Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

Van verscheyden manieren der menschen.
Het xliii. Capit.

Oock mede salmen weten dat de nature ons als met tweederley personen becleet heeft: van welcke d'een gemeen is also wy al tsamen redelijck zijn ende van sulcker edelheydt daer mede wy alle dieren te bouen gaen: waer wt oock alle dat eerlick ende bequaem is geleert werdt, ende waer door de maniere om de officien te vinden ondersocht wert. ⁺Het ander personage is dat yeghelick bysonder verleent is. Want gelijcmen grote verscheydenheden vint in de lichamen der menscen, so sommige snelder om lopen, andere stercker om vechten, ooc eenige eerwaerdigher ende sulcke liefliker van gedaente zijn: so vintmen ooc noch groter ende meerder veranderinge in sinnen ende zeden der menschen. Also was in L. Crasso ende L. Philippo veel lieflicheydt. In Caesare de sone van Lucio was sulcx noch meer van naturen, diese noch met cloeckheydt

+ So menigen mensch soo menighen sinne.

[fol. 42v]

vermeerde. Maer ter seluer tijt waren Marcus Scaurus ende de ionghelinck Marcus Drusus sonderlinghe strenghe, Scipio eerghierich maer swaermoedich van leuen. Onder de Griecken was Socrates soetelic, boertich ende genuechlijc van woorden: die altijt onder zijn bootserije wat anders meynde dan hy sprack. Daer teghen seytmen Pythagoram ende Periclem veel authoriteyts vercregen te hebben, sonder alle vrolijcheyt. By der Carthaginenser hertoghen vantmen Hannibal listich, ende by den onsen Q. Maximum een swijger ende bedecker zijns voornemens, die hem veynsen, zijn vianden belaghen, ende haer aenslagen vernielen conde: waer inne de Griecken oock Themistoclem van Athenen ende Phereum Iasonen bouen alle andere prijsen, ooc sonderlingen de listige ende schalcke daet van Solon de welcke om te veyliger te moghen leuen, ende zijn vaderlant naemaels meer nuts te doen, hem seluen gheliet als oft hy onsinnich ende rasende waer gheweest. ⁺Men vinter wederomme die dese gheheel onghelijck zijn: als die eenvuldich ende onbeueynst zijnde de naecte waerheyt beminnen, tbedroch haten, ende achten datmen niet bedriechlijc noch verborghentlijck en behoort te handelen: oock mede anderen, diet alles verdraghen, ende

+ Onbeueinstheyt.

[fol. 43r]

elck man te willen zijn, alleen om tbegeerde te verweruen: soo ick Syllam ende M. Crassum ghekent hebbe, soomen ooc den alder schalcksten ende ghedoochsaemsten Lacedemonier Lysandrum seyt gheweest te zijn. Ende was Callicratides, die terstont nae Lysandrum ouerste vander Lacedemonier vlote was, recht contrarie van aert. Alsoo vintmer ooc sommighe so gemeensaem ende spraecksaem, datse (niet teghenstaende si rijck ende machtich zijn) een vanden slechten burgheren schijnen te wesen: twelck ick in Catulo soo wel inden vader als inden soon, oock in Q. Mutio Numantino ghesien hebbe: oock hebben oude mannen sulcx van Scipione Nasica dicmael vertelt. Daer teghen weder dat zijn vader, die tverderflijck bestaen van Tyberio Gracho vernielde ende strafte, niet met allen vriendelick noch milt van sprake en was: twelck men oock seyt van Xenocrate d'alder treflijckste onder alle Philosophen, die daeromme hooch ende heerlijck gheacht was. Daer zijn noch ontallijcke veel andere verscheydenheyden van naturen ende van seden: die nochtans geensins te verachten zijn. Ende behoort yeghelijck de sine te volghen, so verre die niet onbetamelijck, maer natuerlijck zijn eyghen zijn: op dat die bequaemheyt, die

[fol. 43v]

wy soecken, te lichter mach onderhouden werden. Daeromme moetmen soo handelen, dat wy niet met allen en bestaen tegens de al ghemeen nature, te weten tegens redelijcheyt: maer dat wy die ooc onderhouwende, tghene doen, daer wy elck van naturen meest toe gheneghen zijn. Ooc mede in sulcker wijsen, dat wy onse genegentheyt volgen ende ons voornemen na de gaue onser naturen strecken: al saghen wy oock treffeliker ende grooter saken, daer wi nochtans niet toe genegen en zijn: want het en dient niet dat wi tegens nature strijden, noch men sal niet beiagen datmen niet vangen en mach. ⁺Waer wt sich dese bequaemheyt noch meer openbaert ende verthoont. Want waer ons nature tegen strijdet en betaemt niet. Also dat indien hier eenige bequaemheydt is: soo en vintmer voorwaer gheen meerder, dan dat elck hem selfs in zijn geheele leuen ende in alle sine wercken ghelijc sy ende van eender aert: welcke ghelijcheyt oft ghestadicheyt niemant onderhouden en mach, die zijn selfs nature verlatende, eens anders na bootst ende aenneemt. ⁺Ghelijc wy sulcke sprake behoren te gebruycken, die ons best condt is: op dat wy niet (als sommige doen) vreemde tale daer onder minghende te recht bespot en werden: also betaemt ons alle tweedracht ende ongelijcheyt

+ Natuere gaet bouen de leere.

+ Die vreemde tale onder de sine menghet, werdt te recht bespot.

[fol. 44r]

in al ons daden ende leuen te vermijden. Ende dese verscheydenheydt der naturen is van sulcker crachten dat het somtijts den eenen betaemt hem selfs te dooden: twelc een ander in een selfde sake niet en betaemt. Wast niet gheheelick een sake met M. Cathone ende met d'anderen die haer seluen Caesari ouergauen? maer hadden d'anderen hem selfs tleuen genomen, tsoude hun moghelick tot schanden gerekent hebben gheweest, ouermits si van sachter leuen ende niet soo streng van zeden waren: maer Catho dien de nature met onghelooflijcker treffelijcheyt oft dapperheyt begaeft hadde (die hi noch met een ghestadighe stantuasticheydt vermeerdert ende beuesticht hadde) ende die onafwijckelijck in een voornemen volherdich was, desen (segghe ick) was den doot beter, dan dat hy den tyranne te voet soude hebben gheuallen. ⁺Hoe vele heeft Vlysses in zijn langduerende dolinge gheleden, als hi de vrouwen (indien men Circe ende Calypso vrouwen mach noemen) diende, ende hy hem selfs vriendelijck van sprake ende ghenuechlic geliet? Thuys zijnde verdroech hi noch de smadighe woorden zijnre dienaren ende maerten alleen omme te volbrengen dat hy voor hadde: maer Aiax hadde lieuer (somen hem bescrijft) dusent doden, dan sulcke bespot-

+ Vlysses conste veinsen

[fol. 44v]

tinge geleden. Dese dingen dan aenmerckende behoort elck te ouerlegghen waer toe hy gheneghen is, oock wat zijn aert is, ende hem daer nae te schicken: maer niemant en onderwinde hem eens anders sake die anderen betaemt. Want dat betaemt elck aldermeest, dat aldermeest zijn eygen nature is. Daeromme moet elck zijn selfs nature aert ende ghengentheyt kennen, ende een streng rechter tusschen zijn ghebreken ende duechden wesen: op dat de batement speelders niet wijser en schijnen dan wi, die welcke niet de heerlicste rollen oft personeringhe en verkiesen, maer die hun bequaemste zijn. Die een heerlick statich ghelaet heeft personeert een Coninc, die buertich is een neefken: die schoon ende gracelick is, een amoreus, ende soo voorts met d'andere. Sullen dan de rymers in hun batementen connen doen, dat de verstandighen in tbeleet haers leuens niet en connen? daeromme sullen wy ons liefste tot sulcke saken begheuen ende meest in arbeyden, daer wy ons bequaemste toe vinden. Maer werden wy somtijts wt noot gedronghen in saken daer toe wy niet ghenegen en zijn, so sullen wy alle naersticheyt, sorghe ende vlijte gebruycken om die dinghen (connen wy die ymmers niet geheel bequamelic oft prijslic doen) ten minsten

[fol. 45r]

alsoo te doen, dat wy daer inne niet seer te verachten en zijn. Men moet oock naerstelijcker de ghebreken vlieden, dan goede saken onderwinden, daer wy van naturen niet toe gheneghen zijn.