent, heeft zich vooral verdienstelijk gemaakt voor de opera in Nederland. Hij schreef cantates, koor- en orkestwerken (I).
Zesde couplet, Richard Strauss: (1864-1949), Duits componist, dirigent in München, Berlijn en Wenen (I); Edmond Rostand: (1868-1918) Frans dichter en toneelschrijver, laat-romanticus.
| |
| |
Schreef oa ‘Cyrano de Bergerac’ (1897) en ‘Chantecler’ (1910) (1). Zevende couplet, Fosco: zie Dat zijn onze jantjes.
Leentje uit de Lange Niezel Van Tol/?; na 1927; plaat. © Manuscript.
N.a.v. de titel, de Lange Niezel: een straat in de rosse buurt van Amsterdam.
Eerste couplet, Wels en Bakhuis: beide voetballers; Bakhuis was een beroemd midvoor in het toenmalige Nederlands elftal.
Liedje bij de wieg Auteurs en jaar onbekend; plaat. © Manuscript.
Het lot van de Sweepstake Van Tol/Davids; 1932; bladmuziek en plaat. © Oor B. Smit. -
N.a.v. de titel, Sweepstake: uit het Engels, een wedren waarvan de prijs bestaat uit de inleggelden van de deelnemers (E).
In het derde couplet is sprake van Matuschka twee; het is ons onbekend waarnaar hier verwezen wordt.
Vijfde couplet, catzen: een borrel, die bestaat uit jonge jenever met een elixer.
Luchtkastelen Van Tol/Davids; na 1927; bladmuziek en plaat. © Leib.
Mammie heeft haar rijbewijs Van Tol/Davids; na 1927; plaat. © Ariola Music Benelux BV.
Moeder is dansen Davids/Davids (bewerkt naar een Engels gegeven); 1927; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Tweede couplet, de Gaité: uit de bibliotheek van de Gemeentelijke Archiefdienst van Amsterdam is de volgende informatie afkomstig (portefeuille 342 en 47 6): Cabaret ‘La Gaité’ was een cabaret op de eerste verdieping van het Tuschinsky-theater in Amsterdam. 's Middags 3 uur kon men er terecht voor een Thé-Dansant, van 6 tot 7 uur voor het Bitteruur en na 9 uur 's avonds voor een Soirée Dansante. De Volkskrant van 3 maart 1933 schrijft, dat
| |
| |
Louis Davids er optrad, samen met ‘the Diamonds, die een vlot rolschaatsennummer bieden en Delfont et Reneé die het publiek bezighouden met dansparodieën. Jack de Vries en zijn “Internationals” spelen dansmuziek. Een uitstekende band.’
Andere beroemdheden die er ooit optraden waren bijvoorbeeld Rudolf Nelson, een Duitser met een romantisch cabaret, zoals Ibo dat noemt in zijn boekje ‘Cabaret, wat is dat eigenlijk?’ (Amsterdam, 1974), en Dora Paulsen. La Gaité heeft na de Tweede Wereldoorlog niet meer bestaan. Nu is in dezelfde ruimte de bioscoop Tuschinski II gevestigd; ponnen: pon, nachtpon, nachtkleed voor vrouwen of meisjes (E); charlestonnen: de charleston is een Amerikaanse (neger) dans in 4/4 maat, met een sterk erotisch accent (E).
Derde couplet, republiek: de Weimarrepubliek. In 1919 bracht een Nationale Vergadering te Weimar de grondwet van de Duitse Republiek tot stand, die een grote macht gaf aan de Rijksdag, volgens algemeen kiesrecht samengesteld. Aan het hoofd kwam een door het volk gekozen rijkspresident. In 1933 werd Hitler tot rijkskanselier gekozen. In 1934 werd hij staatshoofd en dictator, waarmee de republiek Weimar tot een definitief einde was gekomen (L); Europa door de Yank geplukt: slaat oi op Ameri- kaans economisch overwicht, ontstaan door oorlogsschulden in Europa en door politiek isolationisme en industriële groei in Amerika; Hohenzollern kliek: Hohenzollern is de naam van een vorstengeslacht uit Duitsland afkomstig. De voornaamste tak bekleedde sinds 1415 de waardigheid van keurvorst van Brandenburg, sinds 1701 van koning van Pruisen, sinds 1871 van Duits keizer. De laatste keizer, Wilhelm II, deed november 1918 afstand. (Zie ook Brief van Sientje uit Amsterdam en Entreelied van Tinus de Vullisman.) Andere leden van de familie Hohenzollern waren van 1881-1947 koningen van Roemenië (I); Volkerenbond: Volkenbond, organisatie der Volkeren, opgericht in 1919. Promotor was de president der Verenigde Staten, Woodrow Wilson. Doel ervan was samenwerking tussen de volkeren, waarborging van vrede en veiligheid.
Leden konden zijn de Entente-ondertekenaars van het Vredes- verdrag en 13 met name genoemde neutrale staten, waaronder
| |
| |
Nederland. Andere slechts met goedkeuring van tweederde der leden der Vergadering. De Volkerenbond raakte in verval toen hij niet bij machte bleek de ontwapening op gang te brengen en doeltreffend op te treden tegen de agressieve machten Italië, Japan en Duitsland. De Volkerenbond was gevestigd in Genève, Zwitserland (I).
Vijfde couplet, Paul Whiteman: (1890-1967) Amerikaanse orkestleider. Hij trachtte jazz en symfonische muziek met elkaar te combineren. Op zijn instigatie componeerde George Gershwin de ‘Rhapsody in blue’, waarvan Whiteman in 1924 de première dirigeerde (G).
Zesde couplet, Mammie d'r jurk weegt zeventien gram: jurken, volledig bestikt met kraaltjes, waren in de twintiger jaren in de mode; kift: herrie, ruzie (A).
Negende couplet, Stomp: lijkt ons een soort dans, zoals ook charleston en foxtrot.
Tiende couplet,foxst: foxtrot is een snelle gezelschapsdans, zonder figuren, alleen bestaande uit looppassen (E).
Elfde couplet, La Réserve: een café-restaurant en tearoom op het Rembrandtsplein, no. 44. ‘Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, is iedereen er van onder de indruk. Maar al spoedig herstelt men zich; temeer daar er een grote opbloei van handel en bedrijf ontstaat en er veel geld verdiend en uitgegeven wordt. Vooral de amusementswereld profiteert hiervan. Er ontstaan nieuwe café's, o.m. La Réserve, Monico, Louis Seize (Het Sijsje). Hotel Schiller wordt herbouwd en vergroot. In die jaren geeft Flora revues met de Davidsen, Henriëtte Blazer, Is. Zwaaf e.a. welke veel opgang maken. In die jaren horen we de liedjes van Dirk Witte, zoals Asperine en Mens durf te leven. Louis Davids zingt in het Centraaltheater met Margie Morris’ (M); bobben: bobbed: kortgeknipt (van vrouwenhaar) (E).
Naar buiten Davids/Davids; 1925?; bladmuziek. © Leib.
Eerste couplet, ouwe loeres: loeres, zaak of persoon van grote omvang, kanjer. Ook: manlijk lid (A); zuring-zout: zout van zuring-zuur, zuring-zout uit de handel is kalium-tetra-oxalaat, dat tweemaal zoveel oxaalzuur bevat en daardoor veel giftiger is.
| |
| |
Met een oplossing van zuringzout kunnen inktvlekken uit linnengoed verwijderd worden (E); gassie: pet (A).
Tweede couplet, persisteert: persisteren; volhouden, doorgaan met, volharden, handhaven (E); schlemiel: 1. uit het Hebreeuws, een lange slungel; 2. uit het Bargoens, ongeluksvogel; stakker; ook slappeling, mafkees (E).
Naar de Artis Davids?/Davids; 1934; bladmuziek. © Cor B. Smit. Vierde couplet, soejang: gemene por, plotselinge verraderlijke klap of slag (A).
Naar de bollen Van Tol/Davids; 1936; bladmuziek en plaat. © Leib.
Tweede couplet, cavalcade: plezierrit in gezelschap (E).
Nou... tabé dan Davids/Morris; 1920; De Jantjes; bladmuziek. © Hakkert.
Eerste couplet, Jan Fuselier: met een geweer bewapend gewoon soldaat (E); Jan Oost: Nederlands-Indië.
De Olieman heeft een Fordje opgedaan Van Tol/Davids; 1936; bladmuziek en plaat. © Cor B. Smit.
Eerste couplet, Ome Jan: andere naam voor de lommerd, oftewel de Bank van Lening; Ford: Henry Ford (1863-1947), Amerikaans grootindustrieel. Hij leidde tot 1945 een van de grootste autofabrieken. Zijn meest succesvolle model was de T Ford uit 1914 (G); Deterding: Sir Henry W.A. Deterding (1866-1939), Nederlands zakenman, die vanaf 1896 bij de Koninklijke Nederlandse Petroleum Maatschappij (later Kon. Shell-groep) werkte, waar hij snel naam maakte door de opbouw van een verkooporganisatie voor petroleumprodukten in Azië. In 1900 werd hij benoemd tot directeur, twee jaar later tot directeur-generaal, welke functie hij bekleedde tot 1936 (G).
Vijfde couplet, baalzak: grote groflinnen of jute zak (E).
Omdat ik je niet kan missen Davids/Morris; 1920; bladmuziek. © Heuwekemeijer.
| |
| |
Omdat ik van Mokum hou, Davids /Morris; 1920; Ronde Ka; bladmuziek. © Jongeneel.
Tweede couplet, vodden- en benenman: voddenkoopman, handelaar in lorren; ook voddenhandel: handel in vodden, in lorren en benen (E); water- en vuurvrouw: iemand die heet water en vuur verkoopt (E).
Derde couplet, d'ouwe toren: de Westertoren in Amsterdam.
O mooie oude toren Davids/Morris; 1919; Bleeke Bet; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Derde couplet, porder: iemand die bij wijze van beroep door kloppen of bellen mensen die vroeg op moeten gaat wekken (E).
Oome Ko heeft radio Van Tol/Davids; 1927; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Eerste couplet, porder: zie O mooie oude toren; Mignon: een opera van A. Thomas.
Tweede couplet, blauwbaard: sprookjesfiguur, een man die zijn zeven vrouwen ombracht; vandaar: wreedaard tegenover vrouwen (E); Landru: Henri Désiré (1869-1922), in Parijs onthoofd. Frans arbeider en handelaar. Vanaf 1910 zocht Landru geregeld contact met vrouwen, vooral door huwelijksadvertenties. Hij lokte ze naar een villa, waar sommigen spoorloos verdwenen. In 1919 werd Landru gearresteerd. Toen bleek dat hij ten minste tien vrouwen vermoord en ca. 270 anderen beroofd had. Hij werd ter dood veroordeeld (F); kommenijsbaas: lees komenijsbaas: iemand die een winkel heeft met zuivelprodukten, kruideniers- en fijne vleeswaren (E); koevoet: ijzeren hefboom, handspaak, naar boven dunner toelopend, en van onderen eindigend in een klauw (E); Antoinet van Dijk: Antoinette van Dijk, voormalig operazangeres; in het gezelschap van Jean Louis Pisuisse opgetreden als zangeres van volksliedjes; na 1927 was zij te horen op de radio, als leidster van het Avro-kinderuurtje. (W. Ibo, En nu de moraal van dit lied (...); Amsterdam, 1970.)
Derde couplet, Paljas van Chris de Vos: Chris de Vos, Nederlands zanger, tenor (1871-1949); Paljas is een komische toneelfiguur die oorspronkelijk optrad in intermezzo's; hij ontwikkelde zich
| |
| |
tot harlekijn. Bekend uit Leoncavallo's opera Pagliacci (I); De Savooy: lees De Savoy; een beroemd, zeer luxueus hotel in Londen, van waaruit in de twintiger en dertiger jaren jazz-muziek, live, werd uitgezonden via de radio.
Op de zee Davids/Morris; 1920; bladmuziek. © Cor B. Smit.
N.a.v. de titel: in dit liedje wordt de zeereis naar Nederlands-Indië beschreven, via de bekende route: Port Said, Malta, Rode Zee, Djakarta.
Eerste couplet, O. Wee: oorlogswinst (E), d.w.z. winst, over het algemeen gemaakt door middel van zwarte handel tijdens de oorlog; Oost: Nederlands Indië; haute volee: uit het Frans, hautevolee, de voorname, de hoge kringen (E).
Refrein, kapsones: kouwe drukte, praatjes, pretenties (A).
Derde couplet, mailboot: passagiersschip dat poststukken vervoert (E).
Vijfde couplet, mats: mal (E); cats: jonge jenever met een elixer.
Op het ijs Van Tol/Davids; ± 1934; plaat. © Manuscript.
Potverdikkie, poetsie, pats Toddie/Hakkie Davids; 1918; Hoera we leven nog; bladmuziek. © Hakkert.
In parlando, bien soigné: in de horecawereld hanteert men deze term als een bepaald gezelschap extra aandacht vereist; uit het Frans: goed verzorgd; sauce ravigotte: koude saus van mayonaise met verschillende kruiden (E); Aide de Comp: aide de camp; adjudant te velde, generaal-adjudant (E).
Tweede couplet, smokkie: vriendinnetje, vgl. smok: zoen, kus (E).
Tweede parlando, gauwdief: iemand die op behendige, listige wijze te werk gaat; ook: schelm, schurk, guit, potsenmaker (E).
Derde parlando, horens: iemand horens opzetten: echtelijke ontrouw plegen (E).
In laatste parlando, milicien: soldaat van de lichting (E).
Radijswals Davids/Morris; 1918; Bleeke Bet; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Derde couplet, booi: spreektaal, (dienst)bode. Een vrouwelijk
| |
| |
persoon die bij een ander in dienst is voor huishoudelijk werk (E); corridor: gang (in een gebouw) (E).
Rassenhaat Davids/Davids; 1922-1927; De Jantjes II; bladmuziek. © Hakkert.
Een reisje langs den Rijn Davids/Linke; 1906; bladmuziek. © Rhein Musikverlag/Altona.
Restanten Van Tol/Davids; na 1927; plaat. © Manuscript.
Eerste couplet, sic transit: aldus; zo staat er woordelijk; sic transit glora mundi, zo gaat de wereldse grootheid te niet (E).
Tweede couplet, cocktail-garçonnes: garçonne; uit het Frans: vrije vrouw.
Derde couplet, Orelio: Jozef Marie Theodoor (1854-1926), Nederlands zanger (bariton), was aanvankelijk onderwijzer en studeerde op latere leeftijd zang (G); Bouwmeester: Nederlandse familie van toneelspelers. Hier wordt waarschijnlijk Louis Bouwmeester bedoeld (1842-1925) (I).
In het refrein tussen derde en vierde couplet, Griet Garbo: Greta Garbo, eigenlijk Greta Gustafson, Zweeds-Amerikaans filmactrice. Sinds 1925 in de Verenigde Staten. Hoofdrol o.a. Mata Hari (F).
Sallie met de roomijskar Davids/Morris; 1920; Bleeke Bet; bladmuziek (eerste refrein) en plaat. © Poeltuyn.
Eerste couplet, schlemiel: ongeluksvogel; ook: domkop. Refrein, goochem: slim, geslepen.
Tweede couplet, mesjoggaas: dwaasheid, overdrijving; misch: lees mies; lelijk, lastig. (De verklaring voor deze jiddische woorden werd gevonden in: H. Beem, Resten van een taal, woordenboek voor het Nederlandse Jiddisch; Assen, 1967.) Laatste refrein, ondanks Genève: in Genève was vanaf 1919 de Volkerenbond gevestigd; zie verder: Moeder is dansen.
Scheidingsfeest Van Tol/Davids; 1927; bladmuziek. © Hakkert. Eerste couplet, jajemde: jejemen, stevig (jenever) drinken (A);
| |
| |
jeiles: ophef, beroering, drukte, ruzie (A).
Tweede couplet, verlet: verletten, verzuimen (E).
Derde couplet, lorem: in opgewonden toestand, feestroes, dronken zijn (E); de groene scheidingsbruigom: naar analogie van: de groene bruiloft (in tegenst. met koperen, zilveren en gouden bruiloft), het feest bij het sluiten van een huwelijk; groen is de kleur van de hoop. Misschien ook naar analogie van: een groene weduwe: een onbestorven weduwe? (E).
Vierde couplet, Landru: zie Oome Ko heeft radio.
Zevende couplet, hassebassie: een borrel (A). Zie ook: Dat zijn onze jantjes.
Achtste couplet, peren: een stevig glas drinken (E).
De Scheveningse zee Van Tol/Davids; ± 1932; plaat. © Manuscript.
Eerste couplet, distingué: distinctie, eigenschap van zich in gunstige zin van andere te onderscheiden, te weten door houding en beschaving; gedistingeerd: zich onderscheidend, in het bijzonder door fijne vormen en aan het uiterlijk bestede zorg, voornaam (E).
In het refrein, haute volée: de voorname, hoge kringen (E). Zie ook: Op de zee.
Tweede couplet, mondain: werelds, wereldsgezind, alleen voor de wereld (E); blasé: door te veel genieten verstomd, ongevoelig voor verder genot (E); Mengelberg: Willem J. (1871-1951), Nederlands dirigent en pianist, bevorderaar van het muziekleven in Amsterdam, waar hij van 1896-1945 eerste dirigent was (F).
Derde couplet, douairières: weduwen van adellijken of aanzienlijke huize (E).
Toch ben ik dol op jou Davids/Morris; 1920; bladmuziek. © Heuwekemeijer.
Eerste couplet, sapristie: sapristi, sapperloot, krachtterm, verbastering van sacristie (E).
Tweede couplet, Liberty japonnen: jurken van de Londense firma (en winkel) Liberty. Deze nogal prijzige jurken werden met de hand gemaakt van een soort satijnzijde, bedrukt met een oud- | |
| |
engels bloemmotief of Jugendstilpatroon.
Derde couplet, pneumocokken: een normaal voorkomend bacterie, die, als hij in de longen doordringt, longontsteking veroorzaakt. (E).
De Voetbalmatch Van Tol/Davids; na 1927; bladmuziek en plaat. © Leib.
Eerste couplet, knijsen: kijken, (leren) kennen, begrijpen (A).
Tweede couplet, Jansen en Tilanus: textielfabriek in Twente, o.a. bekend door de fabricage van ondergoed.
Vierde couplet, kifteling: vgl. kifterig; iemand die ruzieachtig is (E); hands: aanduiding dat een bal op verboden wijze met de handen is aangeraakt (E); penalty: strafschop (E); free kick: vrije schop (E).
Vijfde couplet, corner: hoekschop (E).
Zesde couplet, off side: buitenspel (E).
Zevende couplet, ponum: gezicht (A).
Waarom is de zee bij Scheveningen? David/Godfrey en Williams; 1912; bladmuziek. © Francis Day.
Uit het Engels: Why can't we have the sea in London?
Weekend in Scheveningen Van Tol/Davids; 1932; bladmuziek en plaat. © Cor B. Smit.
Eerste couplet, Hispano Suiza: automerk; apenootjes: pinda's (E). Tweede couplet, nekijve: lees nekeiwe: vrouw, meisje, vaak minachtend gebruikt. (H. Beem, Resten van een taal, woordenboek voor het Nederlands Jiddisch; Assen, 1967.)
Weet je nog wel, oudje? Van Tol/Rido/Davids; na 1927; bladmuziek en plaat. © Leib.
Wordt nooit verliefd Davids/Morris; 1920; De Jantjes; bladmuziek. © Cor B. Smit.
Zandvoort bij de Zee Davids/Darewsky; 1915; Loop naar den duivel; bladmuziek. © Cor B. Smit/Francis Day.
| |
| |
Uit het Engels: ‘Seaside on the brain’.
Eerste couplet, papiljotjes: papillot: papiertje, dat dames in hun haar zetten om het te doen krullen (E).
Tweede couplet, baaien rok: baai: dik en grof wollen weefsel, op molton gelijkend flanel, meestal donkerrood, ook wel bruin, geel of blauw van kleur, waarvan onderkleren, vrouwenrokken (...) worden gemaakt (E).
Derde couplet, foscostem: zie fosco in Dat zijn onze jantjes.
De zesdaagse Van Tol/Davids?; ± 1934; plaat. © Manuscript. N.a.v. titel: geïnspireerd op wielerwedstrijd in stadion.
Derde couplet, switchen: uit het Engels, (van plaats) verwisselen, omschakelen, overgaan op iets anders (E).
Zomeravond Van Tol/Davids; 1930; 't Is voor den bakker; bladmuziek. © Jongeneel.
Derde refrein, refuseren: weigeren, afwijzen, niet aannemen (E).
Zomertelegrammen Van Tol/Davids; na 1927; plaat. © Manuscript. Tweede couplet, sjimmiestuur: vermoedelijk een soort autostuur; verbastering van het Engelse shimmy: als zelfst. nmw.: onstabiele wielswerking; als ww.: trillen, wiebelen.
Derde couplet, polkahaar: haar dat rondom het achterhoofd ter hoogte van de onderkant van de oren recht is afgeknipt en enigszins uitstaat; bij vrouwen ook wel gebruikt voor pagehaar (E); Veenhuizen: veenkolonie onder Norg (Drente), in 1823 gesticht door de maatschappij van Weldadigheid. De drie gestichten, waarin o.m. vondelingen en bedelaars werden opgenomen, gingen in 1859 aan het Rijk over en zijn sedertdien als rijkswerkinrichting in gebruik (I).
Vierde couplet, surséance: (van betaling) opschorting, uitstel (E).
Tiende couplet, tatjesdief: misschien een verbastering van tasjesdief?
Twaalfde couplet, milicijn: zie Potverdikkie, poetsie, pats.
Zuiderzee Van Tol/Davids; 1932; plaat. © Alsbach.
Tweede couplet, Marconi: Guglielmo (1874-1937), Italiaans
| |
| |
ingenieur, vond in 1895 een zenderantenne uit voor het overbrengen van hoogfrequente trillingen over grote afstanden en deed nog andere uitvindingen op radiogebied. Nobelprijswinnaar (I); orang pendek: orang:= mens; pendek:= a. kort (in lengte, tijd, ook fig.), b. beknopt, laconiek, bekrompen (van het vestand) (K); Spaanse griep: influenza, die in 1918 epidemisch in Europa heerste en die het eerst in Spanje werd waargenomen (E).
|
|
Auteursrechtelijk beschermd