De boeken der kleine zielen. Deel 1 en 2

[p. 519]

Verantwoording

[p. 521]

In januari 1901 vroeg L.J. Veen aan Couperus of hij van plan was in het najaar met een nieuw boek te komen.¹ Couperus antwoordde: ‘Plannen, ja plannen zijn er: voor een Hollandsche familie-roman, een soort trilogie, in 3 deelen misschien, maar met afzonderlijke titels, zoodat ge ieder deel apart kunt uitgeven.... Maar het zijn nog maar plannen [...]. Misschien is er 1 deel van de trilogie met het najaar wel af, want ik heb toch een 8 maanden om het te schrijven, maar natuurlijk kan ik U niets vasts belooven.’² Veen wilde het eerste deel van de familieroman graag in het najaar van 1901 uitgeven.

Na de voltooiing van Babel in februari 1901 had Couperus tijd om aan de nieuwe roman te denken. Hij wilde Veen de primeur ervan geven, als de uitgever de derving van het honorarium van een voorpublikatie in De gids zou compenseren: ‘Ziehier: als het een roman wordt van ± 200 bl. copie [...] en wij stellen het honorarium op f 2500. -; kan ik dan rekenen op f 900. - erbij; dat wat ik in de Gids voor een boek van die grootte ± ontvang. [...] Als dat kan, dan kunt ge volgaarne den roman inédit krijgen, maar anders scheelt het mij te veel en de tijden zijn treurig!’³ Veen was in

1 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie. Ed. H.T.M. van Vliet. Utrecht/Antwerpen, [1987]. p. 36.

2 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 37-38.
Couperus heeft in 1895 vage plannen gehad voor een Haagse roman onder de titel Een bittere ziel. Het valt niet uit te maken of er enig verband bestaat tussen dit plan en de latere reeks De boeken der kleine zielen. (Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen/Amice; Brieven van Louis Couperus aan zijn uitgever. Ed. F.L. Bastet. 's-Gravenhage, 1977. 2 dln. Dl. i: 1890-1902. Dl. ii: 1902-1919. In: Achter het boek 12 (1973). afl. 1/3 en 13 (1974), afl. 1/3. Dl. i, p. 97-98.)

3 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 41.

[p. 522]

principe bereid het honorarium van De gids te vergoeden. Maar hij wilde elk boek apart beschouwen: ‘Laten wij b.v. zeggen dat wanneer de roman gereed is, ongeveer wij de condities vaststellen en kunnen wij over de grootte oordeelen.’⁴ Couperus kon zich voorstellen dat Veen het bezwaarlijk vond het honorarium van De gids boven op het honorarium van de boekuitgave te betalen. Maar dan was hij genoodzaakt het boek aan De gids aan te bieden, want hij kon de inkomsten uit de voorpublikatie niet missen. Dit zou betekenen dat het boek niet meer in het najaar van 1901 zou kunnen verschijnen.⁵ Veen verzocht Couperus de redactie van De gids nog niets te schrijven over zijn plannen. Hij meende dat ze het wel eens zouden worden over het honorarium.⁶

Inmiddels was Couperus begonnen aan het eerste deel van de nieuwe roman. Er was hem veel aan gelegen met Veen tot overeenstemming te komen. Hij wilde een zo hoog mogelijk honorarium voor de boekuitgave bedingen om zijn schuld bij Veen af te lossen.⁷ Op 26 maart 1901 schreef hij aan zijn uitgever: ‘Het is mij ook niet onverschillig dien [roman] dadelijk bij U als inédit uit te geven, om de goede reden, dat ik met de beiden boeken, waarin ik dien roman denk te schrijven, gaarne aan U zoo spoedig mogelijk mijn schuld wilde afdoen, en komen de werken in de Gids, dan duurt de aflossing weêr idem zooveel langer [...]. Daarom dus ben ik wel bereid mij met minder tevreden te stellen, als wat ik gekregen zoû hebben met een Gidspublikatie erbij. Zouden wij dat nu niet ongeveer al kunnen vaststellen? B.v., als ik U geef de twee boeken van De Familie en de kennissen (misschien is het beter twee afzonderlijke titels te kiezen??) éen in najaar 1901, éen in voorjaar 1902, voor f 5000. -, elk boek berekend op een omvang groote-roman (± 200 bl. van mijn copie), [...] zoû dit gaan?? In de Gids zoû ik er dan boven-op krijgen ± f 1.800, -; nu zoû ik zeggen: geef

4 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 42.

5 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 43.

6 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 44.

7 In november 1900 had Couperus van zijn uitgever f 5000, - geleend. (Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 24-29.)

[p. 523]

mij er op wat gij kunt; bereken, het zelve. Daar, royaler kan ik in de gegeven omstandigheden, die treurig zijn, niet wezen [...].

‘Ik werk geregeld voort aan De Familie en de kennissen [...]. Het boek speelt in Den Haag, als ge wilt genre Eline Vere maar rijper; in côterieën half Indisch, half Hollandsch, een meer werkelijke maatschappij, dan die van Eline [...].’⁸ Begin april beloofde Couperus voorlopig nog niets over de nieuwe roman aan De gids te schrijven, zodat Veen een nieuwe berekening zou kunnen maken. Het werk vorderde goed. Van het eerste deel, De familie en de kennissen, had hij reeds 80 bladzijden geschreven. Mevrouw Couperus was er ‘zeer tevreden’ over. De romans zouden geschikt zijn voor een groot publiek. Couperus had ook al een hoofdtitel voor de gehele reeks: De boeken der kleine zielen.⁹

Half april 1901 stelde Veen aan Couperus voor een honorarium van f 5000, - te betalen voor de uitgave van de eerste twee boeken van de reeks en f 1000, - extra te geven omdat ze niet in De gids zouden worden voorgepubliceerd.¹⁰ Couperus ging hiermee akkoord. Wel wenste hij dat in het contract voor elke herdruk een honorarium van f 1800, - per boek zou worden afgesproken. De titels van de twee boeken luidden toen: De familie en de kennissen en De late liefde.¹¹ In het contract, gedateerd 1 mei 1901, veranderde Couperus de titel van het tweede boek in: Het late leven.¹² Op 15 juni liet hij Veen weten: ‘De Kleine Zielen vorderen goed. De Familie en de kennissen zijn gereed en worden geleidelijk overgeschreven, en aan Het Late Leven ben ik begonnen. [...]

‘De Boeken der Kleine Zielen zullen in vier romans geschreven worden; dus met iii en iv kom ik later bij U aan. Mijn vrouw, - strengste recensent, die ik heb - was zeer tevreden over De Fam. en de kennissen en vond in het begin van Het Late Leven veel

8 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 196-197.

9 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 45.

10 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 48.

11 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 48-49.

12 Een exemplaar van dit contract is in bezit van Veen, uitgevers te Amsterdam en een bevindt zich in de Couperus-collectie van het Letterkundig Museum. Vgl. ook Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 51-52.

[p. 524]

moois.’¹³ In deze zelfde maand ontving Couperus het verzoek een bijdrage te leveren aan De gids. Hij berichtte de redactie dat hij werkte aan een grote Haagse roman die hij echter al aan Veen had toegezegd. Daarop vroeg J.N. van Hall, de redactiesecretaris van De gids, op 23 juni 1901 aan Veen of hij bereid was een fragment van Couperus' roman af te staan ter publikatie in De gids. Veen verklaarde zich hiertoe bereid als het fragment beperkt bleef tot ± 10 bladzijden en in de oktober- of novemberaflevering zou worden opgenomen met een verwijzing naar de aanstaande boekuitgave bij uitgeverij L.J. Veen. In overleg met Couperus werd gekozen voor de eerste acht bladzijden van het tweede deel van De familie en de kennissen. Uiteindelijk zag Van Hall af van publikatie; hij vond het fragment te klein.¹⁴

Toen Couperus in juni 1901 een groot deel van de kopij van het eerste boek naar Veen stuurde, deelde hij hem tevens mede de titel ervan te hebben veranderd in De kleine zielen: ‘Daar het eerste Boek een entrée-en-matière is voor de 3 anderen, is de titel ook zoo heel goed.’ De titel van het tweede boek, Het late leven, bleef onveranderd. Volgens Couperus vorderde dit boek goed en werd het ‘heel mooi’.¹⁵

Couperus wilde graag dat de eerste twee boeken van de reeks tegelijkertijd - in november 1901 - uitgegeven zouden worden, omdat Het late leven inhoudelijk direct aansloot op De kleine zielen. Veen vond dit niet ‘practisch’. Volgens hem was het veel beter het tweede boek in december of januari te publiceren en vervolgens boek iii en iv.¹⁶ Het eerste boek, De kleine zielen, verscheen in november 1901 bij L.J. Veen te Amsterdam.

De kladversie van Het late leven was reeds in juli 1901 voltooid. Begin oktober liet Couperus aan Veen weten dat hij nog twee à drie maanden nodig had om de kopij in het net over te schrijven.¹⁷

13 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 52-53.

14 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 53-54, 56, 59, 62, 194, 240-241.

15 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 204.

16 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 53, 56.

17 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 211.

[p. 525]

Veen wilde het boek graag in februari 1902 laten verschijnen, maar het overschrijven duurde langer dan verwacht. Uiteindelijk verscheen Het late leven pas twee maanden later, in april 1902.

Op 27 mei 1902 schreef Couperus aan zijn nichtje Marie Vlielander Hein over de eerste twee boeken van De boeken der kleine zielen: ‘Het eerste Boek vind ik als expozitie wel geslaagd, in sommige opzichten veel beter dan het Late Leven: dat vind ik après coup te novellistisch opgevat, niet in het kader passen van de andere, hoewel het psychologiesch wel juist het eerste vervolgt en zich er aan sluit. Het is ook zoo verbazend moeilijk!! [...] Het doet me pleizier dat je de storm hebt opgelet - je bent soms zoo vatbaar voor détails, dat vind ik zoo leuk; ik heb de Hollandsche lucht en de Hollandsche wind door het heele werk, hoop ik, vastgehouden, ook al kan ik niet anders dan het symbolistisch doen: Constance en de storm is bv. wel heel erg symbolistisch - het groote leven, dat binnen wil waaien in het kleine huis, en waarvoor haar jongen haar beschermen moet - maar zoo ben ik nu eenmaal. Een kritiek heeft verteld, dat er zulke Italiaansche luchten en tinten van oude Italiaansche meesters in mijn boek waren!! En dat, als je al je moeite doet de atmosfeer grauw en Hollandsch te houden!! [...] - Brauws, ja, is misschien wel wat vaag van teekening, voor anderen: ik zie hem wel. [...] Er zijn scènes in het Eerste Boek - van Fine en Cateau - die mijzelf altijd weêr doen grinniken van pleizier!! De laatste scène van Boek i was heel heel lastig en is, geloof ik, wel goed geworden. Maar ik ga mezelf niet verder ophemelen. Er ontbreekt o, zoo een boel aan, en dat novellistische in Het Late Leven ergert me telkens. [...] Heel moeilijk in Het Late Leven was de dubbele liefde, terwijl van geen der vier personages, éen woord van liefde tot de ander geuit werd!!! Enfin, het is een moeilijk boeltje geweest, en de leek, die misschien zegt: Couperus maakt er zich nu eens gemakkelijk van af - gewone menschen, gewone woorden - en niet meer toover-atmosfeer [...] weet er niets van!!’¹⁸

18 De brief bevindt zich in het Letterkundig Museum en is gepubliceerd in Maatstaf ii (1963/64). p. 170-172.

[p. 526]

In 1916 verklaarde Couperus tegenover André de Ridder De kleine zielen - ‘als zedenroman van onze dagen...’ - te rekenen tot het kleine gedeelte van zijn werk waarvan hij nog steeds ‘werkelijk’ hield.¹⁹

19 André de Ridder: Bij Louis Couperus. Amsterdam, 1917. p. 41.

Bronnen

Voorzover ons bekend, zijn van de romans De kleine zielen en Het late leven de volgende door de auteur geautoriseerde bronnen overgeleverd:

A. twee manuscripten van De kleine zielen en twee van Het late leven: twee volledige kladhandschriften van de hand van Couperus en twee volledige kopijhandschriften die gedeeltelijk door Couperus en gedeeltelijk door zijn vrouw zijn gemaakt. Ook van de twee hoofdstukken die door Couperus in januari 1902 aan Het late leven zijn toegevoegd, zijn het klad- en kopijhandschrift bewaard gebleven. Alle handschriften bevinden zich in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag (sig. c. 383 h. 1).²⁰

Het kladhandschrift van De kleine zielen bestaat uit 205 bladen van eenzelfde formaat, maar van een verschillende soort, die eenzijdig zijn beschreven.²¹ Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift De Familie en de Kennissen, en genummerde bladen van 2-36, 34-96, 96-201.²² Het kladhandschrift bevat nogal wat doorhalingen, verbeteringen en toevoe-

20 De handschriften maken deel uit van de collectie die de erven-Veen in 1961 aan het Letterkundig Museum hebben overgedragen. (Veen kreeg alle handschriften van De boeken der kleine zielen in 1903, na het verschijnen van het laatste boek, Het heilige weten. Vgl. [Louis Couperus]: Amice, p. 24.)

21 Op de achterkant van de bladen 15 en 17 staan enkele aantekeningen over in de roman optredende personen; de versozijde van blad 94 bevat een aanzet voor het begin van deel ii en op de versozijde van blad 179 heeft Couperus een kleine berekening gemaakt. Op de achterkant van de bladen 76-78, 83-89, 95-96, 104 en 106 staan fragmenten van de kladversie van Babel.
Het kladhandschrift van De kleine zielen is niet geheel volledig overgeleverd: blad 122 ontbreekt. Het is niet bekend wanneer dit blad verloren is gegaan.

22 Zoals uit de nummering van de bladen blijkt, heeft Couperus zich een paar maal vergist. Dit verklaart het verschil tussen de nummering en het aantal bladen.

[p. 527]

gingen. Couperus heeft de eerste versie van de roman zonder veel onderbrekingen op papier gezet. De ductus verschilt nauwelijks en bijna alle bladen zijn in dezelfde paarse inkt beschreven.

Het kladhandschrift van Het late leven bestaat uit 160 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.²³ Enkele bladen zijn ruitjespapier. Het is als volgt samengesteld: een ongenummerd blad met het opschrift Het Late Leven, en genummerde bladen van 2-75, 77-161. Het kladhandschrift bevat betrekkelijk weinig doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen. Een groot aantal bladen vertoont zelfs niet één verandering. Couperus heeft er zonder veel onderbreking aan gewerkt: alle bladen zijn in dezelfde paarse inkt beschreven en de ductus is gelijkmatig.

Het kopijhandschrift van De kleine zielen bestaat uit twee, apart genummerde, delen. Het eerste deel telt 144, grotendeels gelinieerde, bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.²⁴ Het eerste, ongenummerde blad heeft het opschrift De Familie en de Kennissen. Eerste Deel; de volgende bladen zijn genummerd 2-144. Het tweede deel telt 214 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.²⁵ Het eerste, ongenummerde blad heeft het opschrift De Familie en de Kennissen. Tweede Deel; de volgende bladen zijn - gedeeltelijk onjuist - genummerd 2-38, 37, 40-184, 135-162, het laatste blad is met potlood juist genummerd: 213; de onjuiste nummering van de bladen 135-140 is eveneens met potlood gecorrigeerd tot 185-190 en bij dit laatste nummer staat ‘etc.’.

Couperus zelf heeft alle bladen van het eerste deel van het kopijhandschrift geschreven en van het tweede deel de bladen 1-39 (eerste helft) en 111-114 (eerste gedeelte); zijn vrouw heeft het grootste gedeelte van het tweede deel gemaakt: 39 (tweede helft)-110 en 114 (laatste gedeelte)-213. Aangezien Elisabeth Couperus veel groter schreef dan haar man, had zij aanzienlijk meer bladen

23 Op de achterkant van blad 83 staat een afwijkende versie van het slot van deel i.

24 Op de achterkant van blad 129 staat een berekening.

25 De versozijde van blad 66 bevat de aanzet voor een scène uit Het late leven. Op de achterkant van enkele andere bladen is met potlood een verwijzing naar de bladzijden van de boekuitgave genoteerd.

[p. 528]

nodig. Het kopijhandschrift bevat vrijwel geen doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen. Het is door Couperus en zijn vrouw voor het grootste gedeelte geschreven in paarse inkt. De ductus is zeer gelijkmatig.

Het kopijhandschrift van Het late leven bestaat uit twee, apart genummerde, delen. Het eerste deel telt 150 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven. Het eerste, ongenummerde blad heeft het opschrift Het Late Leven. Eerste Deel; de volgende bladen zijn genummerd 2-114, 114a-149. Het tweede deel telt 114 gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven.²⁶ Het eerste, ongenummerde blad heeft het opschrift Het Late Leven. Tweede Deel; de volgende bladen zijn genummerd 2-114.

Couperus zelf heeft van het eerste deel de bladen 130 (laatste gedeelte)-149 geschreven en van het tweede deel 1-99 (eerste gedeelte); zijn vrouw heeft het eerste en het laatste gedeelte van het kopijhandschrift gemaakt: 1-130 (eerste gedeelte) en 99 (laatste gedeelte)-114. Het kopijhandschrift bevat vrijwel geen doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen. Het is door Couperus en zijn vrouw geschreven gedeeltelijk in paarse en gedeeltelijk in lichtzwarte inkt. De ductus is zeer gelijkmatig.

De klad- en kopijhandschriften van de twee hoofdstukken die later aan het eerste deel van Het late leven zijn toegevoegd, bestaan uit apart genummerde, gelinieerde bladen van eenzelfde formaat, die eenzijdig zijn beschreven:²⁷ hoofdstuk xiii 2 bladen klad (1-2) en 3 bladen kopij (ongenummerd, 2-3); hoofdstuk xv 4 bladen klad (1-4) en 5 bladen kopij (1-5). De bladen zijn alle door Couperus in paarse inkt geschreven.

26 De versozijde van blad 13 bevat een aanzet voor een verhaal, op de achterkant van blad 23 staat de aanwijzing ‘Spoed’ en op de achterkant van enkele andere bladen is met potlood een verwijzing naar de bladzijden van de boekuitgave genoteerd. Dit kopijhandschrift is in gedeelten door Couperus naar Veen gestuurd. De achterkant van de bladen 52 en 73 bevatten een adressering en frankering.

27 Op de achterkant van een blad van elk van de twee kopijhandschriften heeft Couperus aangegeven op welke plaats het desbetreffende hoofdstuk moest worden ingevoegd.

[p. 529]

De kopijhandschriften van De kleine zielen en Het late leven zijn te herkennen onder andere aan de zwarte vegen die op de zetterij zijn ontstaan.

De tekst van de kopijhandschriften wijkt inhoudelijk niet erg af van de gepubliceerde versie van De kleine zielen en Het late leven. Meestal gaat het om kleine, vooral stilistische, varianten. Het kladhandschrift van het eerste deel van De kleine zielen verschilt aanzienlijk van de gepubliceerde versie. Couperus heeft dit deel bij het overschrijven grondig bewerkt. Tussen enerzijds de uiteindelijke versie van het kladhandschrift van het tweede deel van De kleine zielen en van het kladhandschrift van Het late leven, en anderzijds de kopijhandschriften en de gepubliceerde versies bestaan wel veel, maar niet erg ingrijpende varianten. Die delen zijn niet grondig bewerkt of omgewerkt. De opeenvolgende scènes en hoofdstukken uit de kladhandschriften zijn gehandhaafd.

B. een uitgave in boekvorm:

Louis Couperus: De boeken der kleine zielen; [dl. i:] De kleine zielen. Amsterdam, L.J. Veen, [november 1901]. 2 dln. Met een bandtekening van Theo Neuhuys.²⁸

Louis Couperus: De boeken der kleine zielen; [dl. ii:] Het late leven. Amsterdam, L.J. Veen, [april 1902]. 2 dln. Met een bandtekening van Theo Neuhuys.

Op 15 juni 1901 deelde Couperus aan Veen mee dat De familie en de kennissen - later getiteld: De kleine zielen - ‘geleidelijk’ in het net werd overgeschreven. Hij verwachtte dat ook Het late leven op tijd gereed zou komen: ‘[...] de moeilijkheid is het copieeren, mijne vrouw laat mij in de steek, ik ben bang dat het hare oogen wat vermoeit. Maar met een paar bladzijden overschrijven per dag, kom ik er?’²⁹ Veen vreesde dat met het overschrijven veel tijd verloren zou gaan. Daarom vroeg hij het kladhandschrift als kopij te sturen.³⁰ Couperus voelde hier niets voor: ‘Ja, dat kunt ge

28 Vgl. E. Braches: Het boek als Nieuwe Kunst 1892-1903; Een studie in Art Nouveau. Utrecht, 1973. p. 368.

29 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 53.

30 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 56.

[p. 530]

begrijpen: De Kleine Zielen drukken naar het origineele M.S.! Nooit en nimmer! Daar heb ik te veel menschenliefde voor, voor zetter en mijzelve. [...] Neen, ge krijgt spoedig een pakket: met een groot stuk copie Zielen (het eerste deel van Boek i.) en dan is het goed dat ge zetten laat: dan kan ik geleidelijk nu al de proeven nazien.’³¹ Op 20 juli zond Couperus de kopij van het eerste deel en het begin van het tweede deel van De kleine zielen naar Veen. De uitgever die meende de gehele kopij van De kleine zielen en het begin van Het late leven ontvangen te hebben, gaf op 25 juli drukkerij Thieme opdracht een proefpagina te zetten en uit te rekenen hoe groot het eerste boek zou worden.³² Vier dagen later stuurde Thieme de proefpagina; De kleine zielen zou een omvang krijgen van 17 vel, dat wil zeggen 272 bladzijden.³³ Veen liet daarop aan Couperus weten dat het boek lang niet zo groot zou worden als hij had gedacht. Bij de bepaling van het honorarium waren beiden echter uitgegaan van een grote roman.³⁴ Couperus antwoordde: ‘[...] cher ami, ge moet u vergissen met uw berekening!! Ge kunt ook nog niet berekenen, want ge hebt nog niet alles: ik zond u (niet het eerste Boek) maar het eerste Deel van het eerste Boek + het begin van het tweede deel van het eerste boek: hoe wilt ge nu al zoo pessimistisch berekenen! [...] Ge hebt klaarblijkelijk gemeend, dat ge al het geheele Eerste Boek hadt!!’³⁵ Veen gaf toe dat hij zich vergist had.

Begin augustus 1901 begon Thieme met de produktie van De kleine zielen. Binnen een week was het eerste deel gezet.³⁶ Op 19 augustus schreef Veen aan Couperus: ‘Ge hebt de drukproeven zeker wel ontvangen. Krijg ik spoedig het voor revisie en de rest van deel ii?’³⁷ In afwachting van Couperus' zending gaf Veen

31 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 57.

32 Brief in het archief-Veen (Letterkundig Museum).

33 Brief in het archief-Veen.

34 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 59.

35 Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 61-62.

36 Brief van Thieme, gedateerd 3 augustus 1901, in het archief-Veen.

37 Brief in het archief-Veen.

[p. 531]

Thieme opdracht te beginnen met het tweede deel. De rest van de kopij zou spoedig volgen.³⁸ Couperus stuurde op 20 september de gecorrigeerde proeven en de nog ontbrekende kopij van het tweede deel. Hij vroeg Veen goed te letten op zijn aanwijzingen voor het zetten van dialogen waarin Cateau optreedt: de (klein)-kapitaal voor de door Couperus in zijn handschrift dubbel onderstreepte woorden van Cateau ‘geeft haar zeurige nadrukjes goed weer’.³⁹ Veen bevestigde de ontvangst van de kopij op 24 september; hij beloofde Couperus binnen een week alles in proef te geven. Op dezelfde dag schreef hij aan Thieme: ‘Hierbij de rest copie Couperus. Geef mij nu ommegaande even op hoe groot nu deel ii wordt, en zet het geheel als het kan voor 5 Oct. af.’ Verder gaf hij opdracht de gecorrigeerde vellen van deel i met spoed af te drukken.⁴⁰

Op 9 oktober 1901 stuurde Thieme de eerste 8 afgedrukte vellen van De kleine zielen naar binderij Tenthoff te Amsterdam.⁴¹ Een dag later liet Couperus aan Veen weten: ‘De proeven krijgt ge allen tegelijk binnen een 10 dagen terug, en de revizie zal dan heel vlug gaan: het zijn prachtige proeven, bijna zonder fout. -’⁴² In november werden de resterende vellen van het eerste deel en alle vellen van het tweede deel van De kleine zielen door Thieme in gedeelten afgedrukt en naar de binder gestuurd.⁴³

Veen had reeds in juni 1901 met Theo Neuhuys afgesproken dat hij een band voor De boeken der kleine zielen zou maken. Op 19 juni zegde Neuhuys toe een band te ontwerpen ‘waardig’ om het nieuwe werk van Couperus ‘samen te vatten’.⁴⁴ Half juli stelde Veen de ontwerper op de hoogte van de veranderde titels van de

38 Brieven van Veen aan Thieme, gedateerd 12 augustus en 6 september 1901, in het archief-Veen.

39 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 208-209.

40 Brief in het archief-Veen.

41 Brief van Thieme aan Veen in het archief-Veen.

42 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 212.

43 Brieven van Thieme aan Veen, gedateerd 7, 9, 12 en 13 november 1901, in het archief-Veen.

44 Brief in het archief-Veen.

[p. 532]

eerste twee boeken. Neuhuys voltooide het bandontwerp begin augustus. Toen Couperus vervolgens naar de band informeerde, antwoordde Veen hem eind september dat hij van plan was voor de reeks De boeken der kleine zielen dezelfde band van Theo Neuhuys te gebruiken, maar in een per boek verschillende kleur.⁴⁵ Op 10 oktober stuurde binderij Brandt de bandstempel naar Thieme. Veen gaf de drukkerij opdracht de omslagen te drukken: voor De kleine zielen in een grijze tint en voor Het late leven in een bruine kleur.⁴⁶

Couperus ontving op 21 november 1901 een exemplaar van de zogenaamde ‘pracht-editie’ van De kleine zielen: een exemplaar op speciaal papier gedrukt en gebonden in een perkamenten band met een gouden belettering. Hij vond het boek ‘bizonder mooi’: ‘Neuhuys heeft alle eer van zijn werk, de band is fijn geteekend, en dat perkament-papier en mat goud is rijk en toch van uitnemenden smaak. Ik ben er best meê tevreden, ook met het mooie papier; ook met het binden van het boek: het valt zoo gemakkelijk open...’ Couperus was echter niet tevreden over de wijze waarop de familienamen in de roman waren gespeld; Van Lowe en Van Naghel komen voor naast van Lowe en van Naghel. Volgens hem waren deze inconsequenties de schuld van de drukkerij, want zelf schreef hij altijd Van Lowe en Van Naghel: ‘Wij doen allen onze best ons boek zoo impeccabel mogelijk de wereld in te zenden, en bij het afdrukken doet men slordigheden en eigenwijsheden. Ge zult goed doen er naar te informeeren: die slordige familie-namen maken buiten des schrijvers schuld een indruk of de proeven niet met zorg werden nagekeken. Wat heb ik er aan of ik een proef twee- drie- viermaal corrigeer en overlees, als het afdrukken zoo slordig gaat.

‘Maar dat is dan ook het eenige. Verder heb ik gelukkig geene groote drukfouten ontdekt en ziet het boek er heerlijk uit, in zijn

45 Brief van Veen aan Couperus, gedateerd 30 september 1901, in het archief-Veen.

46 Brief van Veen aan Thieme, gedateerd 10 oktober 1901, in het archief-Veen.

[p. 533]

voorname en deftige pracht.’⁴⁷ Ook de gewone editie van De kleine zielen in de grijze linnen band viel bij Couperus in de smaak.⁴⁸

Eind oktober 1901 schreef Couperus aan Veen dat Het late leven waarschijnlijk begin januari 1902 zou zijn overgeschreven. Een maand later liet hij weten dat zijn vrouw iedere dag aan het overschrijven was. Hij beloofde de kopij voor ongeveer half januari.⁴⁹ Veen spoorde aan tot haast, hij wilde het boek in februari laten verschijnen. Couperus antwoordde: ‘Begin Februari!!! We zullen het probeeren, maar reken er niet vast op. Want het overschrijven neemt veel tijd. Enfin, we zullen ons best doen.’⁵⁰ Half december beloofde Couperus het eerste deel van Het late leven ‘spoedig’ te sturen.⁵¹ In januari 1902 ontving Veen het eerste deel en het begin van deel ii. De rest zou langzamerhand volgen: ‘[...] waarlijk ik schrijf mij er dood aan...’⁵²

Onmiddellijk na ontvangst stuurde Veen de kopij door naar Thieme. Couperus meende dat publikatie in februari niet meer haalbaar was, want hij moest de proeven ook nog corrigeren. De uitgever stelde hem daarop voor het vierde deel van De boeken der kleine zielen voorlopig te laten rusten en zich helemaal te concentreren op het overschrijven en het corrigeren van Het late leven. Couperus ging hiermee akkoord, maar hij weigerde pertinent zijn kladhandschrift als kopij te sturen. Toen het eerste deel van Het late leven was gezet, kwam Veen tot de ook voor Couperus teleurstellende ontdekking dat de roman aanzienlijk dunner zou worden dan De kleine zielen. Couperus probeerde het grote verschil nog enigszins te verkleinen. Tegelijk met de gecorrigeerde proeven van het eerste deel zond hij twee nieuwe hoofdstukken:

47 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 213.
De inconsequente spelling van de familienamen komt reeds in de handschriften van Couperus voor; zij werd door Couperus dus ten onrechte geweten aan slordigheden van de zetter of onoplettendheid van de corrector.

48 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 214.

49 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 212-213.

50 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 214.

51 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 216.

52 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 217.

[p. 534]

‘[...] deze hoofdstukjes doen er weêr een vel bij, en deel ii zal het boek wel ophalen, hoop ik.’⁵³

Op 10 februari 1902 liet drukkerij Thieme weten dat de eerste zeven vellen van deel i van Het late leven nog niet voor afdrukken waren ontvangen.⁵⁴ Couperus weet de vertraging aan het carnaval.⁵⁵ Eind februari liet hij Veen nog weten dat hij tussen de afgedrukte vellen van het eerste deel twee pagina's miste.⁵⁶ Maar enkele dagen later berichtte Thieme dat de vellen van deel i en het eerste vel van deel ii bij binderij Tenthoff waren afgeleverd.⁵⁷ Op 25 maart volgden de vellen van het voorwerk van beide delen.⁵⁸ Die zelfde dag vroeg Couperus de afgedrukte vellen van deel ii geregelder te sturen ter laatste controle.⁵⁹ De tijd begon inmiddels te dringen. Begin april ontdekte Couperus nog een ‘onmogelijke’ zetfout in het achtste vel, maar aan zijn verzoek het hele vel over te drukken kon niet meer worden voldaan.⁶⁰ Eind april stuurde Thieme de omslagen van Het late leven naar de binder, waarna de roman kon verschijnen.⁶¹

Op 28 april 1902 schreef Couperus aan Veen: ‘Ik ontving Het Late Leven; ja, het is een slank boekje geworden en ik heb er wel het land over; het is een drommelsche toer manuscript te transponeeren in druk! Ik had nooit gedacht dat het eerste Boek zoo dik zoû zijn geworden, maar ook nooit gedacht dat het tweede zoo slank zich zoû voordoen!

‘De perkamenten editie is weêr heerlijk mooi - alleen te dun, maar dat is mijn schuld! -; verder prefereer ik toch het grijs van de Zielen.’⁶²

53 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 218.

54 Brief in het archief-Veen.

55 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 219-220.

56 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 220.

57 Brief van Thieme aan Veen, gedateerd 4 maart 1902, in het archief-Veen.

58 Brief in het archief-Veen.

59 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 221.

60 Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 221.

61 Brief van Thieme aan Veen, gedateerd 29 april 1902, in het archief-Veen.

62 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 224.

[p. 535]

De uitgaven van 1901 en 1902 zijn de eerste en enige druk van respectievelijk De kleine zielen en Het late leven die tijdens Couperus' leven verschenen. De oplage van de boeken was 3000 exemplaren.⁶³ In oktober 1901 liet Veen van De kleine zielen 1500 exemplaren innaaien en 1000 binden. Dezelfde verdeling gold voor Het late leven.⁶⁴ Na ontvangst van zijn luxe-exemplaar van De kleine zielen schreef Couperus aan Veen: ‘Ik hoop, dat ge van ons ivoor-en-gouden boek pleizier zult hebben: als ze maar niet vergeten, kritiek en publiek, dat dit boek eigenlijk een inleiding is voor de drie anderen, waarin dus van zelve meer emotie trilt.’⁶⁵

Om de verkoop van De boeken der kleine zielen te bevorderen had Veen reeds in september 1901 eerst de criticus W.G. van Nouhuys en vervolgens M.G.L. van Loghem, redacteur van het tijdschrift Nederland, benaderd met het verzoek een boekje te schrijven over het eerste boek of over het werk van Couperus in het algemeen. Veen dacht aan een klein boekje van ongeveer 12 bladzijden. Zowel Van Nouhuys als Van Loghem weigerden.⁶⁶

De verkoop van De kleine zielen en Het late leven was de eerste jaren redelijk succesvol.⁶⁷ Veen heeft in 1903, toen de gehele serie compleet was, overwogen een goedkope ‘volksuitgave’ van De boeken der kleine zielen te maken.⁶⁸ Uiteindelijk heeft hij een der-

63 De boeken werden ook te koop aangeboden in een zogenaamde prachteditie, gebonden in een perkamenten band. Deze exemplaren vielen binnen de gewone oplage.

64 Brieven van Veen aan Tenthoff en Brandt, gedateerd 11 oktober 1901, in het archief-Veen.

65 [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 213.

66 Brief van Veen aan Van Nouhuys, gedateerd 14 september 1901, en brief van Van Loghem aan Veen, gedateerd 23 september 1901, in het archief-Veen.

67 Volgens een inventarislijst voor de brandverzekering in het archief-Veen was de voorraad van De kleine zielen in de jaren 1902-1906 achtereenvolgens: 1280, 600, 476, 435, 380 exemplaren. Binderij Brandt had eind 1902 nog 250 exemplaren in losse vellen voor Veen in bewaring. (Brief van Brandt aan Veen, gedateerd 31 december 1902, in het archief-Veen.) De cijfers van Het late leven over de jaren 1903-1906 waren: 1010, 830, 790, 750 exemplaren. Van deze roman had Brandt eind 1902 230 exemplaren in losse vellen; eind 1904 had hij ze nog. (Brieven van Brandt aan Veen, gedateerd 31 december 1902, 31 december 1903 en 31 december 1904, in het archief-Veen.)

68 Vgl. [Louis Couperus]: Amice, p. 33-34.

[p. 536]

gelijke uitgave niet aangedurfd, omdat juist in die tijd de verkoop van Couperus' boeken sterk verminderde.

In 1905 werden De kleine zielen en Het late leven als de delen 15 en 16 opgenomen in de serie Werken van Couperus. De roman was toen nog verkrijgbaar in de oorspronkelijke band van Van Neuhuys en daarnaast nu ook te koop in de speciaal voor de gehele serie door H.P. Berlage Nzn ontworpen band, en in losse afleveringen van f0,50 per stuk. In februari 1911 liet Veen Couperus weten dat hij een begin wilde maken met goedkope uitgaven van zijn werk, want de oorspronkelijke boeken, zoals De kleine zielen, waren te duur.⁶⁹ In de daarop volgende jaren bracht Veen een aantal boeken van Couperus tegen een sterk verlaagde prijs, in verschillende series, opnieuw in de handel. Maar dit is niet met De kleine zielen gebeurd. In het archief-Veen zijn geen gegevens te vinden die wijzen op een nieuwe, goedkope uitgave van deze roman. Een dergelijke uitgave is evenmin ooit aangekondigd in advertenties van Veen of in het Nieuwsblad voor den boekhandel.

69 Vgl. Louis Couperus en L.J. Veen: Bloemlezing uit hun correspondentie, p. 127.

Tekstkeuze

Voor deze uitgave van De kleine zielen en Het late leven zijn de eerste en enige tijdens Couperus' leven verschenen drukken gekozen: zij vertegenwoordigen de laatste door de auteur actief geautoriseerde versie. Couperus heeft de kopij ervan geleverd en de proeven ervan zelf gecorrigeerd. Voor de tekstsamenstelling is gebruik gemaakt van het exemplaar van de eerste drukken dat zich bevindt in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag.

Correcties

Omdat het kladhandschrift (h¹) van het eerste deel van De kleine zielen inhoudelijk sterk afwijkt van de gepubliceerde tekst van de roman is het niet betrokken in de tekstvergelijking voor de nieuwe editie. Het kladhandschrift is alleen geraadpleegd bij tekstuele

[p. 537]

problemen in de basistekst die niet met behulp van het kopijhandschrift (h²) waren op te lossen. Het kladhandschrift (h¹) van het tweede deel van de roman en dat van Het late leven zijn betrokken in de tekstvergelijking voor die gedeelten waar het kopijhandschrift (h²) door mevrouw Couperus is gemaakt.

In de tekst van deze uitgave zijn, mede op grond van een woord-voor-woord vergelijking van het kopijhandschrift (h²) van De kleine zielen en van Het late leven met de eerste druk van deze romans en in de boven aangegeven gevallen met de kladhandschriften (h¹), de hieronder volgende correcties aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de verbeterde lezing gegeven; na de ‘Duitse komma’ (/) volgt de oorspronkelijke, foutieve lezing van de eerste druk. De laatste is voorzien van een asterisk (*) als zij voorkomt in alle genoemde versies. Indien dit niet het geval is, worden ook de lezing van het kopijhandschrift (h²) en in voorkomende gevallen van het kladhandschrift (h¹) vermeld. Hierbij is de volgorde h², h¹ aangehouden, omdat het handschrift h² als kopij voor de eerste druk heeft gediend.⁷⁰

14,21	voldoening/weldoening (voldoening h^2)
19,11	parti/partie (parti h^2)
19,26	hier/niet (hier h^2)
19,33	hè/hé (hè h^2)
19,35	nijdig;/nijdig: (nijdig; h^2)
20,31	jongere/jonge (jongere h^2)
21,2	een/het (een h^2)
21,33	doè/doê (doè h^2)
27,22	steil/stijl*
28,27	voor haar/haar (voor haar h^2)

70 Niet verbeterd zijn feitelijke onjuistheden in het verhaal, zoals tijdsaanduidingen en leeftijden. (Vgl. Algemene verantwoording van de Volledige Werken Louis Couperus. Utrecht/Antwerpen, 1987. p. 81-83.) In het eerste deel van De kleine zielen wordt de aankomst van Van der Welcke aangekondigd voor ‘overmorgen’, terwijl in hoofdstuk viii Addy zijn vader ‘de volgende dag’ van de trein haalt.
De inconsequente spelling van de naam Bruis/Bruys is evenmin gecorrigeerd: de naam komt slechts tweemaal voor en het is dus niet duidelijk welke spelling Couperus heeft gewild.

[p. 538]

31,27	zelf/zelfs*
36,20	eerste fout/fout (fout h^2, eerste fout h^1)
36,31	vorsten:/vorsten (vorsten: h^2)
37,25	dien/den (dien h^2)
41,7	elkaâr/elkaàr (elkaâr h^2)
46,7	nijdaste/nijddaste*
49,32	beslist,/beslist (beslist, h^2)
50,13	zouden/zoûden (zoû h^2)
50,14	kleedt/kleed*
52,5	het ook/ook (het ook h^2)
56,6/7	Staffelaer/Staffelaar (Staffelaer h^2)
57,29	Nu dat/Nadat (Nu dat h^2)
67,14	alleen:/alleen.*
71,21	als/al (als h^2)
72,4	Van der Welcke/Van Welcke (Van der Welcke h^2)
72,16	Van der Welcke /Van Welcke (Van der Welcke h^2)
73,32	Asschepoestertje/Asschepoetstertje (Asschepoestertje h^2)
75,1	gepromoveerd;/gepromoveerd: (gepromoveerd; h^2)
77,8	blauwe/blonde (blauwe h^2)
79,24	mevrouw./mevrouw, (mevrouw, h^2)
79,33	er iets/iets (er iets h^2)
82,6	Constance:/Constance. (Constance. h^2, Constance: h^1)
88,10	kibbelen,/kibbelen, - (kibbelen, h^2)
90,6	het/het het (het h^2)
90,34	suite,/suite, - (suite, h^2)
91,29	zijn!/zijn (zijn! h^2)
93,24	voór/voor (voór h^2)
100,22	die,/die (die, h^2)
105,16	officieele/officieele (officieele h^2)
109,33	heeft/geeft (heeft h^2)
111,11	dochters/dochter (dochters h^2)
116,16	Omdat/Om (Omdat h^2)^71
122,2	kind./kind, (kind. h^2)

71 Deze correctie is door Couperus aangebracht in zijn auteursexemplaar (in particulier bezit).

[p. 539]

123,33/34	hadden immers/haddenimmers (hadden immers h^2)
123,34	vraag/vroeg (vraag h^2)
124,8	draaimolen!/draaimolen? (draaimolen! h^2)
132,27	ontvallen/ontraden (ontvallen h^2)
138,5	ter neêr/ter neêr (terneêr h^2)
148,22	sympathisch/sympatisch (sympathisch h^2)
149,11	geloosd/geloodsd*
151,23	Eilenburghs/Eilenburgs*
151,23	Steijns/Steyns*
154,17	te strikken/je strikken (te strikken h^2)
155,4	prezenteeren;/prezenteeren: (prezenteeren; h^2)
158,8	bleek!/bleek? (bleek! h^2)
167,16	Aarebèien/Aarebêien (aarebèien h^2)
168,27	dan/van (dan h^2)
168,33	ridicuul/ridicueel (ridicuul h^2)
170,32	degelijkheid/degelijkheid, (degelijkheid h^2)
171,11	zichzelve:/zichzelve, (zichzelve h^2)
171,16	dwong/dong*
172,20	maken,/maken (maken h^2, maken, h^1)
179,2	de familie/de familie (de familie h^2)
185,9	lief atavistisch'/liefs atavistisch (liefs atavistisch' h^2)
185,15	belangen,/belangen (belangen, h^2)
185,24	zijn/zij (zijn h^2)
190,11	kwaad:/kwaad, (kwaad: h^2)
193,11	Möller-Thijs/Möller - Thijs (Möller-Thijs h^2)
193,14	Möller-Thijs/Möller - Tijs (Möller-Thijs h^2)
195,24	Hendrik/Herman*
196,9	verloor zich/verloor (verloor h^2, verloor zich h^1)
198,34	pooze/pauze (pooze h^2)
202,10-12	komen... Ook voelde zij, dat haar oude man, bang was, dat zij te laat zoû komen... of/komen... of (komen... Ook voelde zij, dat haar oude man bang was, dat zij te laat zou komen... of h^2, komen... Ook voelde zij, dat haar oude man, bang was, dat zij te laat zou komen... of h^1)

[p. 540]

203,25-27	had. Misschien toch was het beter geweest, als zij maar eerst had getelegrafeerd. Misschien waren/had. Misschien waren (had. Misschien toch was het beter geweest, als zij maar eerst had getelegrafeerd. Misschien waren h^2, h^1)
204,22	Constance,/Constance (Constance, h^2, h^1)
207,6	vloeiden/vloeide*
209,20	menschen, - /menschen, (menschen - h^2, menschen, - h^1)
210,20	dien ouden/die den ouden (die den ouden h^2, dien ouden h^1)
211,20	soirée's/soireé's (soiree's h^2, soirees h^1)
212,11	soirée's/soireé's (soiree's h^2, soirees h^1)
213,11	twintig,/twinig, (twintig, h^2, h^1)
219,5/6	vrienden. Frans, dadelijk, zag, dat Addy heel ontstemd was./ vrienden, (vrienden. Frans, dadelijk, zag dat Addy heel ontstemd was. h^2, vrienden. Frans, dadelijk, zag, dat Addy heel ontstemd was. h^1)
220,7	Addy, plotseling/Addy plotseling, (Addy plotseling, h^2, Addy, plotseling h^1)
220,9	Addy.../Addy.. - (Addy... h^2, h^1)
221,27	meer/meêr (meer h^2, h^1)
223,1	van u/van van u (van u h^2, h^1)
225,16	al/als (als h^2, al h^1)
225,32	nieuwe/nieuw (nieuw h^2, nieuwe h^1)
228,29	haar plotseling als/als plotseling haar (als plotseling haar h^2, haar plotseling als h^1)
229,26	even/even, (even, h^2, even h^1)
231,11	niet/nu (niet h^2, h^1)
231,30	alinea Zoo/geen alinea Zoo (geen alinea Zoo h^2, alinea Zoo h^1)
232,6	hij zóo, onwetend/hij, zóo onwetend (hij, zoó onwetend h^2, hij zoo, onwetend h^1)
232,15	nu/na (na h^2, nu h^1)
234,26	zeggen... Maar/zeggen..., Maar (zeggen... Maar h^2, zeggen... maar h^1)

[p. 541]

239,4	gebed/gebed, (gebed, h^2, gebed h^1)
243,9	vreemd/nieuw (vreemd h^2, h^1)
244,15	na/in (na h^2, h^1)
245,8	bent/ben*
247,12	stilzwijgend,/stilzwijgend (stilzwijgend h^2, stilzwijgend, h^1)
250,3	frissche/frische*
250,5	den kleinen, vollen/den kleine, vollen (de kleine volle h^2, de kleine, volle h^1)
251,8	- het/- het (- het h^2, h^1)
251,14	verwonderde/verwonderende (verwonderde h^2, h^1)
251,23	vreemd,/vreemd (vreemd h^2, vreemd, h^1)
252,30	hen/haar (haar h^2, hen h^1)
253,28/29	uren in/uren en (uren in h^2, h^1)
254,15	redelijk,/redelijk (redelijk h^2, redelijk, h^1)
254,19	sympathie, aan/sympathie en (sympathie en h^2, sympathie, aan h^1)
256,13	hè/hé (hè h^2, h^1)
259,19	Adolfine, ziende/Adolfine ziende, (Adolfine ziende, h^2, Adolfine, ziende h^1)
260,5/6	‘menschen zien’/menschen zien (menschen zien h^2, ‘menschen zien’ h^1)
264,4/5	gesprek,/gesprek (gesprek h^2, gesprek, h^1)
266,2	had/hadden*
266,6	nu dat/nadat (nu dat h^2, h^1)
267,5	slaatje/slaadje (sla-tje h^2, slaatje h^1)
267,16	oud-gouverneur-generaal/oud gouverneur-generaal (oud gouverneur-generaal h^2, oud-gouverneur-generaal h^1)
267,28	gezinspeeld,/gezinspeeld; (gezinspeeld, h^2, h^1)
272,8	maanden/maanden, (maanden h^2, h^1)
272,9	geduld-worden/geduld worden (geduld worden h^2, geduld-worden h^1)
274,22	en/er (en h^2, h^1)
275,28	geven bizonder/geven, en zonder (geven, en zonder

[p. 542]

	h^2, geven bizonder h^1)
277,11	een opzet/en opzet (en opzet h^2, een opzet h^1)
279,23	er/en (er h^2, h^1)
280,4	beklemming, als een nachtmerrie/afwachting, een beklemming (afwachting, een beklemming h^2, beklemming, als een nachtmerrie h^1)
280,24	weêr/weer (weer h^2, weêr h^1)
280,34/35	maar Gertrúde... Gertr-u-u-de! schreeuwde/maar Gertrúde...
	- Gertr-u-u-de! schreeuwde (maar Gertrúde... Gertr-u-u-de! schreeuwde h^2, h^1)
281,25	beroèrrde/beroèrrrde (beroèrrrde h^2, beroèrrde h^1)
282,6	Constàns/Constans (Constans h^2, Constàns h^1)
282,10	Hè/Hé (Hé h^2, Hè h^1)
282,11	hè/hé (hé h^2, hè h^1)
283,8	luidruchtig, vullende/luidruchtig vullende, (luidruchtig vullende h^2, luidruchtig, vullende h^1)
284,20	ging,/ging (ging h^2, ging, h^1)
285,20	werkelijk,/werkelijk (werkelijk h^2, werkelijk, h^1)
287,26	weten/wetèn (wetèn h^2, weten h^1)
288,9	kleêren/kleeren*
288,14	kleêren/kleeren*
289,35	artikel.../artikel - (artikel - h^2, artikel... h^1)
290,7	dingen.../dingen: (dingen: h^2, dingen... h^1)
293,26	geniëerd/genïeerd (genïeerd h^2, genieerd h^1)
295,16	Ja.../Ja - (Ja - h^2, Ja... h^1)
295,16	helpt.../helpt - (helpt - h^2, helpt... h^1)
296,33	vermoord/vermoordt (vermoord h^2, h^1)
297,14	komt/komt! (komt h^2, h^1)
297,20	smeekend/smeekte (smeekte h^2, smeekend h^1)
298,13	jij,/jij (jij h^2, jij, h^1)
299,22	ineengezakt/gezakt (gezakt h^2, ineengezakt h^1)
301,5	aanvallen,/aanvallen (aanvallen h^2, aanvallen, h^1)
301,12	voorwaarde/voorwaarden (voorwaarde h^2, h^1)
302,35	zij/zei (zij h^2, h^1)

[p. 543]

304,1	Constance??/Constance!! (Constance!! h^2, Constance?? h^1)
304,5	heeft??/heeft!! (heeft!! h^2, heeft?? h^1)
304,6	Rien.../Rien.. (Rien... h^2, h^1)
310,14	proestende,/proestende (proestende h^2, proestende, h^1)
312,32	Hè/Hé (Hè h^2, h^1)
313,5	Hè...! Hè/Hé...! Hé (Hé...! Hé h^2, Hè...! Hè h^1)
313,6	Hè/He (He h^2, hè h^1)
315,10	weêrstrevig,/weêrstrevig (weêrstrevig h^2, weerstrevig, h^1)
315,33	Zijne/Zijn (Zijn h^2, Zijne h^1)
316,11	zoû/zou (zou h^2, zoû h^1)
316,27	assurandën/assurantieën (assurantieën h^2, assurantiën h^1)
317,12	zoû/zou (zou h^2, zoû h^1)
319,35	kleêren/kleeren*
321,3	hebt/heb*
322,2	d'hôte/d'-hôte (d'hôte h^2, h^1)
322,33	ik zelf/ikzelf (ik zelf h^2, h^1)
323,25	En/En, (En h^2, h^1)
326,19	vrouw-van-de-wereld/vrouw van-de-wereld (vrouw van de wereld h^2, h^1)
327,26	Toen,/Toen (Toen h^2, Toen, h^1)
328,25	Zij/zij (zij h^2, Zij h^1)
328,35	hè/hé (hé h^2, hè h^1)
328,35	ziet,/ziet (ziet h^2, ziet, h^1)
331,35	Dank je/Dankje (Dankje h^2, Dank je h^1)
333,25	neêr/neèr (neer h^2, neêr h^1)
334,14	lief/te lief (te lief h^2, lief h^1)
335,4	schijnbaar,/schijnbaar (schijnbaar h^2, schijnbaar, h^1)
336,21	weêr/weer (weer h^2, weêr h^1)
337,28	kijk/kijk, (kijk h^2, h^1)
338,8	vrouw,/vrouw (vrouw h^2, vrouw, h^1)
340,35	frissche/frische*
346,15	gedaan?/gedaan! (gedaan? h^2, h^1)
347,3	blauw verwonderd uitglansden/jong blauw uitwon-

[p. 544]

	derden (jong blauw uitwonderden h^2, blauw verwonderd uitglansden h^1)
352,4	Welcke/Welke (Welcke h^2, h^1)
353,3	als was/was (als was h^2, h^1)
353,6-8	hem:
	- Henri zal dadelijk komen, meneer Brauws... Wil u in den salon komen.
	Hij kwam, en zij deed hem zitten.
	- Ik/hem.
	- Ik (hem.
	- Ik h^2, hem:
	- Henri zal dadelijk komen, meneer Brauws... Wil u in den salon komen.
	Hij kwam, en zij deed hem zitten.
	- Ik h^1)
355,1	de ‘kachel’/‘de kachel’ (de kachel h^2, de ‘kachel’ h^1)
357,5	hebt/heb*
358,22/23	weêr onteeld/weer onteêld (weer onteêld h^2, weêr onteêld h^1)
363,20	als/al (als h^2, h^1)
368,12	niets van/niet over (niet over h^2, niets van h^1)
369,7	toe-e/toe-ë (toe-ë h^2, toe-e h^1)
369,31	sedert.../sedert - (sedert - h^2, sedert... h^1)
370,4	om me heen/ommeheen (ommeheen h^2, om me heen h^1)
370,20	denken.../denken,... (denken,.. h^2, denken.... h^1)
370,26	Hoor,/Hoor (Hoor h^2, Hoor, h^1)
370,34/35	broêrs, twee, haar te volgen... haar broêrs, die/broêrs, die (broers, twee, haar te volgen... haar broers, die h^2, broêrs, twee, haar te volgen... haar broêrs, die h^1)
372,18	die hem als/als die hem (als die hem h^2, die hem als h^1)
372,22	Hij/ - Hij (- Hij h^2, Hij h^1)
376,2	kind,/kind. (kind, h^2, h^1)
376,35	hè/hé (hé h^2, hè h^1)
377,9	Maar/naar (Maar h^2, h^1)

[p. 545]

379,5	daar,/daar (daar, h^2, h^1)
382,3	vrouw’./vrouw.’ (vrouw, h^2)
382,35	proestte/proeste (proestte h^2)
384,20	meê/nu (mee h^2, h^1)
384,21	het eerst/eerst (het eerst h^2, h^1)
385,1	tafel.../tafel.!. (tafel... h^2, h^1)
387,16	ja-ja-ja!/ja - ja - ja -! (ja-ja-ja! h^2, h^1)
387,21	tegen elkaâr/elkaâr (elkaar h^2, tegen elkaâr h^1)
388,13	Adeline,/Adeline (Adeline h^2, Adeline, h^1)
389,9	bijten,/bijten (bijten; h^2, bijten, h^1)
389,18	sterke/sterk (sterk h^2, sterke h^1)
391,13	me mezelve/mijzelf (mij mijzelve h^2, me mezelve h^1)
396,13	Louise.../Louise.,. (Louise... h^2)
399,20/21	nerveus,/nerveus (nerveus, h^2)
401,9	Daar,/Daar (Daar, h^2)
401,24	her,/her (her, h^2)
401,25	zoekends/zoekende (zoekends h^2)
401,25	moest/moesten*
402,10	hoorde/hoorden (hoorden h^2, hoorde h^1)
402,33	schreeuwde/scheeuwde (schreeuwde h^2)
403,14	beleefdheid./beleefdheid, (beleefdheid. h^2)
405,15	iedereen!/iedereen? (iedereen! h^2)
410,23	glansde-uit/glansde, uit (glansde-uit h^2)
411,13	meer?/meer. (meer? h^2)
418,2	meer/weêr (meer h^2)
418,18	hadden/had*
423,18	hij/zij (zij h^2, hij h^1)^72
425,25	inzag.../inzag.. (inzag... h^2)
428,14	Naghel/Nagel (Naghel h^2)
432,21	vermoed. Maar/vermoed. alinea Maar (vermoed... - maar h^2, vermoed - maar h^1)
433,18	‘hun côterie’/hun ‘côterie’ (hun ‘côterie’ h^2, ‘hun côterie’ h^1)

72 Deze correctie is door Couperus aangebracht in zijn auteursexemplaar (in particulier bezit).

[p. 546]

435,15/16	belachelijkheid... Te willen liefhebben nu de belachelijkheid... Neen/belachelijkheid... Neen (belachelijkheid... Te willen liefhebben nu de belachelijkheid... Neen h^2)
437,18	zoeken,/zoeken (zoeken, h^2)
440,20	geworden/geworworden (geworden h^2)
447,2	éven weemoed/even vermoed (éven weemoed h^2)
448,19	frissche/frische*
448,31/32	zich en/zich (zich en h^2)
450,15	dìt/dit (dìt h^2)
454,16	aangedaan/aangedaan - (aangedaan h^2)
455,3	hen/hem (hen h^2)
464,35	frissche/frische*
472,3	er uit/er (er uit h^2)
472,32	geschrikt/geschrìkt (geschrikt h^2)
475,16/17	frissche/frische*
475,34	samentastte/samentaste*
478,11	gesmade/gesmaadde*
478,27/28	doordringend,/doordringend (doordringend, h^2)
481,6	wachtte/wachte (wachtte h^2)
482,2	als/al (als h^2)^73
482,33	Constance?/Constance? - (Constance? h^2)
484,12	schoot/schoolt (zwol h^2)^74
487,30	hun/haar (hun h^2)
488,1	al/als (al h^2)
492,27	Nú.../Nu - (Nú.. h^2)
493,14	elkaâr/elkâar (elkaâr h^2)
494,34	veel/wel (veel h^2)
495,13	breken,/breken, (breken, h^2, breken... h^1)^75
495,23	- Toen/Toen (- Toen h^2)

73 Deze correctie is door Couperus aangebracht in zijn auteursexemplaar (in particulier bezit).

74 Deze fout is door Couperus te laat opgemerkt. (Vgl. [Louis Couperus]: Waarde Heer Veen, p. 221.)

75 In h² staan boven de komma drie puntjes.

[p. 547]

497,27	gebroken.../gebroken.. (gebroken... h^2)
498,26	zwart/zwaar (zwart h^2)
499,27	langzamerhand, langzamerhand/langzamerhand, alinea Langzamerhand (langzamerhand, alinea Langzamerhand h^2, langzamerhand, langzamerhand h^1)
500,14	liefde-/liefde - (liefde- h^2)
500,32	hij/zij (hij h^2)
502,11	geleéfd/geliefd (geleéfd h^2)
503,13	van-alles/van alles*
504,12	als/al (al h^2, als h^1)
510,16	hebt/heb*
516,10	dagen/dagen, (dagen, h^2, dagen h^1)
516,21	zij laat/zij (zij h^2, zij laat h^1)
516,21	illuzie-leven/illuzie - leven (illuzie-leven h^2, illuzieleven h^1)
516,28	groote/groote, (groote, h^2, groote h^1)
517,12	illuzie/illuzies (illuzies h^2, illuzie h^1)
517,30	dankbaar,/dankbaar (dankbaar h^2, dankbaar, h^1)

Varianten

De eerste druk van De kleine zielen en Het late leven vertoont ten opzichte van de handschriftversies (h¹, h²) de hieronder volgende woordvarianten. Als het kopijhandschrift (h²) door mevrouw Couperus is gemaakt, dan worden ook de verschillen tussen het kladhandschrift (h¹) en de eerste druk vermeld. Na het paginacijfer en het regelnummer wordt eerst de lezing van de eerste druk gegeven; na het ‘ontstaan-uit-teken’ (<) volgen de vroegere versies h² en/of h¹.⁷⁶

9,5/6	doortramd; < doortramd, maar h^2
10,1	glanzend < grauwend h^2

76 De onzekere lezingen van de handschriften worden gevolgd door een gecursiveerd vraagteken tussen teksthaken ([?]). De woorden in de handschriften die wij in het geheel niet hebben kunnen ontcijferen worden aangegeven door drie x-en tussen teksthaken ([xxx]).

[p. 548]

10,28	turen < kijken h^2
12,12	En < Nu en h^2
14,20	portefeuille < portefeuilles h^2
15,17	nog < ook nog h^2
15,29	ongehuwde < ongetrouwde h^2
16,14	bonten < konijnebonten h^2
16,18	haar < wat h^2
18,8	ondeugende < eenvoudige h^2
18,28	jovialige < jovialere h^2
19,1	laten < te laten h^2
21,5	Marietje < Fientje h^2
21,14	nog een < nog h^2
22,19	tegen < nerveus, tegen h^2
23,3	figuur < mooi figuur h^2
23,12	Langzamerhand < Langzamerhand aan h^2
23,22	haar < al hare h^2
25,19/20	met Piet en Herman < met Herman h^2
25,20	zeven < zes h^2
25,21	ook zeven < zeven h^2
25,22	veertien < dertien h^2
26,2	in < na h^2
27,6	De Marietjes komen < Marietje komt h^2
29,33	ijdel < zoo ijdel h^2
31,20	ook verlangde naar zijn land < had er wel oor naar h^2
31,29	haar < hen h^2
31,32	hield < had h^2
32,17	nichtjes < nichten h^2
33,5	nadat < van dat h^2
33,13	toen < geweest, toen h^2
33,34	Bertha, terug met Van Naghel uit Indië, en zij < Bertha en zij h^2
34,35	Bertha en < Bertha - toen al jaren getrouwd - en h^2
35,35	zoo < nu zoo h^2
37,29	een < en een h^2
38,27	werd < was h^2

[p. 549]

38,29	hoorden < voelden h^2
39,19	zoo spoedig mogelijk < dadelijk echter h^2
39,34	de < hun h^2
40,22/23	gegaan < gespat h^2
41,23	anders een < een h^2
41,23	werd < was h^2
41,24	zoo < wel eens zoo h^2
41,26	zich < zij zich h^2
41,27	doen < laten h^2
41,35	hare broêrs, hare zusters < hare zusters h^2
42,7	los woord < woord h^2
42,7-9	Addy, wien den laatsten tijd ook dikwijls die naam van Holland op de lippen kwam, - de vader denkende nu ook aan de toekomst van zijn kind < Addy, denkende nu ook aan de toekomst van zijn kind h^2
42,11	had Van der Welcke < had hij h^2
42,15	ouders < hunne ouders h^2
42,15	broêrs < hunne broêrs h^2
42,16	beiden al < al h^2
42,20	hadden om < hadden, nú behoefte hadden om h^2
42,21	De ouders van Henri < Henri's ouders h^2
42,31	tegen < te h^2
42,33	gebleven < geweest h^2
44,4/5	goedmoedig < erg goedmoedig h^2
44,31	gordijnen < gordijntjes h^2
45,2	zijn < een h^2
45,9	kronkelde < krinkelde h^2
47,13	mevrouw < mama h^2
47,15	naar < van h^2
47,16	Heel < Hoe h^2
49,9	allerliefst < aardig h^2
49,10	dien regen < dat weêr h^2
50,29	verwacht ze weêr < wacht ze alweêr h^2
51,17	twee-en-veertig! O < twee-en-veertig! Twee-en-veertig O h^2

[p. 550]

51,24/25	te praten, te praten, te praten met < te praten, te praten, met h^2
51,30/31	een paar < een h^2
52,7	advocaat te Semarang < contrôleur, in Kediri h^2
54,2	wordt < is h^2
54,8	nam < haalde h^2
54,18	ook vooral < vooral ook h^2
55,8	kwaliteit < kwaliteiten h^2
55,13	bezat < had h^2
55,22	toch gauw < gauw h^2
55,24	om < voor h^2
56,7	vermoedde < meende h^2
56,24	hulp < veel hulp h^2
57,30	Adolfine < zij h^2
58,6	de kaartjes < het kaartje h^2
58,7/8	leeftijd... hoor! < leeftijd.... h^2
58,9	zij < zijnde h^2
59,13	de elementen < elementen h^2
60,21	aangenomen < was aangenomen h^2
60,27	zwaai < graai h^2
60,29	was < werd h^2
61,19	bende < jongens h^2
61,33	een zeer < zeer een h^2
62,26	acht-en-twintig < acht-en-twintig jaar h^2
65,4	lange < lage h^2
66,2	Holland verlaten had < in Holland was geweest h^2
66,5	ik heb je < heb ik je h^2
67,5	poging tot < woord van h^2
67,6	tot < van h^2
67,20	wij 's avonds < wij h^2
69,11	zijn hals < Van der Welcke's hals h^2
69,11	zijn geschoren < Van der Welcke's geschoren h^2
71,5	zoo < zoo heel h^2
73,16	geblazen, langs < geblazen door h^2
73,25	fijn gedistingeerd! Papa < fijn, zoo gedistingeerd; papa h^2

[p. 551]

74,2	ruw < lomp, ruw h^2
75,9	stellen < kunnen stellen h^2
76,1	al te < al h^2
76,11	oudere < oude h^2
78,8	protectie < protecties h^2
78,17/18	met gratie, met wereldkennis zelfs < met wereldkennis, met gratie zelfs h^2
78,27	legatiën < gezanten h^2
79,2/3	waarvoor < waarom h^2
79,7	hoe < dat h^2
79,8	en hoe zij er al < en zij er h^2
79,21	gediende < bediende h^2
83,30	woord meer < woord h^2
85,19	hem heen < hem h^2
86,5	te zijn gedekt < gedekt te zijn h^2
87,5	nu aan < over h^2
87,20	dan < dus h^2
88,24	Toen < Eindelijk h^2
91,10	u zich < u h^2
93,31	domme, leelijke < domme; brute, leelijke h^2
93,32	scheel < scheef h^2
95,34	nieuwe < mooie h^2
96,2/3	van allerlei < allerlei h^2
96,12	dit < dat h^2
97,6	hun < haar h^2
98,31	dit < dat h^2
99,27	een troep < een trap van h^2
100,13	zij < zij zelve h^2
100,13	zoo < nu h^2
100,24	jonge < jongere h^2
101,12	eens < eens een h^2
101,16	stille < stille oude h^2
101,30	dat < dit h^2
101,35	voor < om h^2
103,4/5	Paul was lang niet gemakkelijk, en Ernst < Paul, hoe

[p. 552]

	wel een fat, ook en Ernst h^2
103,17	intieme < intimere h^2
107,16	wiebelt < wiebelt weêr h^2
111,5	Naghel, < Naghel en h^2
112,7	en de < de h^2
117,11	Die < De h^2
117,15	van een < een h^2
117,33	kan < kunnen h^2
120,15	riep < zei h^2
120,30	treden < trappen h^2
120,31	met < met een h^2
123,9	neen < neen tante h^2
124,27	groot geluk... dat < groot geluk... een geluk, dat h^2
125,31	tweede < derde h^2
126,5	het < het hun h^2
126,6	om < door h^2
126,17	en < nu h^2
126,23	om < voor h^2
128,20	mama < papa h^2
128,35	door < het door h^2
129,5	Vier < Drie h^2
131,16	vast < heel vast h^2
132,23	die < die groote h^2
132,23	het zoo < het h^2
132,26	wel < me h^2
133,20	Maar hij < Hij h^2
133,20/21	kamer plotseling driftig < kamer h^2
133,32	streng aan < aan streng h^2
133,33	een < den h^2
134,31	streelde < smeekte h^2
136,14	verrukt, verrast < verrukt, verrukt h^2
136,30	de < al de h^2
137,14	bestaan < leven h^2
140,14	om voor < voor h^2
142,16	dat < het h^2

[p. 553]

143,8	het < dat h^2
146,2	dit < dàt h^2
146,3	toen zij < hoe zij h^2
146,10	in < in de h^2
146,20/21	Algemeenen Secretaris < Secretaris-Generaal h^2
147,10	kamer < kamers h^2
147,27	bloemen < met bloemen h^2
147,30/31	toen met een paar-vingers-hoog champagne haar een < haar toen met een paar-vingers-hoog Champagne een h^2
148,12	treurige < treurige vazen h^2
148,18	geheel < immers geheel h^2
149,25	nooit < niet h^2
151,23	Eilenburghs^77 en aan < Eilenburgs, aan h^2
151,26	kort < heel kort h^2
153,1	vragen < hebben h^2
153,13/14	jong, met haar < jong, met haar zacht, staalkleurig haar, kroezende om haar h^2
153,21	meer < altijd h^2
154,5	Bertha... Die < Bertha: tarraradjing-boem-boem! Die h^2
155,9	in < terug in h^2
155,18	weten < te weten h^2
156,34	is < zoo h^2
157,29	van de Regentes < in buitengewone dienst h^2
158,30	houdt < laat h^2
159,4	een < de h^2
159,6	buiten < voort h^2
159,10	Constance < Constance zacht h^2
159,14	op < van h^2
163,15	de verte < verte h^2
164,8	waaien < wuiven h^2
164,17	omdat < nadat h^2

77 Zie de lijst van correcties, p. 539.

[p. 554]

165,11	allereerste < eerste h^2
165,20	ribstukken, < ribstukken en h^2
165,28/29	automobiel-pet op < automobiel-pet h^2
167,8	haar < hun h^2
167,14	en < al h^2
167,33	die < de h^2
169,6	drie < vier h^2
171,10	zoo < dan h^2
172,25	wel een < een zeer h^2
175,4	huis en < huis, in h^2
175,22	verhief < verhief hoog h^2
178,13	Hollandsch, en < Hollandsch zijn en h^2
178,19/20	voor haar eigen geld dadelijk gierigheid werd < bijna gierigheid werd h^2
178,31	herinnerden zij < herinnerde men h^2
182,21	te laten < laten h^2
183,2	lollig, zei Gerrit < lollig h^2
184,24	Mijn < Kijk h^2
185,5	zoû < nu zoû h^2
185,7	in de < in h^2
186,7	van < nu h^2
189,9	loog < zij loog h^2
190,3	voelden < voelde h^2
191,7	wild < ruw h^2
191,11	was < was een h^2
191,17	November < September h^2
193,6	zichzelve < haarzelve h^2
194,13	als < al h^2
197,24	morgen. Nooit < morgen. Zij hoorde die stem al den geheelen tijd: ga... ga morgen. Nooit h^2
200,30	om < en h^2
201,28	bevrediging < rust h^1
201,30	dadelijk < trillend h^1
202,19	het < den h^2, h^1
203,7	de treinen < den trein h^1

[p. 555]

203,8	heel < zeer h^1
203,9	waarvan < die h^1
203,18	het < dat h^1
203,20	niet < niet meer h^2, h^1
203,25	voor < om h^2, h^1
204,21	een deur in de gang < de deur in de gang h^2, de deur van een kamer h^1
205,17	het elkander < elkander het h^1
205,18	voor < om h^1
205,23	woorden < woord h^1
205,29	den < haar h^1
206,1	dit eenvoudige < het eenvoudig h^1
206,23	dien < den h^2
206,28	kamer < kamers h^2
206,31	twee < beide h^2
207,16	Constance < zij h^2
207,21	zoon < kind h^1
208,4/5	moeten hebben gedaan < hebben moeten gedaan h^2, moeten hebben gedaan hebben h^1
208,14	aanmistten < aandoezelden h^1
208,16	toch < het toch h^1
208,18	nooit < misschien nooit h^1
208,22	Mistten < Doezelden h^1
208,27	of < dat h^1
209,6	herhaling < herkauwing h^1
209,6	beoordeeling en veroordeeling < veroordeeling en beoordeeling h^1
209,7	vijftien < twintig h^1
210,12	snerpend < snerpend en knerpend h^1
210,16	maar niet < niet maar h^1
210,19	Ze < Het h^1
210,26	om < in h^1
211,20	sport voor < sport, op h^1
212,9	De < Die h^1
212,11	elkaâr < allen elkaar h^1

[p. 556]

212,16	haar geval < hun ‘geval’ h^1
212,32	derde klasse < tweede klasse h^2, 3 klasse^78 h^1
213,3	niet < niet ontsproten h^1
213,7	om < of h^1
213,9/10	Frans en Henri < Henri en Frans h^1
213,15	eigenlijk < inderdaad h^1
213,31	er al alles van weten < de wereld al heelemaal kenden h^1
213,32/33	grinnikte in zijn maag, nooit kunnende uitlachen, ook al wilde hij < lachte gul uit h^1
214,17	hun < die h^1
214,12	langs < door h^1
214,12	straten < straat[?] h^1
214,26	gedanst, of gepraat < gepraat, of gedanst h^1
215,22/23	op dien tijd, toen < toen h^1
215,23	was geweest < geweest h^2, geweest was h^1
215,23	te < in h^2, h^1
215,24	van dien < dien h^2, h^1
215,24/25	gekend had < had gekend h^1
215,31	geinteresseerd < geintrigueerd h^1
216,5	praten < broeien h^1
216,6	Karel < Karel van Naghel h^1
216,6/7	Marianne en Marietje van Naghel < Marianne h^1
216,10	zusje, Marie < zuster Marie h^1
216,11	toen Marie < Marie toen h^1
216,13	Maar Marietje < Marietje h^1
216,14	blijken < merken h^1
216,14	Caroline < Marianne en Caroline h^1
216,15	had < hadden h^1
216,17	was... < was... Maar zij zeide niet, dat zij het niet begreep... h^2, was... Maar zij zeide niet, dat zij het begreep... h^1
216,18	Herman < Frans h^2, h^1

78 Boven de ‘3’ heeft Couperus een ‘2’ toegevoegd.

[p. 557]

216,19	een magere kleine bruine sinjo van vijftien < een jongen van 15, die als indischen[?] gebouwd[?], een mager bruine kleine sinjo h^1
216,20	Dot, < Dot en h^1
216,31/32	verontwaardigd, en tante noemde haar man: ouwe wijf! < verontwaardigd. h^1
216,33	neven < neefjes h^1
216,33	hun < hunne jongen h^1
216,34/35	meende Addy een jongen hem te hooren uitschelden < hoorde Addy een jongen hem uitschelden h^1
217,2	zelfs het woord < het woord zelfs h^1
217,10	naam < bijnaam h^1
217,11	gehoord: hij < gehoord. Maar hij h^1
217,14/15	trokken Jaap aan zijn mouw < zagen Jaap aan h^1
217,16	wel < ook h^1
217,18	in een flits < maar in flits h^2, nerveus, in eens h^1
218,5	paarsch rood < rood h^1
218,16	je vader < papa h^1
218,19	gebruiken < besteden h^1
218,24	om < op h^1
218,32	kunnen denken < geweten h^1
218,32	doelde op hem < doelde op hem... Italiaan... waarom Italiaan h^2, op hèm doelde... Italiaan... waarom Italiaan h^1
219,29	in < voor h^2, h^1
219,33/34	kindervel en zijn kindergemoed < zachte kindervel, met het waas van dien onschuld over zijn kindergemoed h^1
220,12	hoorde < voelde h^1
220,28	rijden < fietsen h^2, h^1
220,33	wel < heel h^1
220,34	woû < zoû h^1
221,5	alleen, langzaam < langzaam alleen h^1
221,8	zwaar leed < groot leed h^1
221,8	te zwaar < te groot h^1

[p. 558]

221,21	op, dadelijk < op h^1
221,30	af. Addy < af: als Addy h^1
222,2	dus < dus zoo h^1
222,18	zoo zwaar < zoo groot h^1
222,21	dan, kom < me, kom h^1
222,21	dan. < me. h^1
222,34	niets < niet h^1
222,35	was voor Addy < voor Addy was h^1
223,6/7	waar...
	Van der < waar...
	- Maar Addy, mijn jongen... ik zweer het je... het is niet waar.
	- U... zweert... het me...? Neen... Neen,... het is wèl waar...
	Van der h^2, h^1
223,7	het < dat h^1
223,9	hem < het h^1
223,15	dol veel < dol h^1
223,27	jongensleven < leven h^1
223,29	de zoon < het kind h^1
223,34	zijn vader er als bijna in stikte < van d. W. als bijna stikte h^1
224,4/5	terugkomen, < terugkeeren h^1
224,8	niet geweest < niet h^1
225,20	Ga nu, < Gauw nu h^1
226,1	velen < aanzien h^1
226,3	in < dan in h^1
226,7	geweest ware < ware geweest h^1
226,14	verzocht < vroeg h^1
226,21	Paul < Ernst, Paul h^1
226,25	goed < eens goed h^1
226,27/28	Welcke - van natuur opvliegend < Welcke, - hoe ingehouden ook, nerveus van natuur h^1
227,5	en Adolfine zei < en zei h^2, en Adolfine werd kwaad, en zei h^1

[p. 559]

227,6	zoû < kon h^2, h^1
227,7	wist echter < echter wist h^2, h^1
227,8	Jaap < tegen Jaap h^1
227,9/10	geweest was, < was geweest h^1
227,17	hare < hare nieuwe h^2, haar nieuwe h^1
227,17/18	stemmingen. Den < stemmingen... Op den h^1
227,29	ingehouden < zeer ingehouden h^1
228,32	niet, en zij < niet; zij h^1
229,22	de eigen jaren < de jaren h^1
229,27	zich < zich aan h^1
230,17	kijk < blik h^1
230,23	dien < zijn neef h^1
230,23	had gezegd < gezegd had h^1
230,23	zijn vader had uitgevraagd, en dat < gesproken had met zijn vader en dat h^1
231,1	wisten < kenden h^1
231,1	dien < den h^1
231,6	er dan < dan h^1
231,7	iets, dat < iets wat h^2, h^1
231,8	iets, dat < iets wat h^2, h^1
231,22	hem, - < nu, - h^1
231,25	vaders, het niet te vragen < vaders als een smeeking het niet te vragen h^1
232,32	vreemde en < vreemde h^1
233,12	weten wilde < wilde weten h^1
233,30	schichtig elkander weêr aan < vluchtig elkander weer aan h^2, weer elkander, vluchtig aan h^1
234,3	noch < en noch h^1
234,14/15	eindelijk < eindelijk, zij, h^1
235,15	nog, weifelde hij < nog, weifelend h^2, nog weifelend h^1
236,30	diens < zijn h^1
236,32	als hij ons ziet fietsen, < - als hij ons fietsen ziet - h^1
237,12	wil < zal h^1
237,14	zeide < toen zeide h^1
237,20	nederig < rustig h^2, h^1

[p. 560]

237,21	biechten < zeggen h^2, h^1
237,24	dat < dit h^1
237,26	in < in zijn h^2, h^1
238,3	staan < even staan h^1
238,4	op < om h^1
238,6	schrikkende < even schrikkende h^1
238,9	doordrong < zag h^1
238,17	Hij < Het h^2, Het kind h^1
238,20	frisch, donzig < donzig en frisch[?] h^1
238,29	mompelde < murmelde h^2, h^1
239,13	kinderlijke < dolle h^2, h^1
239,17	geworden < geworden was h^1
240,3	opperde < vroeg h^1
240,17	omdat alle < omdat h^2, h^1
240,35	die < in die h^2, in de h^1
241,5	had < hadden h^2, h^1
241,14	slechts stilzwijgend < alleen in haar zwijgen h^1
241,16	niet < haar niet h^1
241,29	zijn < dien h^1
242,3	duidelijker die < duidelijk de h^1
242,8	Gerrit, tot < Gerrit, en h^1
242,20	een verwondering < verwondering h^1
243,12	zich < hem h^2
243,16	hun kring < Den Haag h^2
243,23	vooral < nu al h^2
244,29	veertien < dertien h^2
244,35	elk moreel < alle moreel h^2
244,35	elk besef < alle besef h^2
245,8	elk < alle h^2
246,15	niets < niet h^1
246,18	zijn < de h^1
246,20	der < van de h^1
246,29	toen kort < - toen - hoe kort h^1
246,30	had < had - toen - h^1
247,12	verboden < vreemde h^1

[p. 561]

247,15	tot < ooit tot h^1
247,16	ooit < ook nooit h^1
247,22	negen-en-dertig < acht-en-dertig h^2, h^1
247,31	naaldenbed < de naalden h^1
248,3	oksels < armen h^1
248,3	heesch < trok h^1
248,26	aan < bij h^1
248,33/34	Addy niet kunnende uitlachen, maar van < Addy van h^2, h^1
249,7	werd < was h^1
249,30	zijn < als zijn h^1
249,34	gemillimeterd < met een tondeuse h^1
250,16	drie-en-veertig < twee-en-veertig h^1
251,6	met < in h^1
251,25	zwakkere < zwakke h^1
251,34	dat witte < het witte h^1
252,4	al < ook h^2, ook al h^1
252,9	broêr < broêr was h^1
252,32	aan < als aan h^1
253,26	dat het < dat dat h^1
253,26/27	die zoo, en bij mevrouw die zus was < die zoo, en bij mevrouw die zus h^2, die zoo gebeurde en bij mevrouw die zoo h^1
254,8	fonkelen < schitteren h^1
254,31	niets < niet h^1
255,1	om < om ook h^1
255,4	al < als h^1
256,14	Erkenbouts < Berkenhouts h^1
257,10/11	doen voelen < toonen h^1
257,11	zoo < heel h^1
257,31/32	onder mijn kennissen, aan netheid en fatsoenlijkheid gewoon. < onder mijn kennissen aan netheid en fatsoenlijkheid. h^2, in mijn kennissen gewend aan netheid en fatsoenlijkheid. h^1
258,14	jongens < jongen h^1

[p. 562]

258,16	had ingegeven < in had gegeven h^1
258,18	lokte zij uit < zeide zij h^1
258,29	kunnen < kan h^2, h^1
259,13	papa, is < papa, even goed is h^1
259,15	al < altijd h^1
260,21	bent < bent hierin[?] h^1
260,24	goed, welvoegelijk, fatsoenlijk < goed en welvoegelijk en fatsoenlijk h^1
261,23	heelemaal, om < heelemaal van h^1
261,24/25	Misschien is dat < Misschien h^1
261,25/26	En aan den anderen kant moest je < Je moest h^1
261,27/28	ook niet veel < niet heel veel h^1
261,29	wel < wel eens h^1
261,31	rustiger < ouder h^1
261,34	Erkenbouts < Berkenhouts h^1
262,9	maar < nu h^1
262,23	mooi te vinden < te bewonderen h^1
262,24	eens < eindelijk eens h^2, h^1
262,34	om < [xxx] om h^1
262,34/35	nijdige, hatelijke < hatelijke, nijdige h^1
263,16	haar < zich h^2, h^1
263,19	dien < een h^1
263,26	zoo < zoo nu h^1
263,29	aan de zijde van < naast h^1
263,32	om haar heen het < het om haar heen h^2, h^1
264,8/9	wachtte hare bevalling af < ging niet meer uit, afwachtende hare bevalling h^1
264,14	dierbaar < lief h^1
264,15	vinnig < nijdig h^2, h^1
264,23	achtste < 8ste baby h^1
264,24	dier < het h^1
265,23	konden blijven < bleven h^1
265,23	bij < nog bij h^1
265,28	zweepende < zwiepende h^2, h^1
265,29	gierende < huilende h^1

[p. 563]

266,2/3	had vermoeid < hadden vermoeid h^2, vermoeid hadden h^1
266,11	heel intiem exquis < intiem, heel exquis h^1
266,11/12	daar bepaalde zich al hare wereldschheid bij < daarbij bepaalde zich al hare wereldschheid h^1
266,22	en handwerken < en haar handwerk h^1
266,33	De Dwarskijker < Dw. h^1
267,5	altijd weêr < altijd weêr het h^1
267,9/10	Van Aghel van Achteren, als doorzichtige verdraaiïng van Van Naghel van Voorde < ‘Van Aghel’, als doorzichtige verkorting van Van Naghel h^1
267,25	kunnen naderen in een al te voorziene < naderen in den spoedig, al te voorziene h^1
268,4	zoo < of zoo h^2, h^1
268,7	en de < en h^1
268,7	nog een < zag een h^2, een h^1
268,19	toonde aan haar man < hem toonde h^1
268,28	in hem op om naar < door hem naar h^1
270,1	de < al de h^1
270,20	wonen < leven h^2, h^1
270,26	laat hem boèr worden < laat hem boèr worden, laat hem boèr worden h^1
270,32	niet < niet veel h^1
271,16	in. < in! h^2, in. Goed! h^1
271,23	vol van < van vol h^1
271,28	nog < toch h^1
273,17	de geheele week eigenlijk geen rust liet, bang < eigenlijk dien geheelen week, ieder oogenblik bezighield, bang h^1
273,18/19	nijdig deden en kwaad wilden < kwaad wilden en nijdig deden h^1
273,19	hare belofte < haar woord h^1
273,21/22	wat hare bedoeling was < hare bedoeling h^1
273,24	in zich < bij zich h^1
273,20	bij vergissing < zoo h^2, h^1

[p. 564]

273,32	nooit. < nooit, noch Karel en C, noch Gerrit en Adeline, en zelfs noch Dorine of Paul of Ernst, h^1
274,7	ontvangdagen bij Hare Excellentie < ontvangdagen, bij zijn zwager, en Hare Excellentie h^1
274,22	Plaats < Place Royal h^2, h^1
275,2	verwondering < bevreemding[?] h^1
275,9	aarzelde < aarzelend h^2, h^1
275,10	zoû voorstellen < voor zoû stellen h^1
275,14	Van Eilenburgh < Van Erenveld h^2, h^1
275,16	boog < boog even h^1
275,18	ontsteld < geschrokken h^1
275,19	voorgesteld, was < voorgesteld, barones van Erenveld, was h^1
275,21	Van Eilenburgh < van Erenveld h^2, h^1
275,26/27	bijgeloovig, huiverig < huiverig h^1
276,3	eene < mijn h^1
276,4	doen < brengen[?] h^1
276,9	heel < heusch[?] h^1
276,10	tante Cateau niet < en tante Cateau h^1
276,13/14	de andere tantes nooit < tante A. en tante C. ...nooit h^1
276,15	heel < weer, heel h^1
276,18/19	de tantes < tante A, en tante C h^1
276,25	opens, eerlijks < eerlijks, opens h^1
276,28/29	tante Adeline en tante Cateau en tante Adolfine < tante Adolfine en tante Cateau h^2, tante A. en tante C. h^1
277,3	Eilenburgh < Eerenveld h^2, h^1
277,5/6	Eilenburgh < Eerenveld h^2, h^1
277,9/10	zijn geweest < zijn h^1
277,10	op dit oogenblik < in dit geval h^1
277,28	er van? vroeg Bertha. < er van? h^2, ervan.. h^1
277,31	ons er iets van < ons zoo iets h^1
277,31	trekken < trekken, B. h^1
277,34	haalde < haalde weer h^1
278,2/3	heel waardig < waardig h^1
278,7	Eilenburgh < Eerenveld h^2, h^1

[p. 565]

278,14	als < tot h^1
278,18	niettegenstaande < omdat h^1
278,19	er, geloof ik, < geloof ik er h^1
278,19	nog altijd < altijd nog h^1
278,21	wel degelijk < niet[?] h^1
278,33	Steyn aan het Hof een charge bekleedende < Steyn een charge bekleedende h^2, Steyn, nu aan het Hof een charge bekleedende h^1
278,35	haar < van haar h^1
278,35	haar verloofde < toen haar verloofde h^1
279,1	gezien, in jaren niet < gezien niet h^1
279,3	ze oud, heel oud geworden < hoe oud en oud ze waren geworden h^1
279,4	heele oude < oude h^1
279,6	die oude heer, die oude dame < heer en die dame h^1
279,11	zij ze < zij h^1
279,15	zoon... het < zoon... en het h^1
279,17	Eenige < Twee h^1
279,25	zien zoû < zoû zien h^1
279,29	uitkijkende < turende h^1
280,2	aan < achter h^1
280,9	rijtuig < vigilante h^2, h^1
280,20	tantes < zusters h^1
281,18	tante Lot < tante R h^1
281,23	Maar jouw zuster Dorine < Dorine h^1
282,4	vroeg < zei h^2, h^1
282,4	tante Lot < tante Ruy h^1
282,13	toch < ja h^1
282,31	doe < handel h^1
283,9-11	ruimte. Toen ging hij naar Constance.
	- Kind... < ruimte.
	- Dus... wanneer ook weêr? vroeg mama, in de war.
	- Over 6 weken... Dag Constance.
	- Dag Gerrit...
	- Kind! h^1

[p. 566]

283,15/16	niet...
	Maar zij hoorde nauwlijks naar Gerrit < niet... Ik ga dadelijk weêr weg... Ik zeg maar niets aan mama... maar Adeline was niet wel...
	- Laat mij met je gaan...
	- Neen, het is lief van je... Maar liever niet... De dokter is er nog... Ik heb mama niets gezegd, omdat...
	Maar zij was niet bij de woorden van Gerrit h^1
283,19	het < een h^1
283,22	was achter hen < naderde h^1
284,11	toomen < houden h^1
284,18	riepen < zeiden h^2, h^1
284,21	Zij < Zij, met hun drieën h^1
284,32	op den drempel < in de deur h^1
284,33/34	die hij nu vlak zag in het gezicht < die hij op den drempel zag staan h^1
285,2	had aangeslagen < aan had geslagen h^1
285,5	vrouw, en een < vrouw een h^1
285,9	hem mijn < mijn h^2, h^1
285,28	tante Lot < tante h^1
286,6/7	ontsnappen en te vragen < ontsnappen, en aan A. te vragen h^1
286,14	getuigden van den < kregen als een h^1
286,20	Toetie < Toeti Ruyvenaer h^1
286,27	je wel < je h^1
286,34	Massa, tusschen < Tusschen tusschen h^2, Tusschen h^1
286,35	die Adolfine < Adolfine h^1
287,1	toch treurig... héel treurig < tóch treùrig h^1
287,11	perkara < gheschillen h^1
287,12	boos < heel boos h^1
287,13	gepiqueerd; in den Oost < gepiqueerd. In Indië h^1
287,15	Maar op Java < Maar toch h^1
287,24	den hoek < een hoek h^1
287,26	niet < zich niet h^1
287,28	in den Oost < in... Indië h^1

[p. 567]

287,31	hare < alle hare h^1
287,32/33	gewend < en gewend h^1
287,33-35	Daarbij maakte Cateau's geheel Hollandsche woord van den ‘Oost’ haar geheel buiten zichzelve, zoodat zij de kaarten neêrgooide en zei < In eens, boos gooide zij de kaarten neêr, en zei h^1
288,1	meer met jou! < meer...! h^1
288,2	hare medespelers < Karel en Cateau en Toeti h^1
288,13	hadden < allen hadden h^1
288,21/22	met een hand, met een kus < drukkende de hand, de vrouwen gevende een kus h^1
288,23	op < over h^1
289,9	haar < ze h^1
289,12	weêr < nog h^1
289,21	koel. < koel.
	- Kan ik het helpen... dacht zij. Waarom zijn zij zoo koel... h^2, h^1
289,23/24	gelezen, wist niets zeker < gelezen h^1
289,33	was nog < nog was h^1
290,11/12	had ontweken, scheen zij nu telkens < scheen te ontwijken, poogde zij telkens h^1
290,15	uit < als uit h^1
290,18	zich naast haar < naast haar zich h^1
290,29	zeide < antwoordde h^1
291,4	Dinsdag < gisteren h^2, h^1
291,5	Dinsdag < gisteren h^2, h^1
291,13	gehandeld < gehandeld... gisteren h^2, h^1
291,16	Eilenburgh < Eerenveldt h^1
292,1	Maar < Nu h^1
292,2	Dinsdag < gisteren h^2, h^1
292,14/15	ons acht maanden geleden sprak < sprak 8 maanden geleden h^1
292,27	gevraagd < gezocht h^1
292,29	zocht. Wie < zocht... Wie me dwingt? Wie h^2, h^1
293,15	onze < je h^1

[p. 568]

293,19	onze kinderen < de pozitie van onze kinderen h^1
293,21/22	ik er berouw van krijg < we er berouw van krijgen h^1
294,7	uitmaakte van < was van h^1
294,15	de < alle h^2, h^1
294,26/27	salon... riep < salon... al was het aan De Staffelaer zelve! riep h^2, h^1
295,1	vrienden < familie h^1
295,5	weende, weende < weende h^2, h^1
295,5/6	opgewondenheid en < opgewondenheid, van h^1
295,18	Eilenburgh < Ehren h^1
295,34	mogelijk < ik kan h^2, h^1
296,4	eens al < eens, als h^1
296,15	zoû < zouden h^2, h^1
296,24	boterhammetjes < sandwiches h^1
296,29	nooit vergevensgezind < nooit voor vergeving gezind h^1
296,31	eer, < eer en h^1
296,33	vermoord hebt < hebt vermoord h^1
296,35	alles < al als h^2, h^1
297,5	Dinsdag < gisteren h^2, h^1
297,21	Dinsdag < gisteren h^2, h^1
297,28	ik < ik gisteren h^2, h^1
297,29	te voren < van te voren h^1
298,24	dan soms < dan h^1
298,34	omdat < nu h^1
299,1	Naghel, als je maar wilde < Naghel... als je maar wilde, als je maar wilde h^1
299,2/3	zoon. Voor mijn kind, en hem later de carrière < zoon. Voor mijn kind, dat later de carrière h^2, zoon... Om mijn kind, later de carrière h^1
299,10	Van Eilenburgh < v. Ehren h^1
299,12	dat ik mij laat voorstellen < te laten voorstellen h^1
299,16	heel < weêr heel h^1
299,18	ik... Wat doe ik laagheden, en wat < ik... En wat h^1
299,24	die, < die als h^2, h^1

[p. 569]

300,1	maar < maar... maar h^2, h^1
300,5	zijn < zijn... Zie je[?] h^1
300,8	rondborstig < rondborstig... rondborstig h^2, h^1
300,12/13	onsympathieke menschen treffen < onsympathieke rencontres hebben h^1
300,26	vrouw vraagt < vrouw h^1
300,33	mij < mij een h^1
300,35	mij < mij een h^2, h^1
301,11	wel blijven < blijven h^1
301,27	Naghel < Naghel, kalm h^2, h^1
301,28	Maar Van < Van h^1
301,28	in te < te h^1
301,29	toe, hief zijn hand op < toe h^1
301,31	hij greep < greep h^1
301,32	arm < hand h^2, h^1
302,4	vechten, < vechten en h^1
302,9/10	snikken en gillen < woorden h^2, snikken h^1
302,10/11	den salon drong binnen te gaan < in de salon dwong te gaan h^1
302,24	twee oude < beide h^1
302,26	koekje < taartje h^1
302,29	heel scherp beoordeelende < critizeerende h^1
303,19	wie... Tien... is < wie... is h^1
304,13	Ze is... Ze is een slèt < Ze.. is.. een slèt h^1
304,18/19	lach, die door allen sneed als een mes < snijdende lach h^1
304,25/26	nu zijn moeder < zijn moeder, nu h^1
304,27	jongenslippen < jongenslip h^1
304,28	Het is alles om niets < Laffe menschen... Làffe menschen.. kleine zielen!! h^1
309,22	heel fatsoenlijk < het was heel fatsoenlijk h^1
309,23	liepen < liepen ze h^1
310,4	dan of < als wanneer h^1
310,17	op < in h^1
310,24	uit zijn lach kon < in zijn lach uit kon h^1
310,27	vullende < vulde h^1

[p. 570]

310,29	O, vader, < O, God... vader h^1
311,8	bent u < is u h^1
311,16	uit Parijs < van Parijs h^1
311,18	ook. < ook.. zeide hij. h^1
312,6	dan < dan maar h^1
312,16	doen < maar doen, h^1
312,17	veel, < veel, bijna altijd, h^1
312,20	cigaretten < sigaretten h^2, sigaren h^1
312,26	aankomen < komen h^1
312,28	school < hok h^2, h^1
312,31	kilwinderige < kil-winterige h^2, kilwinterige h^1
313,6/7	doek-doek-doek-doek < doèk-doèk-doèk-doèk-doek-doek-doek-doek h^1
313,11	van een < een h^2, h^1
314,4	visite < visites h^1
314,5/6	nietszeggende ouwe < ouwe, nietszeggende h^1
314,13	Paul hem niet had < Paul en Constance hem niet hadden h^1
314,16	Paul had < Paul en C. hadden h^1
314,18	al < nu, al h^2, h^1
314,19	oogenblik van < moment van een h^1
315,8	hem, zijn vader < hem van der Welcke h^1
315,9	aan oom < aan h^1
315,11/12	waarachtig te dol: als hij niet oppaste, draaide dat kind hem < waarachtig, als hij niet oppaste: dat kind draaide hem h^2, h^1
315,18	mama < oma h^1
315,26/27	met des gymnaziastje's vader < met zijn - des gymnaziastjes - vader h^1
316,14	meldende < zeggende h^1
316,16	niet -; < niet meer - h^1
316,21	in < goed in h^1
317,4	hem < hen h^1
317,9	en eigenlijk... en eigenlijk < en eigenlijk... eigenlijk h^1

[p. 571]

317,20	in het < en het h^2, h^1
317,33/34	of... of hij < of... hij h^1
318,1	lieve meid: < lief meisje, h^1
318,4/5	doen: al had hij ook aan haar vader geschreven, zij < doen: zij h^1
318,5	komen, dacht hij. < komen. h^1
318,6/7	waarom wist hij niet goed - < hij wist niet goed, waarom, - h^1
318,9	vier of < vier, h^1
318,13	hem < hem bijna h^2, h^1
318,18	motocar, < autocar, h^1
318,18	motocar: < autocar: h^1
318,18	motocar... < autocar... h^1
318,19	motocar < autocar h^1
318,21	motocar < autocar h^1
318,22	van < om h^2, h^1
318,25	om naar < naar h^1
318,30	motocar < autocar h^1
318,33	zijn < een h^1
318,33	motocar < autocar h^1
319,1	zijn < een h^1
319,1	motocar < autocar h^1
319,6	niemand < niemand, met niemand h^1
319,15	motocar < autocar h^1
319,35/320,1	schoor zich < schoor zich even h^1
320,5	cigarette < cigaar h^1
320,8	motocar < autocar h^1
320,23	zeven weken < twee maanden h^1
331,5	je < u h^1
321,24	Neen! < Ach neen! h^1
321,25	natuurlijk, en < natuurlijk en sympathisch en h^1
321,34	toch uit < uit h^2, h^1
322,14	ze < ze beiden h^1
322,16	bij den duc < van den prince h^1

[p. 572]

324,2	den duc < den prince h^1
324,8	voor < is iets voor h^1
324,9	kameraad < collega h^1
324,14	Zie < Zie aan h^1
324,34	een voor < voor h^1
325,13/14	ook.
	- O, wat < ook.
	- Ik zal er een blouse van maken... voor de opera[?]
	- Een blouse van 600 fr.! proestte Addy..
	- O, wat h^1
325,21	thuis < terug h^2, h^1
325,26	jaren, en < jaren - 42 - en h^1
325,29	motocar < autocar h^1
326,22/23	teleurstellingen < teleurstelling h^1
328,1	zeven weken < twee maanden h^1
328,2	hem < het hem h^1
328,5/6	zoentjes poogde hij hare boosheid te stillen < zoentjes poogde hare boosheid te stillen h^2, zoentjes, poogde hare boosheid te stillen[?] h^1
328,16	later < erna h^1
328,20	komende terug < komende h^2, h^1
329,6	knipte met < knipte h^1
329,14	den duc < de prince h^1
330,4	hertogen < prinsen h^1
330,4	over wie < waarover h^2, h^1
330,5	ook, en zij < ook. Zij h^1
330,16	heel < nu heel h^1
330,24	wel eens < wel h^1
331,21	mijn man < v.d. W. h^1
332,6	was geweest. < geweest was... h^1
332,12	was weêr met Frans gaan wandelen < had Frans weêr gesproken h^1
332,22	bijna met < met h^1
332,32	gauw eens < eens gauw h^1
333,2	handen < hand h^1

[p. 573]

334,9	ben, ze < ben... en h^1
334,23	gaan < afgaan h^2, weggaan h^1
334,25	dat eigenlijk onpassend was < wat eigenlijk onpassend was h^2, was eigenlijk onpassend geweest h^1
334,29	er is niets, er is niets... < er is niets... h^1
335,2	gesnikt < even gesnikt h^1
335,2	knie - tot < knie, nerveus en overdreven - tot h^1
335,4	in zijn rookkamertje hebbende gehoord < hebbende in zijn rookkamertje gehoord h^1
335,8	onbedwingbaar, onbewust < onbewust, onweêrhoudbaar h^1
335,22	heen < dood h^1
335,25	met een < en met dien h^1
335,35	soms was het < het was h^1
336,7	zich zelfs < zelfs zich h^1
336,11	natuurlijker < bewegelijker h^1
336,11/12	natuurlijk < bewegelijke h^1
336,13	impulsie < impulsies h^1
336,22	pinkers < wimpers h^1
336,26	Constance < zij h^1
337,5	scheen < was h^2, h^1
337,20	winternacht < herfstnacht h^1
337,22	spiedde hen na < volgde hen h^1
337,32	heeft < voedt h^1
338,31	tusschen < bij h^1
340,6	Daar < Er h^1
341,29/30	je toch geweest? < je geweest. h^1
341,31	eten < dineeren h^1
342,6	neen... Ik ga er nooit meer heen < neen... ik ga er niet meer heen... ik ga er nooit meer heen h^2, h^1
342,15	toen < terwijl h^1
342,23	daarop zoû ik je niet dadelijk een antwoord < daar zou ik je niet dadelijk een antwoord op h^1
342,26	Allerlei... Conférences houden. Enfin < Allerlei... Enfin h^1

[p. 574]

343,5	Brauws < Hij h^1
343,6	studiekameraad < studiemakker uit Leiden h^1
343,8	hij tot Van Vreeswijck < hij h^1
343,23	dikken < zware blonde h^1
343,26	Max < kerel h^1
343,29	lachte. < lachte uit. h^1
344,3	nou eens naar mij < mij eens naast je h^1
344,6	aan < van h^2, h^1
344,27	wat < wel h^1
345,2	was zoo < was h^1
345,7	dat jaar < in dat jaar h^1
345,9	vergeleken < vergeleken ze h^1
345,17	Ik? riep < Ik! zei h^1
345,23	hij < die h^1
345,25	Laten we < Laat me h^2, h^1
345,25	wat < met je h^2, h^1
346,6	Max < Kerel h^2, h^1
346,10	leven, in < leven, rondweg, in h^2, h^1
346,19	om te < van te h^2, te h^1
346,23	Hans < Kerel h^1
346,33	op < aan h^1
346,35	kletsen < praten h^1
347,9	Hans < Kerel h^1
348,1	even < nu even h^1
348,3	dames < vrouwen h^1
348,3	niets geen < geen h^1
348,10	het een < het h^1
348,18	vinden om < vinden h^2, h^1
348,25	hij < die h^1
348,28/29	schitterend. Zijn vader heeft een fabriek, geloof ik, daar ergens in Overijssel. < schitterend, geloof ik. h^1
349,1	heeft een < en heeft een h^1
349,2	allerlei < alles h^1
349,2/3	precies, daar kom ik niet achter... < precies weet ik niet h^1

[p. 575]

349,12	luisteren... < hooren h^1
349,14	achtereen < achter elkaâr h^1
349,15	Brauws. De < Brauws! zei Van der Welcke. De h^1
349,16	kerel < vent h^1
349,21	lette Paul op < zei Paul h^1
349,22	Een salade russe van alle Haagsche côterieën < Alle côterieën dooreengevoegd h^1
349,24/25	daar heb je de Van Heuvel Steijns... Daar de Fransche gezant... < zie je de Van Eilenburgs, mevrouw van Heuvel Steijn h^1
350,1/2	met breede lijnen schetsend voor al die menschen vóór hem < dat hij met breede lijnen schetste voor de verbeelding zijner toehoorders h^1
350,17	meer < meer terug h^1
350,24	verklaarde < zeide h^1
350,26	aan < nu aan h^1
350,32/33	liep en niemand zag, < liep, niemand ziende h^1
350,33	hand, de anderen naderden; < hand. Vreeswijck, C., en Paul naderden.. h^1
350,35	hand... < hand en er [xxx] Brauws, dien de hoed afnam. h^1
351,5	Kerel, < Niet... kerel h^1
351,5	toch voorstellen < voorstellen... h^1
351,5	vrouw, aan < vrouw,.. en h^1
351,8	Neen, neen... < God kerel, nee... h^1
351,10/11	en liep door met Van Vreeswijck en Paul < liep door met haar twee heeren h^1
351,17	en hij haalde hen < haalde hen dan[?] h^1
351,21	zwager, < schoonbroêr... h^1
351,22	boden hem de < bood hem de h^2, boden de h^1
351,24	klinken < luiden[?] h^1
351,26/27	opgewondenheid en om de onhandigheid van Brauws. < opgewondenheid, om Brauws onhandigheid... h^1
351,28	ga je nu heusch naar huis? < je gaat naar huis? h^1

[p. 576]

351,29	aan. < aan.
	Maar Brauws zei zacht: h^2, h^1
351,32/33	huis, maar ik loop gaarne nog een eind meê.
	En beleefd willende doen, boog hij vaag naar Constance, maar < huis... Maar zeide hij, vooral beleefd willende doen - ik loop gaarne nog een eind meê.. En hij boog vaag tegen Constance, maar h^1
351,36	vol < vol kleine h^1
352,3-5	rijtuig.
	- Kerel! riep Van der Welcke, nog steeds enthouziast. Je hebt me bekeerd! < rijtuig...
	Van Vreeswijck Paul, antwoordden haar, zij spraken door, in conversatie.
	Van der Welcke nog steeds was enthouziast.
	- Kerel, je hebt me bekeerd... h^1
352,13	stoken < chauffeeren h^1
352,15	dan stoken < chauffeeren h^1
352,17	moto-cars < autocars h^1
352,17/18	moto-cycles...
	Op de Kerkhoflaan zei Constance: < motocycles... Zij liepen door de Parkstraat naar de Scheveningsche weg, de Kerkhoflaan...
	- Meneer Van Vreeswijck, ik vrees, dat wij u heele omweg laten maken, zei C.
	- Mevrouw, ik breng u thuis, zei v V galant - willende weten, hoe Brauws afscheid zoû nemen, hij als wereldman, genietende van de onhandigheid van hun vriend; die totaal geen man van de wereld was.
	Voor de kleine villa, zei Constance: h^1
352,25	Maar < Ook de anderen wilden hem overhalen. Maar h^1
352,25	lach, en zei: < lach, - die soms in een schater om vd W kon eindigen, en zei: h^1
352,31	morgen komt halen < komt halen morgen h^1
352,32	kachel... < kachel! riep v. d W. luid h^1

[p. 577]

353,11	ben < wordt h^1
353,11	ontoonbaar < ontoonbaar, maar veel stof is er niet... h^1
354,1	zich kleeden: hij liep driftig rond, en hij riep: < zich ge[xxx] en zelfs roepen h^1
354,4	gaan < zich verwijderen h^1
354,5	Brauws < Hij h^1
354,8	Wees < Wees u h^1
354,23	- Dat is aardig van je, Max! < - Kerel... dat is aardig van je...! h^1
355,3	Brauws! < Brauws...! riep hij. h^1
355,7	te dol < te driest h^1
355,12	was < was tot zijn spijt h^1
355,13/14	hare kleine dinertjes, zij < hare dinertjes, ook al waren er niemand als Van Vreeswijck Paul of Marianne, zij h^1
355,20	twee < Max twee h^2, zijn twee h^1
355,21/22	de beide broêrs getrouwd met twee zusters < terwijl zijn twee broêrs getrouwd waren met twee zusters h^1
355,23	de < hun h^1
355,24	had van kind af aan < en van kind af aan had h^1
355,25	patronen < eigenaars h^1
356,4	verloren uit het oog < uit het oog verloren h^1
356,5	dreef < beheerde h^1
356,6	kameraad < kameraad ook h^1
356,9	uittrouwen, < uithuwen h^1
356,15	Brauws < Max h^2, h^1
356,21	Brauws glimlachte < hij glimlachte h^2, hij had geglimlacht, h^1
356,23	zichzelven, met < zichzelven, - of met h^1
356,24/25	uitbarstte; hij glimlachte, en zeide eindelijk heel langzaam: < uitbarstte - hij had geglimlacht en geaarzeld en eindelijk heel langzaam gezegd: h^1
356,28	dat < het h^1
357,2	zoû gedaan hebben < gedaan zoû hebben h^1
357,9	spreken < praten h^1

[p. 578]

357,23/24	was geworden < geworden was h^1
357,33	van < uit h^1
357,35	Max < kerel h^1
358,2	van, van wat < van wat h^1
358,2/3	of ik moet veronderstellen, dat je < of - zooveel zou ik kunnen begrijpen - dat je h^1
358,7	dat... dat < dat... dat... dat h^1
358,8	vader... < vader... als een ónmensch h^1
358,9	als student gaf < gaf als student h^1
358,10	driehonderd < vijfhonderd h^2, h^1
358,12	voor < als voor h^1
358,14/15	huiveringwekkend, < natuurlijk huiveringwekkend h^1
358,15/16	dokwerker en < dokwerker, h^1
358,31	scheen < scheen, als h^1
358,31/32	het gesprek te doen hokken < te zitten[?] in het gesprek h^1
358,33	andere < mindere h^1
358,34	in < en in h^1
359,2/3	haar bijna onbewust al tevens betreuren < haar ook, bijna onbewust, al betreuren h^1
359,4	man, Henri, haarzelve < man en haar man en haarzelve h^1
359,5	zoo zwevend en onbewust < zoo vaag en zoo onbewust h^1
359,9	openheid < innemendheid en openheid h^1
359,12	oude < vroegere h^1
359,12	Henri < Van der Welcke h^1
359,14	de < al de h^1
359,24	van dat < van het leven h^1
359,25	kring < kringen h^1
359,35	schater < schaterlach h^1
360,17	Max < kerel h^1
360,18	een eerste < eerste h^1
360,18	maken < zeggen h^1
360,26	ten halve zich < zich ten halve h^1

[p. 579]

360,30	ik < ik u zoo h^1
360,30	zóó dat ze < dat ze h^1
360,34	nu < mij h^1
361,4	en < en naar h^1
361,12	zich < zichzelve h^1
361,12	en u < u h^1
361,15	nu < soms h^1
361,33	korten tijd < oogenblik h^1
362,14	geworden, is hij stapelgek. < zijn geweest, is hij heelemaal gek geworden.. h^1
362,14	zoo < toch[?] h^1
362,19	onbeschoft en lomp, < onbeschoft, lomp... h^1
362,20	En ik < Hij is ge[?][xxx] en[?] naar[?] en ik h^1
362,20	eigenlijk mijn < bijna mijn h^1
362,32	uit < ruw, uit h^1
362,34	tot < aan tot h^1
362,35	rustig < kalm h^1
363,11	woorden < stem h^1
363,13	driftig en < driftig, h^1
363,13	op bed < te bed h^1
363,14	nog Addy < Addy nog h^1
363,17	eenige < twee h^1
363,29	kloppen van < kloppen na h^1, kloppen, na h^1
364,13	zich eene < zich, in eene h^1
364,35	om < opzettelijk om h^1
365,8	ontroerd < ontdaan h^1
365,11	roover en woudlooper < de roover, de woudlooper h^1
365,14	steenen < steen er in h^1
365,17	veranderde mijn fantazie < veranderden mijn fantaziën h^1
366,7	is < is uw h^1
366,14	uren < uren en dagen h^1
366,18	u misschien < misschien u h^1
366,19/20	interesseert < interessant vindt h^2, h^1
366,25	gekomen was < was gekomen h^1

[p. 580]

366,27	bij nam < min of meer bijnam h^1
366,29	en ik < ik h^1
367,5	een < den h^1
367,17/18	schrik en van < schrik en h^1
367,24/25	het antwoord had kunnen geven < had antwoord geven kunnen h^1
368,5	vermoeden < verzinnen h^1
368,19	nooit < niet h^1
368,23	gedachten < gedachte h^2, h^1
368,27	met < bij h^2, h^1
369,34/35	toch... toch na < toch... na h^1
370,10/11	waait... alsof hij de ramen wil openen, en binnen wil komen... Neen < waait... Neen h^1
370,27	avond... dat ik iets < avond... dat ik het weêr hier hoor waaien... Ik ben bang... ik ben bang... is dit dan... de eerste avond... dat ik iets h^1
371,5	hooren < voelen h^1
371,7	razender < luguber h^1
371,12	deurknop < knop h^1
371,32	nauwe < klemmende[?] h^1
372,2/3	het hart van haar kind < zijn hart h^1
373,4	misschien < minstens h^2
373,9	over < om h^2
374,24	louter < laat h^2
374,24	die < dat h^2
375,4	uit < na h^2
375,6	juist de < de h^2
375,7	allerdiepste < allerhoogste h^2
375,32	me nóoit meer zelf < mezelve nooit meer h^1
376,16	maar < weer h^2, weêr h^1
376,20	en met < en h^1
376,29	dat er < er dat h^1
376,30-32	Mama zei, u scheelde acht jaar met haar. Mama is vijftig. U moet twee-en-veertig zijn < Mama is vijftig.. O, dan weet ik het: dan moet u twee-en veertig zijn h^1

[p. 581]

377,26	zijt < is h^2, h^1
377,30	innig < heerlijk h^1
378,4/5	daarover heen < tusschen h^1
378,11	papa, in die < papa,.. die h^1
378,13	hij < die h^1
379,6	neêr < neer h^2, weer h^1
379,12	van < in h^1
381,2	niet < niets h^2
381,18	week < heel week h^2
382,3	Wat hoef jij daar van te weten! < Daar hoef jij niets van te weten. h^2
382,34	Hàlf nog wel < Hàlf zeer zeker h^2
382,34	nadruk < nadruk, maar stáan doen we zelden h^2
383,3	liever door over Constance < liever niet door over Emilie h^2
384,5	een < den h^2
384,10	aan de < in de h^2
384,23	te < wat te h^1
385,2/3	we zullen < zullen we h^1
385,7	dames < dames ook h^1
385,14	uw leven mij < me uw leven h^1
385,16/17	stel ik juist belang in die evolutie < interesseert me juist die evolutie in u h^1
385,20	nemen < te nemen h^1
385,27	komen aan huis bij < komen, bij h^1
385,31	Oom < Oom Henri! fluisterde Marianne h^2, h^1
385,35	ideeën < vreemde ideeën h^1
386,11/12	die sociale < sociale h^1
386,31	ook < u ook h^1
387,24	vingers < vinger h^1
388,7	glans: een glorie < glans, een glorie, die h^1
388,24	's avonds nooit < nooit 's avonds h^1
388,29	Brauws < nu Brauws h^1
388,34	haar < zwarte haar h^1
389,1	somber < bijna somber h^1

[p. 582]

389,1	sombere < wat sombere h^1
389,2	jukbeenderen < kakebeenen h^1
389,5	door < tot h^1
389,6	mond: bijna week, zuiverder < mond, een mooie[?], bijna weeke mond, zuiverder h^1
389,8	zware < te zware h^1
389,8	wit < frisch h^1
389,13/14	tot eene beminnelijkheid, die verraste < tot eene plotse beminnelijkheid h^1
389,15	een bijna losse ongegeneerdheid, hem < een losheid en bijna ongegeneerdheid van beweging, die hem h^1
389,16	eigen uit zijne arbeidersjaren gebleven < eigen uit zijne arbeidersjaren geworden h^2, uit zijne arbeidersjaren was eigen geworden h^1
389,21	spontaans < te spontaans h^2, te spontaans van beweging h^1
389,25/26	integendeel er door aangetrokken werd < er integendeel als door werd aangetrokken h^1
389,27	in < als in h^1
389,28	spontane natuurlijkheid < losheid en natuurlijkheid h^1
390,4	koeltjes < koketjes h^2, coquetjes h^1
390,8	kan zijn < heeft kunnen zijn h^1
390,33	liefhad < innig liefhad h^1
390,34	bleef < was h^1
391,15	Henri < v.d. Welcke h^1
391,19	is < hoort[?] h^1
391,30	heb < heb, zeide zij h^1
392,32	en een < in een h^2, h^1
393,3	het u < u het h^1
393,7	zei hij bijna verwijtend < zeide hij h^1
393,15	het < dat h^1
393,19	stil ben < ben stil h^1
393,24	u... spreek er niet over, spreek < u... Heb medelijden met dat arme kind. Spreek h^2, h^1
393,32	vragen < vraag h^1

[p. 583]

394,18	wat Marianne antwoordde < wat hij verder zeide h^1
394,28	werden de gasten verwacht < zouden de gasten komen h^1
394,31	koel < kort h^2, h^1
395,8	bij < toch bij h^1
395,10/11	Otto, die tegenwoordig aan Buitenlandsche Zaken werkte, kwam binnen; Louise volgde hem < Otto was al klaar in zijn rok. Hij werkte tegenwoordig aan Buitenlandsche Zaken... Louise kwam binnen h^1
395,16	armband < byoux h^2, h^1
398,12	om < over h^2
398,17/18	zoû zijn < was h^2
401,12	weêr < meer h^2
401,31	de toilettafel < het toilet h^2
403,16	vinger den < vinger als den h^2
406,1	tegenover < over h^2
406,12	Die < De h^2
406,17	omzichtig < voorzichtig h^2
406,18	Henri < hem h^2
406,27	Die ploert! riep hij uit. Die < De ploert! riep hij uit. De h^2
406,34/35	vertrek al sedert jaren < vertrek nog steeds h^2
407,5	Ottelientje en Huig < de kinderen h^2
407,19	langer hier < langer h^2
408,7	Die smeerlap < De smeerlap h^2
408,12	lieveling...! schreide Bertha < lieveling...! h^2
410,16/17	verstandige < voorzichtige h^2
411,5	maakt? Ik < maakt?
	- Dat jij van hem houdt.
	- Ik h^2
415,13	zat < zij zat h^2
416,28	altijd vaag < altijd h^2
416,29	toen < vaag h^2
417,15	scheen < scheen vreemd h^2
418,2	aan < in h^2

[p. 584]

418,32	lamp < lampen h^2
420,7	stem < stem om h^2
420,26	naam < namen h^2
423,24	over < van h^2
427,31	glimlach < glimlach, terug, h^2
428,19/20	zouden Constance en Addy naar de Alexanderstraat gaan < gingen Constance en Addy naar de Alexanderstraat h^2
429,2/3	komen al zijn zij in den rouw < komen h^2
429,21	nu < na dien tijd h^2
429,22	groeten: zij ging < groeten. Ook vanavond ging zij h^2
430,9	hun < haar h^2
431,20	liepen uit-een < uit een liepen h^2
432,7	kring van familie < familie-kring h^2
433,32	geld < wèl geld h^2
434,5	ouder < oud h^2
434,7	waarin < waaruit h^2
434,10/11	die die liefde < die de liefste h^2
434,27	waasde < sloeg h^2
435,21	als er < als h^2
436,29/30	Louise, Marianne < Marianne h^2
437,19	twee meisjes < drie meisjes h^2
438,2	den < den plotselingen h^2
438,4	zich < zich plotseling h^2
438,5	Al < En toch - al h^2
438,5/6	scheen een plotse slag van verwondering en stupefactie, scheen < als een plotse slag van verwondering en stupefactie scheen h^2
438,12	nu < maar h^2
439,10	waarin < waar h^2
439,12	opinie's en < opinie's... h^2
441,32	omdat < dat h^2
444,21/22	gaan, Bertha < gaan h^2
446,19	tuurde < tuurde uit h^2

[p. 585]

447,29	een < ook een h^2
447,34	meidoorn < seringen h^2
448,13	alsof < als h^2
448,30	hem < hem soms h^2
448,32	geleerd < gelezen h^2
448,35	bekende < zeide h^2
449,27	voelde < voel h^2
450,31	menschheden < menschen h^2
453,19/20	stroomde < stormde h^2
455,11	vooroordeeltjes < veroordeeltjes h^2
456,29	doorwaden < doorkomen h^2
458,27	doen < zien h^2
459,35	welwillend < welwetend h^2
460,27/28	bloemen < bloemen, spijzen h^2
461,2	zusje < meisje h^2
461,24	al < was het al h^2
463,20	zonder < als zonder h^2
463,28	bazuinen < brengen h^2
464,11	had geleefd < geleefd had h^2
471,7	niets < niet h^2
472,1	dat < dit h^2
472,17	haar < hen h^2
472,20	het kind < haar h^2
473,3	gooien < te gooien h^2
474,21	hem geen < geen h^2
476,8	nog < vaag h^2
476,13	die < diezelfde h^2
477,20	tegen < op tegen h^2
478,9	zich < haàr h^2
478,20	en zooals < en wien h^2
479,6	opzweefde < opzweefde als h^2
480,7	dan < nu h^2
480,34	toen < toch h^2
481,27	niet < nooit h^2
485,13	zien, hem te < zien nu, te h^2

[p. 586]

486,7	als zomer wemelden < al zomerwemelden h^2
486,30	zoo dikwijls < telkens h^2
487,9	gehoord < overhoord h^2
487,13	een andere stem < stem h^2
487,34	schitteren < schemeren h^2
487,34	jongensoogen < jongensjaren h^2
489,23	gedacht < gedaan h^2
489,28	jij bènt < jij bènt... jij bent h^2
490,20/21	getuurd < gestaard h^2
491,15	dreunde < dreinde h^2
492,30	neêr < meer h^2
494,34/35	nooit over iets < nooit h^2
497,32	dit < dat h^2
498,16	kop < hoofd h^2
499,34	van < ver h^2
500,15	een nieuw < eén nauw h^2
501,7	ruischende < bruischende[?] h^2
501,13	aangezweemd < aangevoeld h^2
501,17	in < uit h^2
502,30	lucht < nacht h^2
503,20	lichtende < lichte h^2
504,8/9	slapenden nacht < nacht h^2
504,12	weêr < meê h^2
504,18	door de boomen < in het oosten h^2
504,31	zuiver < zeker h^2
505,13	zekerheid < zekerheid heen h^2
505,15	met < vol h^2
506,17	niet < nooit h^2
506,18	niet < nooit h^2
508,4	klaren < verklaren h^2
509,16	den doolhof < het doolhof h^2
510,16	Die < De h^1
510,26	beweging opkomen < beweging h^2, h^1
511,5	in-een < in elkaâr h^2, h^1
511,7	wreede < vreemde h^2, h^1

[p. 587]

511,10	uit < als uit h^1
511,11	zoo < als h^2, als zoo h^1
512,11	terug gekomen < aangekomen h^1
512,12	eens aangekomen < teruggekomen h^1
512,21	beiden zwijgend < zwijgend beiden h^1
512,26	zeggen laten < laten zeggen h^2, h^1
512,31	openbaarden < reveleerden h^1
512,35	haalde adem < haalde ruim adem h^1
513,5	snelle, schelle < schelle h^2, h^1
513,13	snel geweêrlicht < geweêrlicht h^2, h^1
514,8	herinneringen < illuzies h^1
514,30	gedacht... gedroomd < gedroomd... gedacht h^1
515,13	ging, zij voelde als een afscheid in zijn handdruk. Zij < ging. Zij h^2, h^1
515,14	binnen, duizelig < binnen h^2, h^1
515,19	verliezen...? < verliezen!
	Toen snikte zij aan de borst, van haar kind. h^2, h^1
515,24	hun < haar h^2, h^1
516,1	heel < vooral h^2, h^1
516,3	zeer < veel h^2, h^1
516,11	om... om < om om h^2, om h^1
516,23	zich wel < wel zich h^1
516,33	dat nieuwe < het nieuwe h^1
517,5	en < en de h^1
517,9	gevoeld had < geweest was h^1
517,9/10	lang, lang < lang h^2, h^1
517,14	maanden < dagen h^2, h^1
517,26	droomenbloesems < droomenbloesem h^2, h^1
517,30-32	was: Illuzie...
	Zonder welke er nooit leven is... < geweest was: Illuzie... h^2, h^1

[p. 588]

Afbrekingstekens

In deze uitgave van De kleine zielen en Het late leven moeten de volgende afbrekingstekens als een koppelteken gelezen worden:

10,5	horloge-
17,11	jong-
18,13	oud-
18,18	familie-
19,4	en-
23,25	minister-
34,8	mooi-
36,23	komedie-
45,4	blank-
78,16	minister-
80,13	en-
92,27	parapluie-
94,27	en-
98,34	gouverneur-
100,13	Zondag-
101,6	Zondag-
104,28	Lowe-
104,35	gouverneur-
109,22	den-
119,20	en-
144,24	Zondag-
145,7	den-
150,31	Koningin-
158,22	thee-
165,8	wasch-
165,24	melk-
167,2	kastanje-
175,11	meisjes-
176,28	parvenù-
184,15	familie-
202,14	dames-
207,27	passie-
213,10	en-
266,7	ijver-
290,1	visite-
313,6	doek-
317,11	moto-
318,1	de-
353,4	sina's-
354,34	doek-
376,31	en-
432,22	kinder-
450,20	weêrlichteden-
450,34	Marie-
478,14	liefde-
500,6	jonge-
500,12	willen-
502,7	wereld-
502,25	allen-
503,13	wat-
503,22	wat-
503,31	in-

^*

* Voor de bibliografische gegevens werd onder meer gebruik gemaakt van het Bibliografisch Repertorium Louis Couperus, een door zwo gesubsidieerd project, onder redactie van G. Borgers, E. Braches, K. Reijnders, uitgevoerd door Marijke Stapert-Eggen.
Zie voor de editieprincipes van de Volledige Werken Louis Couperus: Algemene verantwoording van de Volledige Werken Louis Couperus. Utrecht/Antwerpen, 1987. De editieprincipes zijn vastgesteld door Ernst Braches, Jan Fontijn, Karel Reijnders, Marijke Stapert-Eggen en H.T.M. van Vliet.