Historien van Troyen

¶ Dit is dat viij.boec Hoe dat coninc menelaus helena haer man bi rade van sinen broeder agamenon. verwerf metten anderen coningen vanden lande van griecken te reysen met enen groten heer van volke Inden lande van troyen. om helena sijn wijf weder te vercrighen met crachte

ALs dese dinghen aldus geschieden inder stat van troeyen met onkundiger liste des toecomede yammers ende verdriets Ende eer dat die van troyen quamen inder hauen van themedon so heeft coninc menelaus met veel iammerlijcks geruft vernomen. hoe dat paris berooft heuet dat eylant van cytharea datter gelegen is in sijnre heerlicheit Ende hi heeft oic mede vernomen den doot van sinen ondersaten die den troeyanen behendelijcken hebben verslagen Ende die

[fol. 39r]

ontuoeringhe sijns wijfs helena. welke hi meer minnede dan hem seluen Ende hi wert mit also groten verdriet ende iammer bewegen ende beuaen dat hi in onmachte neder viel opter aerden. ende hi en mochte van groten druck ende verdriet niet spreken. mer corteliken aldaer nae ouer een weynich tijts heeft hi weder enen moet ghegrepen. ende hi heeft iammerlijcken ende bitterliken bescreyet. ende beweent die vanghenisse ende die verderffenisse. ende den doot sijnre ondersaten Ende die berouuinge helena sijns wijfs ende haer af wesen Ende hi bescreyde oec mede haer grote scoenheit dat die gehandelt ende besmet soude werden van enighen vreemden mannen ende handen ende sijns screyens dat en was gheen eynde Ende wanneer als dit hertoch nestor heeft vernomen dat sijn lieue ende ghetruwe gestadighe vrient was soe wert hi mit hem seer bitterliken ende droefliken screyende ende hi arbeide vtermaten seer met soeten bequamen smekenden woerden om coninc menelaus also te vertroosten ende te besmeken welke als hi niet en vermochte so is coninc menelaus weder seer haesteliken ende naersteliken ghereyset in sijn conincrijcke Ende hertoech nestor die reysde weder mit hem mit een groet gheselscap der ridderen Ende wanneer als coninc menelaus weder ghecomen is in sijn rijc so heeft hi seer haesteliken ende naersteliken mit enen ghetruwen waerachtighen bode coninc agamenon sinen broeder ende coninc castor ende pollux helena haer broeders ontboden dat si seer haestelijcken sonder enich vertrec bi hem comen souden Ende als agamenon die coninc sinen broeder menelaus aldus seer bedruct ende bedroeft sach so sprac hi hem toe. met aldusdanighen woerden ende seide O mijn alre liefste broeder. waer om soe bistu aldus swaerlijken bedroeuet. al is dat sake dat di een rechtuaerdige sake beroert tot deser bedroeffenisse ende tot deser armoeden. nochtan soe en behoertet den wijsen menschen niet toe met enighen openbaren gherufte hare bedroeffenisse te kundighen ende openbaren. want die openbare bedroeffenissen. die verwrecken die vrienden tot medeliden. ende die vianden tot blijscappen Ende alhier om selstu di seluen vroyliken houden. ende blide mit enen gheueynsden ghelate want met claghen ende met screyen. soe en machmen eer noch wrake verweruen. want die wrake die sal gheschien mitten swaerde. ende niet met claghelijken screyenden woerden ende die cloecheyt des wijsen mans. die wert ondersocht ende gheproeft in wederspoet Ende al hier om selstu verwrecken den moet dijn-

[fol. 39v]

re strengher groter edelheit. ende aen nemen enen herden moet vanden onrechte dat di gedaen is. een sware bitter wrake te doen Ende en wil niet openbaerlijcken claghen met screyeliken woerden Want du weetste wel voerwaer. dat wij seer ouervloedich sijn inder mogentheyt. ende dat wij veel mogender hulpers hebben sullen in deser wrake te doen Want ouermits onser beden ende vermaningen. alle die macht ende moghentheyt van alden lande van griecken ons onderdanich sal wesen Want wi sullen aldaer reysen in seer groter moghentheyt ende menichuoudicheyt met scepe te troeyen waert Ende is dat sake dat wi onse tenten slaen ende verstighen in haren lande. soe selt hem ommoghelijc wesen ons van daen te driuen ende te veriagen. want metten eersten haer meeste ende edelste sullen verslaghen werden Ende dat ghemene volck dat sal ghebracht werden totten scandelijcken herden dienst Ende die stat van troeyen die sal neder geworpen werden. ende si sal te gronde verderft worden Ende paris die dese boosheit ende quaetheit volbracht heeft is dat sake dat hij gheuangen wert. so sellen wi hem doen smaken enen swaren scandeliken bitteren doot Ende alhier om soe ist groot tijt wt te laten dese grote droefheit ende dese clagelike woerden Ende te seynden met brieuen tot al den coninghen hertoghen grauen vorsten ende heren vanden lande van griecken of si ons willen bi staen ende te hulpe comen in deser groter wraken der scanden ende der oneeren Ende wanneer als coninc agamenon sijne woerde aldus totten eynde gebracht had. so was coninc menelaus wat bet te vreden Ende hi seynde seer haestelijcken brieue tot allen princen ende vorsten ende ouersten vanden lande van griecken Ende si quamen eerst tot desen tween starcken ende edel vromen mannen. als die coene achilles Ende die starke dyomedes Ende wanneer als hem dese bootscappe was onderwesen ende beduydet. soe hebben si hem eendrachteliken bereyt met enen groten starcken heer. ende met veel scepen te reysen te troeyen waert. om helena die scone coninginne weder te verworuen ende te vercrigen. ende crachteliken grote wraeke daer om te doen

¶ Hoe dat agamenon die coninc gecomen was in enen keyser. ende een ouerste prince des heers vanden lande van griecken Ende hoe dat coninc castor ende pollux helena haer broeders om helena weder te vercrigen ende te verweruen hebben geleden op die tijt dootlijcke grote waters noot

[fol. 40r]

OM dese saken te volbrengen voer alle dingen. so ordineerden ende scicten die gryeken enen goeden bequamen wysen leitsman ende prince. welken prince alle dat heer soude onderdanich wesen Ende daer om bi consente ende goetduncken alre der gheenre die daer ouer waren inder teghenwoerdicheit. soe wert coninc agamenon een ouerste ghemaect doe van alden here Ende wanneer agamenon was ghegheuen alle die volcomenheyt der machten Ende castor ende pollux vermoedende ende wanende dat die troeyanen noch niet tot troyen en waren ghecomen. so sijn si mit somighen scepen gheuaren in die zee. als of si helena yet weder vercrigen mochten eer si binnen troeyen werde gheuoert Ende die sommighe segghen. dat sy niet en verbeyde dese ij. broeders Castor ende pollux Coninc menelaus ontbiedinge. mer also geringe dat si vernamen dat helena haer suster geroeuet ende genomen was. so gingen si rechtevoert mit veel scepingen in die zee Mer wat alhier of gesciede. als dese broders waren in die zee vervolgende die troyanen si en hadden geen ij. dage te vollen salichlyken geuaren. die hemel en wert betogen mit duusteren wolken. ende mit enen groten onweder van doure ende van blixem. ende met swaren veruaerlicken geluyde. also dat alle die ghene die daer waren die werden zeer veruaert Ende al daer quam een groot reghen ende een groot storm ende wijnt Ende dat water inder zee dat verhief hem metten wijnde in groter veruaerlicheyt. ende die masten die braken in haren scepen die seylen die scoerden. die repen die braken Ende die scepen die worden van malcander ghestoten Ende dat scip daer castor ende pollux in waren te samen bi een vander crachte des onweders ende metter verliesinge des stuerroeders. wert dat scyp gheworpen inder zee seer onsekerliken vanden water ende vanden wijnde. nv hier nv aldaer. nv recht nv crom Ende te laetsten met groter vresen daert nyemant en sach. so is dat scip ghebroken Ende beyde die broeders ende alle die ander te samen die inden scepe waren die sijn verdroncken Ende die ander scepe die hem na volgheden die sijn in menichuoudigen steden vander zee hier ende daer ghebroken ende dat volc dat is te samen verdroncken. welke doot van desen broederen den gryecken was ombekent want daer nyemant en was die enighe sekerheyt of warachticheyt mochte seggen van haerre doot. mer si meenden dat si beyde vander godliker gunsten goden waren gewerden Ende die heyden die gheloofden dat deze broeders leuindich wa-

[fol. 40v]

ren gheuoert inden hemel Ende alhier om soe seiden die poeten ende die meesters. dat dese twee broeders opghenomen waren inden hemel Ende dat dese broeders hadden geset inden loop des hemels een teyken datmen noch huden des daghes noemt gemini Ende dat sijn twijlingen Mer nochtan seggen die oude meesters dat gemini twiuelinge der teykenen aldaer om is genoemt. wanttet twee dagen langer loopt inden loop der sonnen dan enich ander teyken Mer wat aldaer af is nochtan so hebben dese twe broeders aldus haer leuen gelaten

¶ Item alhier na werden nv bescreuen die ghedaenten der sommigher edelinghen van griecken. ende hare ghesteltenisse

ENde want die meesters frigius ende dares In deser steden woonden bescriuen die verwen ende die ghedaenten der sommigher van grieken. al en bescreef hi die niet altemalen.nochtan so bescreef hy die meeste ende moghenste ende vermaertste. welcke boec hi bescreef in griexscher spraken. ende dat hi selue met sinen ogen sach. want hi dick ende menichweruen wanneer alset bestant was plach te reysen in dat heer. ende inden tenten der grieken Ende die formen ende die ghedaenten der ouerster plach hi te bescouwen op dat hi dat dan de warachtigher soude moghen bescriuen Ende inden eersten seide hi dat helena seer scoon was van leden ende van ghedaenten. alsoe als dat hier voerscreuen is Ende coninc agamenon die en was niet te cort noch te lanc. ende hi was van tameliker gedaenten seer vroeme ende seer strenghe in sinen wapenen. ende seer begheerliken totten stryde. ende te mael seer hoemoedich Achilles die was van schoonre ghedaente. ende hi hadde cruvet haer ende ghele. ende grote oghen ende een minlijck aensicht Ende een brede borste ende scouderen. grote armen ende hi was redelike lanck Ende hi was te mael seer starc Ende onder alle die griecken soe en wasser nyemant sijns gelijck In starcheit. ende seer begheerliken totten stryde Ende hi was oec mede seer ouervloedich ende milde van sinen cost Tautalus die was seer groot van liue ende seer starc. van roder verwen ende hi was seer oetmoedich hatende kyuinge ende sceldinghe. mer sere begherende die rechtuaerdighe strijden Ayax oleus die was grote van liue. ende hi hadde brede scouderen ende grote armen. ende seer lanck Ende altoos gecleet met costelijcken clederen. ende hi was seer blode ende haestich van spreken Thelemanis ayax die was seer schoon ende hy had-

[fol. 41r]

de ghecrullet haer seer vroeyliken ende ghenoechliken van sanghe. hebbende een goede bequame stemme Ende hi was oec seer strenge. ende vrome inden stride ende wel gemoet Ende hi en prisede gheen houerdye Ende vlixes die ghinc alle die gryecken in sconheden te bouen. ende hi en was niet strenge. mer hi was vol van alre loosheit Ende hi was een groot dichter der loghenen sprekende veel spottinghe ende boertighe woerde Ende hi was soet ende seer subtijl ende wijs van sprake. also dat onder alden grieken sijns ghelijc niet en was Dyomedes die was seer lanc. ende hi hadde een brede borste. ende seer dick ende starck om synen scouderen. fel van aensichte. inder gheloftenissen bedriechliken seer strenge inder wapenen Ende hy was oec mede van veel menschen ontsien want hi was seer vol van alre ongherechticheyt Ende seer lastich den ghenen die hem dienden. seer onsuuer ende oncuysch Ende dicke ende menichweruen suchtede hi den brant der minnen Ende hertoghe nestor die was seer lanc van ghesteldenissen. breet van leden. ende seer grof van armen. zeer ondersceyden ende goet van spreken. altoes gheuende truwe raden Ende hi was seer lichteliken vertoernt. ende dat duerde onlange Ende protheseus die was van tameliker ghesteldenissen scoen ende seer strenge. ende geringhe inden wapen ende seer hoemoedich Ende neptolonius die was groot van liue met swarten hare. ende hi had grote ronde ogen Ende hi was seer breet om sijn scouderen ende om sine borsten. ende versamende wijnbrauwen Ende hi was stamerende In sinen woerden. mer hi was wel gheleert ende ghefundeert in haerre wet Ende palamydes coninc naulus soon die was te malen seer schoon van sijnre ghedaenten ende seer lanc ende wel ghemoet te striden goet van woerden ende seer bequaem Ende hi was oec goeder hande ende hoesch ende oueruloedeliken gheuende vele gauen Ende polydarius die was te mael grof ende alsoe dicke van vetticheyht alsoe dat hy nauweliken alleen gaen en mochte. ende hi was oec rechtuaerdich. mer hi was seer houaerdich ende opgheblasen. ende selden vroeyliken of blide. mer altoes so was hi bedacht ende becommert mit veel saken. ende mit wonderliken vreemden dinghen Ende machaon die was van goeder middelre ghedaenten ende formen houaerdich ende seer moedich met enen caluwen voerhoefde. ende des daghes en sliep hi nymmermeer Ende briseyda Calcas dochter die was te malen suuerlijcken ende scoon. ende si en was

[fol. 41v]

niet te cort noch te lanc goederhande ende seer goet ende bequaem van woerden Ende si had vele vryers. ende si hadder veel lief. mer si en hadde gene vasticheit op haren vryers Mer behaluen dese ende noch meer ander vanden meesten soe heeft meester dares ghescreuen. dat die coninc van persen die was oec seer lanc. ende hi hadde een vettachtich aensicht ende sproetich ende sijn haer van sinen hoofde ende van sinen baerde dat was seer root

¶ Nv werden alhier bescreuen die formen ende die ghedaenten van coninc priamus van troeyen sijns wijfs sijnre sonen ende sijnre dochteren ende sommighe ander van troeyen

ENde meester dares die sceeef oec mede in sinen boecke. vanden ghenen die binnen der stat van troeyen waren Ende coninc priamus die was seer lanc scoon ende seer ghenuechgheliken ende vroyliken Ende hi plach des auons die spise seer te begheren. ende hi was seer onversaecht inden velde. seer hatende die smekinghe der menschen Ende hy plach hem seluen rechtuaerdeliken te oefenen in sinen dinghen Ende soete sanghen ende liedekijns der minnen die plach hi seer gaerne te horen Ende hi was oec mede warachtich in sinen woerden. seer minnende sine ridderscap. ende die plach hy wel te begauen Ende van al coninck priamus sonen soe en wasser gheen alsoe hoemoedich als hector sijn sone Ende dit was die gene die in dien tiden al den anderen te bouen ginck in cloecheit ende inder coenheit Ende hi plach een weynich te stameren in sinen woerden Ende hi hadde te malen herde leden die wel groten last liden mochten inden arbeide Ende hi was seer groot inder formen. want die van troeyen die en hadden nye also starcken vromen coenen man noch also moedich Ende hi hadde oec mede temael vele haers op sinen hoofde

Ende daer en ginc noch en quam nye onrechtuaerdich woert noch ombetamelijck woert wt sinen monde Ende nye en verdroot hem in enighen stryde te gaen Ende met ghenen arbeide of swete des stridens. so en wert hi vermoeyt Ende men heeft nye van enigen man of here ghelesen die also sere gemint was van sinen ondersaten als dese hector van troeyen was Ende paris die was seer lustich ende luchtich om sijnre scoonheit willen Ende oec om sijns haers willen dat hy had op sinen hoofde. want dat scheen ende blinckede te wesen alsoe schoon oft gout hadde gheweest Ende hy was seer kunstich metten boge te scieten Ende hi was oec mede seer vroom ende koen inden strijde Dyephebus die derde soon. ende helenus

[fol. 42r]

die vierde soon die waren also seer van eenre ghedaenten ende formen. dat daer gheen ondersceit tusschen hem beyden en was want wie datse onversienliken aensach die en mochtse nauweliken onderkennen noch ondersceyden den enen voer den anderen Ende si waren recht van alsulcker formen als coninc priamus van troyen haer vader was: want dese drie die waren al van eenre ghedaenten ende formen Anders dan coninc priamus out was Ende die een broeder vanden tween als dyephebus die was seer strenghe ende naerstich inden wapen Ende helenus die was seer wel gheleert inden vij. vryen consten der clercgyen Troeylus al en was hi niet groot van liue hi was nochtan seer moedich ende groet in sijnre herten mer hi was machtich ende seer mogende in sijnre moedicheit Ende hi was te mael besceyden. ende hi was seer ghemint vanden maechden om sijnre bescheydenheit willen ende vanden joncvrouwen om sijnre eerbaerheit ende sedicheit willen Ende in cloecheit ende coenheit des strydes. soe was hi hectors sijn broeders ghelijc Ende eneas die hadde een grote borst ende een cleyn lijf. ende hi was wonderliken onderscheyden in allen sinen werken ende vroet ende seer wijs in sinen woerden. ende bequaem in sijnre spraken goet van rade ende van daden ende wel gheleert ende hi hadde oec mede een vroeylijc blide aensicht mit sconen ogen Ende daer en was nyemant also rijc noch ouervloedich van roerenden goeden binnen alle die stat van troeyen als eneas was. want hi was seer rijck van castelen ende van dorpen. mer anthenor die was langer ende seer bequaem van sinen woerden ende wijs ende seer subtijl van sinnen Ende hi was van coninc priamus te mael wel seer gemint Ende polydamas anthenoors soon die was ionc ende seer scone ende strenge Ende was oec mede van loueliken seden milde van herten. ende seer bequaem van lichame. ende seer crachtich inden stryde. lichteliken vertoernt Ende seer bedwongen van sinen woerden Ende coninc menon die was seer scone van formen. groot van liue. ende seer breet ouer sijn scouderen. grof van armen. ghecrullet van haer op sinen hoefde. ende seer lichtuaerdich Ende hi was een vroem ende seer koen ridder die inden stryde voer troeyen vele louelike ende eerlike dinghen dede Ende hettuba die coninginne die was lanc gherect van liue. ende sy hadde een manlijcke forme ende ghedaente. ende si was van groter subtijlheyt ende wijsheyt ende cloecheyt Ende si was seer edel ende wel gheleert Andromata hectors wijf die was seer scoon ende lanc van liue. wit van ver-

[fol. 42v]

wen al melc.scone lichte ogen blosende wanghen. ende rode lippen Ende haer hare op haren hoofde dat was blinckende als gout Ende sy was die eerbaerste onder al den anderen vrouwen Ende si was machtich in allen haren werken Ende cassandra die was van tameliker gedaenten clare van aenschijn ende sproetich. ende seer prisende die suuerheyt ende die reynicheit. ende si plach veel toecomende dingen te voerseggen. want si inder astronomyen ende inden vij. vryen consten seer wel gheleert was Polexina coninc priamus dochter die was een weke teder maghet welke die natuer seer scoen ende bequaem hadde verchiert. ende aen haer forme en was niet gedoolt. welke scoonheit van stucke te stucke te vertellen waer te lanc te vertrecken ende te verslaen Ende si was also seer duechdeliken dat si alle dingen ende manieren der ydelheden hatede ende versmade Ende nochtan soe wouden meester dares ende frigius al hier bescriuen vier verwen ende formen alsoe wel vanden grieken als vanden troyanen. want in beyden heren ende vergaderinghen waren vele goeder vromer stouter mannen die oec wel gemoet waren. daer al hier namaels noch af sal werden gesproken Ende alhier om soe willen wi weder dese hystorie vervolghen ende vertellen ende verslaen hare wercken

¶ Nv wert al hier gheset dat ghetal ende die namen der coningen hertoghen grauen ende der princen die daer waren In dat gryexsche here ende dat ghetal van hare scepingen

HEt gheschiede wanneer als die winter eens deels was geleden Ende die sonne die was in een teyken dat ghenoemt was piscis in februario Ende die maert die was nakende doe dat heer van griecken vergaderde inder hauen van athenen met veel goeder scepingen. want alle die ghene die dese hystorie lesen die sullen weten inder waerheyt. dat seer die werelt wert ghesticht nye alsoe vele scepingen ende vergaderden met coningen hertogen grauen ende met groten heren ende vorsten met ridderen ende knechten. ende met ghewapenden vromen stouten mannen als op die tijt deden ende ghelikerwijs als oec alhier na sal bescreuen werden. want het is te weten dat coninc agamenon die ouerste vanden griexschen here die quam wt sijnre steden die genoemt was mychena met hondert scepen wel gheladen met ridderen ende met knechten. ende met goeder vromer stouter mannen Ende vanden conincrijcke datter genoemt was boecia brachten twee heren als archelaus ende

[fol. 43r]

prothenor tsestich scepen Ende coninc menelaus helena der coninginnen man die brachte wt sinen conincrijcke genoemt sperten viertich wel gheladen scepen. die hertoghe astrolaphus. ende die graue helenus die brochten vten lande van chytonia dertich scepen Ende coninc thelamon die bracht wt sinen conincrijke datter ghenoemt is psalmanya l. gheladen scepen In welckes gheselscappe waren veel hartoghen ende grauen Ende hartooch theucus Ende die hartoghe amphymacus Ende graue dorius Ende graue theseus ende sijn soon. welke die hi hadde gewonnen aen exiona coninc laumedons dochter Ende coninc priamus suster. ende was ghenoemt ayax thelamons ayax Ende die oude hertoghe nestor die quam vter stede van pylon met vijftich scepen Ende coninc thoas die bracht wt sinen conincryke vijftich wel gheladen scepen Coninc thelamons oleus. die bracht wt sinen conincrijcke vijf ende dertich scepen Polyphetes ende amphymacus die brachten vten eylande ghenoemt Calcedonya dertich scepen Ende twe coningen als coninck ydomeus ende coninc meryon die brachten vten lande ghenoemt Cretha tachtich scepen Ende die wel sprekende coninc vlixes die bracht vten conincrijke van tracia vijftich scepen Ende die hartoghe humelyus die bracht wt sijnre steden die gheheten is pigris twintich scepen Ende twe hartoghen als protheracus ende protheselanus die brochten vter prouincien phylarta vijftich scepen Twe ghebroeders als coninc machaon ende coninc polydarius die brachten vten conincrijcke dat genoemt is Cythyathicon twe ende dertich scepen Ende achilles die bracht wt sijnre stede die genoemt is phytes vijftich scepen Ende coninc thelaphus Ende hartooch amphymacus die brachten vter prouincien die genoemt is Esydia xxi scepen Ende coninc eurypolus die bracht wt sinen conincrijcke geheten Orthomenye vijftich scepen Ende coninc polimedes die bracht wt sinen conincrijcke dat ghenoemt is vethamit Ende met hartooch lephyus sinen swagher tsestich scepen Ende die vrome dyomedes met sinen ghesellen als stelenus ende euryalis die brachten wt haren lande dat ghenoemt is argya tachtich scepen Ende coninc polyphebus die bracht seuen scepen Ende coninc phineus die bracht neghen scepen Ende die coninc protholaus die brachte vijftich scepen Ende coninc campnor die bracht wt capadocyen vijftich scepen Ende coninc thethorius die bracht van yrisia twe ende twintich scepen Ende aldus soe beliep

[fol. 43v]

die somme vanden coningen hertoghen ende grauen die aldaer waren lx. Ende die hadden onder hem allen M.cc.xxxij. scepen behaluen palamydes coninc naulus soon die met sinen scepen alre laetste quam ghelikerwyse als alhier na sal werden ghesproken