Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

Dat den regenten niet sekerders noch eerlijckers en is dan der ondersaten ionste: ende niet sorchlikers noch schandelijckers dan ghehaet te zijn.
Het iiii. Capit.

Onder alle dingen en vintmen, om rijcdomme te vercrijghen ende die te bewaren, niet bequamers dan bemint te werden: noch niet arghers dan gevreest te werden. Ennius seyt wel, wiemen vreest, dien haetmen: wiemen haet, die wenschtmen om den hals. Maer indient voormaels niet geweten

[fol. 71v]

en ware dat geen rijcdommen veel luyder haet wederstaen moghen: soo ist nv onlancx gebleken. ⁺Doch en ist niet alleen bekent geworden door den doot van desen tyranne (den welcken de stadt met macht van wapenen verdruckt zijnde, een wijle most verdragen) wat dootlijcker pestilentie des volcx haet voor henluiden is: maer oock door tsteruen van alle ander tyrannen: onder welcke nauwelijcx yemandt quader doot ontgaen is. ⁺Want de vreese is voorwaer een quade hoetster vande geduericheydt: daer teghen is de goetwillicheyt oft ionste ghetrou, oock om eewich te doen ghedueren. Wie nochtans de gene, die met ghewelt ouerwonnen zijn, met macht bedwinghen ende gebieden moet, dese mach wel streng ende hardt zijn ghelijc een heer ouer zijn slaue, als si anders niet en moghen gheregeert werden: maer men mach gheen sotter vinden dan die ghene die hun in een vrije stadt alsoo aenstellen, datse ghevreest oft ontsien werden. Want alhoewel de wetten onderwijlen al door yemandts macht verdruct zijn, hoe wel de ghemeen vryheyt verschrict is, soo donneren dese nochtans al somtijts weder op door heymelijcke aenslaghen der burgheren. Verdrietiger valt het den genen huer vryheyt te verliesen, die eens het iuck ghe-

+ Cesar tyranniserende wert verslaghen.

+ Liefde der ondersaten beuesticht het regiment, maer des volcks vreese maect dat onseker ende ongheduerich.

[fol. 72r]

smaect hebben, dan die huer vryheyt noyt en verloren. Laet ons daeromme aldermeest staen nae tghene dat niet alleen tot weluaert van ons lijf, maer oock tot rijckdom ende macht nut is, op dat de vreese mach wijcken ende de liefde behouden werde: soo sullen wy oock seer lichtelijck in huyslijcke ende in ghemeen saken ons begheeren vercrijghen. Seker die van velen ghevreest willen zijn, moeten hun ooc noodlijc voor haer vresers vreesen. Wat salmen doch segghen vanden oudtsten Dionisio Coninck van Syracusa? wat ancxtigher vreese plach hem te quellen als hy de schaermessen vreesende met gloeyende colen sinen baert plach te sengen? van ghelijcken van Alexandro Phereo? hoe gerust meyndy was zijn leuen, die welcke (soomen van hem schrijft) zijn huysvrouwe Theben met allen seer beminde, ende nochtans als hy vander maeltijt tot haer nae de slaepcamer ghinck, een wtlandighen dienaer met een bloot swaert voor hem dede gaen, sende oock mede zijn hellebardiers voor henen, om de cofferen der vrouwen te doorsoecken oft daer geen wapenen onder de cleederen verborgen en lagen? o ellendige coninc die een vreemdelinc getrouwer waende dan zijn coninginne. Ten miste hem oock niet, want hy van haer ten laetsten vermoort

[fol. 72v]

wert: om dat si quaet vermoeden van zijn boeleringe met anderen, op hem droech. Daer en is oock seker gheen so machtigen rijcke dat bestendich wesen mach, alst vander ondersaten vreese beuochten werdt. Dit betuycht Phalaris wiens wreetheyt bouen alle ander tyrannen vermaert is: dese en werdt niet heymelijcken in laghen vermoort als die voornoemde Alexander: noch niet van weynighe dootgheslaghen als ons tyranne: maer vande gheheele ghemeente oueruallen. Maer wat? en verlieten de Macedoniers Demetrium niet, ende hinghen hun alghelijck an Pyrrhum? werden de Lacedemoniers onrechtelijcken gebiedende niet veralten van al dander Griecken huere ghesellen, die ledichlijcken haer ellendighe nederlaghe van Leuctris van verre aen saghen? ick verhale in sulckdanige saken lieuer wtlantsche dan Romeynsche exempelen. Doch so langhe het rijck vant Romeynsche volc met weldaden ende niet met ghewelt ghehouden wert, ende men voor ons vrienden oft om de ouerheyt oorloochde, soo sachmen de oorlogen sachter oft beter eynden. Onse Senat was een toevlucht oft hauen der coningen ende volcken: want onse ouerheyt ende capiteynen sochten hun alderhoochsten lof int bescermen van onse lantschappen ende van onse

[fol. 73r]

vrienden ende medegesellen met getrouheyt ende rechtuaerdicheyt: also mocht ons regiment met meerder rechts een voorstant ende bescherminghe ghenaemt werden vanden gheheelen aertbodem dan een rijcke. Maer dese ghewoonte ende dit gebruyc was al een weynich ghemindert ende verarghert, die wy daer na door die victorie van Sylla geheel ende al verloren. Want na datmen sulcdanighe groote wreetheyt teghen den burgheren pleechde: en sloechmen gheen acht meer opt ongelijck dat ons vrienden ghedaen wert. Also volchde wt die eerlike sake die Sylla teghens Marium hadde, een oneerlike victorie: want Sylla op de marct by openbare wtroepe die goeden vanden oprechten ende rijcke burgheren vercopende, heeft doruen seggen, dat hy zijn proye ende roof vercochte. Hem isser een geuolcht die in een quade sake ende schandelike victorie niet alleen en veylde der burgheren goeden, maer dorste oock gantse rijcken ende lantschappen met sulck ellendich recht hem seluen toe eyghenen. ⁺Also hebben wi als alle wtlandighe volcken gheplaecht ende verdoruen waren Massiliam sien draghen in een triumphe tot een bewijs dat ons rijc verloren was: alsmen van die stadt triumpheerde, sonder wiens hulpe onse burgermeesters noyt ouer tgheberchte getrium-

+ Caesar droech een stadt van yuoiren op ter hant in zijn triumphe.

[fol. 73v]

pheert en hebben. Ick soude noch veel ander boosheyt teghen ons vrienden ghedaen verhalen, maer wat machmen argers vertellen dan dat snoode stuck? daeromme werden wi met recht gheplaecht: want hadden wy die groote boosheyden van veel deser ghelijcke turannen niet onghestraft verdraghen, dese vermetele macht en waer nemmermeer in een mans hant ghecomen: de welcke luttel erfghenamen in zijn goeden, maer veel boose menschen tot erfghenamen in zijn onmatige begeerten ghehadt heeft. Daer en sal nemmermeer saedt noch oorsake van burgherlijck oproer ende oorloghe ghebreken, soo langhe de verdoruen snoode menschen op die wtroepinghe, te weten op den roof ende buyte vander burgeren goeden, hopen ende dencken sullen: die welcke Sylla (zijn namaech burgermeester zijnde) opstelde, ende noch ses ende dertich iaren daer nae wederomme pleechde. Maer dander die scrijuer was in dat burghermeesterschap, was ooc in dit burghermeesterschap rentmeester. Daer wt men wel behoort te verstaen, dat wy nemmermeer sonder burgherlijcke oorloghen en sullen zijn, so langhe alsmer sulcdanighen buyt ende roof wt verhopen mach te verweruen. Alsoo en zijnder nv niet dan de wanden ende mueren

[fol. 74r]

vander stadt van Rome staende ghebleuen, die oock noch voor d'uyterste ende alderquaetste boosheden beduchtende zijn, maer het ghemeen weluaert is al gantselic verloren. Ende en zijn wi door gheen ander sake (op dat ic eens weder tot mijn voornemen kere) in dit verderuen geraect, dan dat wy lieuer ontsien dan bemint waren. Indien dan dese ellendicheden het geheele Romeynsche volc hebben mogen oueruallen: wat sal elc mensche vermoeden dat hem alleen mach op comen? daeromme dan, soot claerlijcken blijckt dat de macht van ionst oft van bemint te wesen seer groot is, daer teghens van ontsien te worden cranck, so staet my nv te segghen hoemen die goede ionste oft liefde des volcks die wy begheeren, alderlichtelijckste met eeren ende getrouheyt verweruen mach. Maer dese ionste en is ons niet al ghelijck van noode: want elc moet het beleet zijns leuens alsoo voeghen, dat hy verstae oft hem noodich sy van veel luyden oft dattet hem genoech sy van weynigen bemint te werden. Maer ons is gewisseliken meest (ooc bouen al) van node, dat wy ommeganc ende geselscap hebben met getrouwe vrienden: die ons, ooc ons doen, beminnen ende ons oock in eeren houwen. Dit is gantselijck een sake die so wel een ghemeen burgher,

[fol. 74v]

als die in groote state zijn aengaet, ende die beyde benaerstigen moeten te vercrijgen. Het mach wel zijn, dat wy al tsamen niet ghelijcke vele die eere, glorie, ende den ionste der burgheren en behoeuen: maer die dese dinghen nochtans heeft, werdter ooc yet door gheuordert, soo om dander dinghen, als oock mede vrienden te verweruen. Maer van de vrientschappe is in een ander boeck Laelius ghenaemt geseyt: nv wil ick van de glorie segghen: hoe wel ick daer af oock twee boecken gemaect hebbe: doch moet icx hier oock roeren, want si vermach vele om groote saken te handelen.