Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

[fol. 93r]

Dat onthoudelicheyt (opt latijn abstinentia) vele vermach om svolcx ionste te vercrijghen.
Het xvi. Capit.

⁺De hooftsake in alle saken die yemandt te besorgen beuolen zijn, in alle staten ende in ghemeen diensten, is datmen hem oock voort alder minste gerucht of quaet vermoeden van giericheit moet wachten. Och seyde C. Pontius een hertoghe vanden Samniten, oft my de fortuyne tot die tijt gespaert ende eerst ter werelt gebracht hadde als de Romeynen eerst gauen begonsten te ontfanghen: ken soude niet gedoocht hebben dat si langher gheregeert hadden. Hy en hadde oock niet lange behoeft te beyden: want dat gebrec onlancx daer nae onse stadt oueruiel. Ick bekent voorwaer ooc beter geweest te zijn voor onse stadt dat hy doen ter tijt was, dan oft hy nv waer, indien hy soo machtich was. Want ten zijn noch gheen hondert ende thien iaren verleden dat van L. Piso ingestelt werdt de wet (voor welcke geen dierghelijck geweest en was) daer door mense beschuldicht, aenclaecht ende tot rekeninghe dringhet die hun inde handelinge van tghemeen gelt qualick gedragen hebben.

+ Den name van giericheydt staet den regenten bouen al te schouwen.

[fol. 93v]

Daer nae zijnder noch so vele wetten ghemaect, waer af de laetste altijt scherper ende strenger dan de voorgaende waren: door welcke ooc so vele besculdicht, so vele veroordeelt zijn geweest, ende sulcdanigen Italischen oorloge (wt vreesen vant gerecht) verwect is, daer ooc ten laetsten (als de wetten ende iustitie vernielt waren) sulcken berouinge ende plonderinge van ons medegesellen nauolchde, dat wy nv niet wt ons selfs cracht, maer door ander luyden swacheyt noch wat machts hebben. Panaetius prijst Africanum dat hi onthoudelijc was: maer waeromme en soude hy hem niet louen? doch so waren in hem noch loofliker duechden. Want de onthoudelijcheyt was in die tijt so ghemeen, dat haer prijs niet alleen dien man, maer ooc mede den tijt ende ghemeen zeeden toe te scrijuen staet. Paulus AEmilius verouerde alle de schat vant coninckrijc van Macedonien: welcke schat het aldergrootste was daermen af weet: dies hy soo vele ghelts inde ghemeen schatcamer bracht, dat alle de schattinghen door den buyt van een Romeynsch veltheer eynde namen ende op hielden: maer in zijn eyghen huys en bracht hy niet met allen dan een eewighe ghedenckenisse van sinen name. Sci. Africanus zijns vaders duecht na volgende en werdt door zijn victorie van Car-

[fol. 94r]

thago niet een gulden rijcker dan hy te voren was. Maer wat? sachmen Lucium Mummium zijnen medegheselle int officie van Censura, oock yet gherijct te zijn nae dat die alder rijcxste stadt van Corinthen door hem wtgheroeyt was? hy hadde lieuer Italien te verchieren, dan zijn eyghen huys: hoe wel dat ic zijn huys oock te meer verchiert achte, om dat Italien verchiert was. Daeromme (op dat mijn reden wedercome daer zijt ghelaten hadde) soo en vintmen gheen schandelijcker noch leelijcker ghebreck dan ghiericheit, bysonder inden Princen oft in regeerders vant ghemeene goet. Want het is niet alleen snoode datmen het regiment ghebruycke tot eyghen profijte, maer ooc lasterlijc ende een onmenschelike boosheyt. Aldus en was de waersegginge van Apollo (dat de stadt Sparta nergens anders door vergaen en soude dan door ghiericheyt) niet alleen die van Lacedemonien voorseyt oft gepropheteert, maer is ooc geseyt van alle machtige volcken op aerden. Voorwaer de regenten en moghen door gheen ander sake beter in des volcx gonste gheraken, dan door onthoudelicheyt van des gelts begeerte. Maer die tgemeen volck behaghen willen, ende om dies willen de ghelijcke deylinge vanden ackeren onderwinden te voorderen,

[fol. 94v]

om de rechte besitters daer wt te moghen drijuen, wanende datmen den schuldenaren behoort te quijten, dese breken de fondamenten van tghemeen weluaert: ende alder eerst de eendracht, die niet staende en mach blijuen, alsmen den eenen tghelt berooft, ende den anderen quijtet: ten laetsten veriaghense alle rechtuaerdicheyt, die gantselijcken wech ghenomen werdt, als niemant het sine behouden mach. Want dat is den natuerlijcken aert van een stadt (soo ick voor gheseyt hebbe) dat elck met een vrye ende sorgeloose bewaernisse sine goeden besidt. So en crijghen ooc de sulcke die ghewaende oft ghehoopte gonste der burgheren niet in soodanigen gemeen verderuen: want die zijn goeden berooft zijn, is viant ende diense ghegheuen zijn, veynst hem dan als oft hijse ongaerne ontfanghen hadde: so verbercht ooc de quijt ghelaten schuldenaer zijn blyschap aldermeest, op dat hy niet en schijne tot zijn betalinghe onuermoghende geweest te zijn. Maer seker de veronghelijcte gedencket, ende geeft zijn leedt wel te kennen. Noch ten sterct henluyden niet datter meer zijn die wat ontfanghen hebben, dan diemen thaer benomen heeft: want dese dinghen niet nae tghetal, maer nader saken swaerheyt gheoordeelt werden. Wat ghelijc ist

[fol. 95r]

doch, dat die noyt gheen acker en hadde, nv een sal hebben die welck lange (ia veel hondert iaren) van een ander beseten is geweest? ende diese beseten heeft, salse verliesen. Om sulcdanige maniere van onrecht verdreuen die van Lacedemonien haren Ephorum Lysandrum: iae si doden hieromme haren Coninck Agis, twelc noyt te voren by hunlieden ghebuert en was. Van welcke tijt af daer soo vele tweedrachten resen, datter de tyrannen regeerden, de beste burgheren verdreuen werden ende dat de heerlijcke stadt die met soo goeden regimente opghecomen was, verdwijnde. Maer dese stadt en verghinck ooc alleene niet, want heel Grieckenlant voorts bedoruen is door dese smettelijcke plaghe vanden Lacedemoniers, die haer voorts ouer al tlant verspreyde. Maer wat, quamen onse Gracchi, dat sonen waren vanden heerliken Romeyn Tiberio Graccho ende dochters kinderen van Africano ooc niet door de twisten van de ghelijcke deylinghe der velden in haer doot? ⁺wel te recht wert Aratus Sicyonius gepresen, de welcke van Argis troc totter stadt Sicyonem (wel vijftich iaren van tyrannen ouerweldicht zijnde) die hy heymeliken inne nam ende becrachtichde, den tyran Nicoclem veriaechde, wel ses hondert ballingen (die de machtichste

+ Een looslike daet Arati.

[fol. 95v]

burgheren vander stadt geweest hadden) weder inbracht, ende het ghemeen weluaert door zijn comste gants verloste. Als hy nv grote swaricheit beuant inde goeden (ouermits hi voor gants onrecht aensach dat die burgheren by hem weder inder stadt ghebracht ende wiens goeden nv ooc van anderen beseten worden, ghebrec souden lijden) ende hem ooc niet seer recht en dochte, datmen de besittinghen oft possessien van vijftich iaren veranderen soude, ouermits door soo langhe tijt veel goeden als erffenisse beseten worden, veel goeden door cope, ende ooc veel goeden, als vanden ouders te huwelijck ontfangen ende dit al tsamen sonder eenich onrecht, soo heeft hy besloten dat hijt d'een niet benemen, noch ooc den ghenen die sulcke goeden eertijts toe behoort hadden, niet onuernoecht laten en wilde. Maer als hy nv tot dit voornemen te volbrenghen, groot ghelt moste hebben, so heeft hy den burgheren geseyt dat hy nae Alexandrien wilde reysen: ende beual datmen tot zijn wedercomste alle saken in wesen soude laten. Alsoo is hi haestelijck ghereyst by zijnen vrient den Coninck Ptolomeus de tweede die daer regneerde nae dat Alexandria ghebout was. Als hy dien nv dat hy zijn vaderlant wilde vry maken geseyt, ende hem zijn saken te

[fol. 96r]

kennen ghegheuen hadde, soo heeft dese edele man lichtelick vercreghen van sulcken moghenden coninck dat hi met groot ghelt van hem gheholpen werdt: dit ghelt tot Sicyonem ghebracht hebbende, heeft hy daer vijfthien van d'opperste vander stede tot zijnen rade ghenomen, met welcke hy alle dinghen ondersochte, so der geenre saken die ander luyden goeden besaten, als der geenre diet hare verloren hadden: ende bracht dat soo verre, nae dat de goeden ghewardeert waren, dat sommighe te vreden waren (tghelt ontfanghende) van hare possessien oft besittingen te scheyden: oock sommighe hem vernoeghende met de ghetelde sommen, den besitters in haer possessie lieten sonder thare weder te begheeren: ende heeft alsoo ghemaect, datse al tsamen vereenicht werden ende vredelijck ghescheyden zijn. O alder heerlijcste man, die waerdich waer geweest om in onse stadt gheboren te zijn. Alsoo behoortmen metten burgeren te handelen, ende niet (so wi nv tweemael binnen Romen gesien hebben) der burgeren goeden als roof geweldich by executie oft ghemeen wtroep te vercopen. Maer die Grieck hielt voor tbeste dat elck burgher vernoecht ende ghepaeyt wert: twelc een edelen ende heerliken mans daet was. Het behoort bouen al ende is

[fol. 96v]

de meeste wijsheyt in een vroom burger, dat hy der burgheren oorbaer bescherme, maer niet oneens en make, ende dat hyse al tsamen met een ghelijcke rechtuaerdicheyt regere. Maer men vinter die om niet in eens anders huysinghe woonen. Waeromme dat? op dat ghy, als ick gecocht, getimmert, beschermt ende becosticht hebbe, mijn goeden mijns ondancx gebruycken soudet? wat is dit anders dan eenen tzijn te benemen, ende den anderen eens anders goet te gheuen? wat hebben dese nieuwe brieuen anders inne, dan dat ghy met mijn ghelt een acker copen sult, dien ghy sout hebben, ende ick sal mijn ghelt missen? daeromme behoortmen te voorcomen datter gheen schulden ghemaeckt en werden die tghemeen weluaert schadelick zijn mogen: twelck door veel middelen voorhoet mach werden, indien dit niet en gheschiet, dat de rijcken thaer niet en verliesen, noch de schuldenaren gheen onrecht ghewin en hebben aen eens anders goet. Noch men vint niet dat het ghemeen weluaert meer ende beter onderhout dan gheloue te houden: twelck geensins wesen en mach, ten sy datter een nootlike voldoeninghe oft betalinghe sy vanden dinghen diemen elck anderen borcht, leent ofte betrout. Tot genen tijden en wasser ernstliker

[fol. 97r]

op aenghestaen, om alle schulden te niet te doen, dan als ic burgermeester was. Dese sake wert van alderley manier van volc met wapen ende met heyrlegers besocht: alle de welcke ic so machtich tegen stont, op dat sulc groot quaet wter stadt mocht ghedreuen werden. Noyt en wasmen meer schuldich, oock noyt beter noch lichteliker betaelt. ⁺Want na dat de hope van anderen te verongelijcken wech genomen was, is de noot van te betalen geuolcht. Maer dees ons verwinner die nv verwonnen is, volbracht die saken by hem bedacht als hem daer veel aen gelegen was, doe hem die niet aen en gingen. So groten lust tot misdoen was in hem, dat hem sulc sondighen ooc noch vermaecte, alhoewel daer geen oorsake en was. Daeromme sullen de regenten van tgemeene goet hem voor sulcke maniere van miltheyt wachten, die deen schenct datse dander berooft: ende sullen voor al benaerstigen, dat een yegelijc met rechtuaerdige wetten ende oordeelen tzijne mach behouden: so datmen de scamelen om haer onuermogen niet en bedriecht noch achterhaelt, noch dat de rijcken door genen nijt behindert werden om thaer te behouden oft weder te vercrijgen. Daer en bouen sullen si met wtstreckinge van macht, met ackeren, met incomsten ende met alle tgeen daer mede si connen tgemeen goet so int oorloch als

+ Caesar wert aengetast.

[fol. 97v]

in vrede beteren ende vermeeren. Dese dinghen betamen den edelen mannen, ende zijn dicmael van ons voorsaten gepleecht. Die dese manieren van officien ofte behoorlike wercken volbrengen, verweruen daer door seer grote glorie ende ionste: ende dat tot profijt ende weluaert van tgemeen goet. Antipater Tyrius de Stoycien die onlancx tot Athenen ouerleden is, seyt van Panaetio twee saken in desen ouergeslagen te zijn: te weten de besorginge des gesontheyts, ende des gelts: welcke beide saken ic van dien groten philosophe voorby gegaen houde te wesen, om dattet lichte dinghen zijn, nochtans zijnde nut geweten.