twijfelijcke ende sekere kennisse ofte verbeeldinge inden mensche, die het bekende ding van gedaente inder waerheyt gelijck is?
M.Ger. Het is. Coornh. Dese twee saken en zijn bylo gheen een selve dingh. M.Ger. Neen. Coornh. Want waen mach (so ick eerst seyde) veranderen in weten, ghemerckt sy in twijfele bestaet of vermoeden, maer so en ist niet met weten, want dat, als in sekerheydt bestaende, niet en mach veranderen int onseecker ofte waen. Neemt dat ghy my toe seght, over een maent twintigh Croonen te betalen, het goedt vermoeden in my van u vroomheydt, sal my vast moghen doen wanen, dat ghy’t ghewis doen sult: maer mach ick sulcx oock seker weten, voor dat die maent omghekomen zy, ende ghy my betaelt? M.Ger. Neen. Coornh. Die maent omghecomen zijnde, ende ghy my die twintigh Croonen betaeldt hebbende, sal die waen sulcx moeten veranderen in een seker weten, dat het my dan onmoghelijck is te wanen, dat ghy u woordt inde betalinghe houden sult, of gehouden hebt, maer sal dat sekerlijck moeten weten. M.Ger. Dat is sulcx.
Coornh. Mach ic dan mijn sinnen behoudende nemmermeer wanen, ’tghene ick nu wete in desen? Soo ist immers onmogelijck, dat het seker weten in waen veranderen can, ende dit en wilde ghy my terstont niet toe laten. Wederspreket nu condy, wāt wy zijn nu op onse voorgenomen sake al ghekomen. M.Ger. Mach ick niet weten dat het te veele wijns inne drincken droncken maeckt? my door wangelaet te schanden maeckt, ende in mijn lichame pijnlijcke sieckte maeckt, ende des niet te min droncken drincken? Coornh. Ja ghy wel. M.Ger. Soo nu ware wetenschappe vande leelijckheydt, lastigheydt, ende schadelijckheydt van’t quade, ’tselve noodtsakelijcken vyandtlijck doet haten, bestrijden, dooden, ende midtsdien onophoudelijck verlaten: hoe macht zijn dat yemandt sulcke schadelijcke, quetselijcke, ende schandelijcke quaden vande dronckenheydt wetende, noch daer na weder droncken mach drincken? Dit sien wy daghelijcx in veelen. Dus betooght die experientie selve, dat u seggen niet waerachtigh en is. Coornh. Mach ick niet weten, dat het raken van’t vyer den lichame brant ende quetset, ende dat sulcke quetselijcke hetten altijt by alle waerachtigh vyer is onafscheydelijck? M.Ger. Waerom niet? Coornh. Dunckt u wel moghelijck, dat yemandt sulcx van des vyers cracht waerachtelijck wetende met voordacht ende lust, zijn handt te heet zijnde, soude moghen steken inden brandt des vyers, om die te verkoelen? M.Ger. Dat en weet ic niet: want waer sulcx, als ghy seght, onmoghelijck, so en mocht gheen mensche, wetende dat eenigh vier omtrent hem is, hem eenighsins branden, door het te na by comen, vanden viere. Maer men vrage nu die Cocx, Ioncwijfs, Smeden, Tinnegieters, ende anderen, die metten viere dagelijcx handelen, of sy nemmermeer den vyere te na comen, ende hem branden: wat geldet, sy sullen al te samen moeten bekennen, dat syluyden hen dickmael branden: is dit waer, hoe mach u segghen waer zijn? Coornh. Seer wel: het dunckt u onmoghelijck om dat ghy niet en onderscheyt mijn, ende u segghen: mijn seggen is, dat yemant sulcken cracht des vyers kennende onmoghelijck is daer toe te comen (behoudende zijn sinnen) dat hy met voorraet, sijn handt in des viers vlammen soude steecken, in voornemen ende uyt lusten, om de heete hand int hete vier te verkoelen. Dit blijft eeuwelijck onmoghelijck. Maer u segghen is dat yemant uyt onbedachtheyt, of roekeloosheydt den viere te na mach comē ende branden, ’welcke ick u gaerne toe laet. Wat doet dat nu tegen het voorgaende mijn seggen? mach dat ende dit u seggen niet beyde waerachtich zijn? Laet ons dit voegen op u voorghewende droncken drincken. Ick houde voor waerachtigh dat yemant dien des dronckenschaps quaedtheydt, leelijckheydt, ende schadelijckheyt waerachtelijck bekent is, so dat hy sulcx niet twijfelijck waent, maer sekerlijck weet, nemmermeer met opset uyt lust tot droncken drincken, als een bekendt quaedt, sal moghen droncken drincken, ja oock dat onmoghelijck is, (hier leyt het al aen) dat sulck bekent, hatelijck, verderflijck, ende onlustigh quaedt, macht soude hebben om sulcken weter tot dronckenheyt te becoren, sonder welck becoren niemant en zondight. Al is nu dit mijn segghen waerachtigh, so en is daerom geensins onwaerachtigh u seggen, dat sulcken weter van des dronckenheyts quaden (doch niet uyt een behaeghlijcke of begheerlijcke lust, ende opset tot die dronckenheydt, maer) onachtsaemheydt, roeckelosigheyt, ende oock onsekerheyt, dat soo veele drinckens hem niet droncken en sal maken, maer vrolijck alleenlijck, verleydt zijnde ter liefden van eenigh vriendt, ofte anders yet wat, droncken sal moghen werden, als die onder ‘tdrincken denckt, dat hy dickmaels meer wijn ghedroncken heeft.sonder droncken gheworden te zijn, sulcx dat hy bedrogen zijnde in die onghelijckheydt vande mate, of vande crachte vanden wijn die hy drinct, qualijck of ghelijck te oordeelen droncken werdt eer hy’t meynt, soo men leest van Noe, dien des wijns cracht noch onbekent was. Na dien ghy nu licht merckt dit groote onderscheydt, die daer is tusschen u ende mijn segghen, te weten: dat ick segghe, dat het quade met geen opset of luste niet en mach, ende ghy seght dat het door onachtsaemheyt, of roeckeloosheyt wel mach gehnteert werden, by een die ‘tquade waerlijck kent ende weet: so acht ick dat mijn seggen warachtigh blijvkt, niet tegenstaende ick het uwe niet en loochene, als wesende geen rechte contrarie, maer alleenlijck heel ongelijcke saecken. M.Ger. Ghy schijnt hier te spreken, als of yemant wetenschappe eenigher saken mochte hebben inder Waerheydt, ende dat de hebber van dien, de selve soude mogen so wel niet gebruycken als gebruycken, te weten, dat sulcken kenner van des dronckenschaps quaden, die selve quaden waerlijck soude moghen weten, sonder die nochtans by wijlen te vermijden. Dunckt u dat oock bescheydenheyt?
Coornh. Voorwaer ja: want al weet hy dat die dronckenheydt quaet is, ende dat ghewisser dan gewis: so en weet hy niet dat soo veele van sulcke dranck hem droncken sal maecken, maer waent dat sy hem maer tot vrolijckheyt toe sal brengen. Hier is hy onseker door sulckē waen. Maer wist hy sekerlijck dat hem soo veele sulcke dranc tot dronckenschap soude brengen, ende midtsdien in sulckē schande, schade, ende quaet, niemants vrientschap noch geen soetheydt van drancke en soude hem om soo cleynen lust, of jonste van anderen, in so grooten verderf, verdriet, wroeghen, schande, ende vyandtschappe teghen Gode doen vallen. Neen: Het seker weten soude hier ‘tgoede voor ‘tquade moeten verkiesen, sonderlingen als hy sulck sijn weten, als dan in desen wilde gebruycken.
Auteursrechtvrij