Voor kinderen van ezeldrijvers

Wat is demokratie?

Demokratie is een menselijke samenlevingsvorm waarbij de mogelijkheid tot veranderen openstaat. De belangrijkste vernieuwing in het denken over de mens is, dat het postulaat van diens onveranderbaarheid werd verlaten. De negentiende-eeuwse psychologie werd erdoor beheerst en wij hebben ons ervan bevrijd. Die bevrijding moet zich verbreiden over alle terreinen van ons sociale leven: wij kunnen veranderen!

Dit is een oude evangelische notie, maar ik heb al gezegd, hoe oud de praktijk is om het eenmaal veranderde, als ons dat schikt, te bevriezen en tot eeuwigdurend uit te roepen. Dit is het grote gevaar dat de mens zelf voor zijn demokratie betekent. Hij kan dit willen verdedigen door te stellen dat zonder althans een zekere mate van kontinuïteit van onze instellingen onze demokratie stuurloos wordt. Inderdaad zou de mogelijkheid om al onze instellingen van dag tot dag

[p. 43]

te kunnen veranderen het leven niet eenvoudiger maken, zodat het goed is, de ontwikkeling van onze instellingen als het ware in een oliebad te plaatsen dat een zekere mate van remmende viskositeit bezit. De mens heeft echter de neiging, die viskositeit te doen verstropen, verstijven en verharden. Er is niets zo noodzakelijk voor de machine van de menselijke samenleving als het goede merk olie, en dat is een bruikbare geschiedenisbeschouwing.

Verdedigers van het koningschap voeren nu de eed van trouw als argument aan. De eed van trouw aan de koningin is een eed aan het symbool van onze demokratie. De koningin zelf heeft weer trouw gezworen aan de grondwet. Door te zweren verbinden wij ons, het noodzakelijke regelmatig veranderen op loyale wijze te bepleiten en niet ongrondwettelijk te forceren. De eed van trouw is een eed van trouw aan de demokratie. Trouw aan de demokratie is hij, die, wanneer hij dat nodig oordeelt, op kreatieve wijze de mogelijke verbeteringen aanwijst en bepleit.

De strekking van dit pamflet is, te betuigen dat, nu wij een erfelijke monarchie hebben, een kroonprinses niet kan trouwen met een oud-soldaat van Hitler, althans zolang er nog geen vrede is.

Overigens ben ik van mening dat het erfelijke koningschap een anachronisme is, dat moet worden opgeruimd omdat het tegenover de leden van ons vorstenhuis, die wij respekteren, een wreed anachronisme is.

[p. 44]

Er is geen bezwaar tegen dat zonen van ezeldrijvers staatshoofd kunnen worden, maar men kan nog niet zeggen dat dit al demokratie is. Er zal pas demokratie zijn als de zonen van het staatshoofd weer ezeldrijver kunnen worden, zonder dat dit iemands gevoel beledigt, omdat iedereen die werkt in principe hetzelfde prestige heeft: de ezeldrijver en de ezelsmid, de edelsmid en de dermatoloog, de archeoloog en de aartsbisschop, de hulpkoster en de machinist.