Maechden-plicht ofte ampt der ionkvrouwen, in eerbaer liefde, aen-ghewesen door sinne-beelden

(1618)–Jacob Cats– rechtenstatus



[pagina 97]
Harders-clachte
Aen de eerbare, seden-riicke, segen-riicke ionck-vrov Catharina van Mvylwiick. OP een soete Meye-nacht Daphins op sijn Liefje dacht; Al was heel de cudd' in rust, Slapens hadd'hy geenen lust. Opte wegh was gheen gheril, Vee en honden laghen stil, En de voghels al-te-mael; Maer alleen de Nachtegael,
[pagina 98]
's Nachts te singhen wel ghewent, Sat, en fleuyte daer ontrent. Daphnis sagh de zilv're maen Drouvich aen den hemel staen, Hy ging dwalen, by haer licht, Buyten alle mans gesicht. Tot hy vont een eenich velt, Daer hy sick heest neer-ghestelt, Daer hy met een tranen-vloet Wt ging storten sijn ghemoet. Hy began sijn drouvich werck Int gheweste van Grijpskerck, Aen het zuyden van het Dorp, Niet veel verder als een worp, Daer een Houve staet gheboort Met haer boomgaert zuyt en noort, En den Dool-hoff in het west, Daer het freuyt is alder-best; Note-boomen op een ry Staender neghen, en daer by Is ter zijden aff een kant Dicht met dooren-haegh beplant. Hier sat Daphnis, vol van min, Vol van ongherusten sin, Hier began hy sijn beclagh, T'wijl hem niemant hoord' offsagh. Galathea, gheestich dier, Oorsaeck van mijn eerste vier, Oorsaeck van een vasten bant, Die mijn hart aen u verpant Als ghy, met een soeten lach, My coomt bieden goeden dagh. Soete meysjen, aerdich dinck, Soeter als een distel-vinck, Soet van singhen, en van praet, Soet van wesen, en ghelaet, Soet, maer dickwils op een uyr Weder uytter-maten suyr. Somtijts macker als een lam, Somtijts felder als een ram; Somtijts swack, ghelijck een riet, Somtijts stijff, ghelijck een spriet; Somtijts brooser als een glas, Somtijts tayer als een was; Somtijts straff, ghelijck een stier, Somtijts dwee; ghelijck een pier; Somtijts bitter, als een gal, Somtijts honich overal; Somtijts vriend'lijck, als een rhee, Somtijts stuyr, ghelijck de zee; Somtijts ziltich, als devloet, Somtijts weder suycker-soet; Somtijts vroylijck, somtijts stil, Altijts, soo ick niet en wil; Eeuwich teghen my ghekant, Altijt naer een ander lant, Eeuwich teghens my gheset, Altijt op een ander bedt. Hoe gestaegh heb ick geschreyt Sedert dat ghy hebt gheweyt In de velden van Dijshouck! Sedert hebt ghy uwen douck Op een ander wijs' ghestelt Als de vrijsters van het velt; Sedert draeghdy aen u huyff Kanten, als een kivits kuyff, En een wronge hart en stijff, Hangt u, als een g'reel, om 't lijff; Sedert hebt ghy uwe craegh Onder-stut, als met een schraegh; Sedert hebt ghy uwen tret Op een ander wijs' gheset, Als Lycoris rap te voet, Offals Amarillis doet. 't Gaet nu anders als het pleegh, Doen ick met u kennis creegh.
[pagina 99]
Sedert ghy het hoofsche vrien, Tot Dijf huock' eens hebt ghesien, En de streken van de stadt, Sedert heb ick uyt ghehadt: Sedert noemt ghy my een loer, En een clunten, en een boer, En een blutten, en een cluts, Al, Om dat ick juyst mijn muts Nietsoo Steets ean nemen off; Al, om dat ick in het stoff Niet can schraven, g'lijck een hoen In de mis-put plaghte doen; Al, om dat ick zeeus en ront Spreke Iuffer uytte mont, En niet drayen can mijn re'en Als de linckers van de ste'en. Maer, al ben ick plomp en slecht, Immers ben ick vroom en recht, Immers isser niet een maeght Die haer over my beclaeght, Dat ick met een slimmen keer, Oyt ontsutselt heb haer eer; Dat ick draghe mijnen roem Van haer maeghdelijcke bloem, Dat ick, onderschijn van trou, Yemant heb ghebracht in rou; Dat ick yemants swaer verdriet Heb verandert in een liet. Dese mijnen vromen aert Was u voor-maels lieff en waert, Want ghy seydet, dat het lant Juyst vereyscht een ront verstant. Maer, och-armen! dat's ghedaen. Al u rontheyt is vergaen. Sedert dat ghy kennis hadt Met de quanten van de stadt. Eertijts was ick wel ghesien Als ick u maer aen quam bien Soo wat eleyns, eens Herders-gift, Versche kees van room gheschist, Off een geele kees-roffoel, Off een palingh uytte poel, Off een scherp-ghetande snouck. Off wat mossels van Dijshouck; Altemets een jongh faisant, Vruchten van ons eyghen lant, Eygen queecksel, eyghen goet, Hier in Zee-lant uyt-ghebroet. Dan van Souburgh een meloen, Off van Botting' een cappoen; Dan een wafel diep gheruyt, Wel ghesuyckert en ghecruyt. En met boter vet ghedroopt, In mijn snuytdouck vast geknoopt, Die te Domburgh was ghemaeckt, 't Heugt my noch, hoe datse smaect. Lest-mael greep ick een lampraes, En daer toe een jonghen haes; D'eene, daer hy lagh en sliep, D'ander, soo hy voor my liep Over een begraesde wey, Soete bees jens alle-bey: Straex soo seyd'ick, Desetwee Zijn voor u, ô Galathee. Noch heeft yemant my gebracht, Groote keersen, vrouch van draght, Dese werden nu gheplant In mijn alder-beste lant, En, terwijl ick spit en delv', Segg' ick soetjens in my selv'. Spaert dit boomtjen, Keerse-dieff, D'eerste vrucht is voor mijn lieff. Somtijts quam ick tot u tre'en Met wat dun-ghewolde queen, Somtijts met een aertichock. Off een vroughen abricock,
[pagina 100]
Als ick bracht een voghel-nest, Dat beviel u alder-best; Want ghy hadt soo veel te doen, Om de beesjens wel te broen, Datj' ontsloot u witte borst: Die nu (dacht ick) die eens dorst! Die eens mochte metter hant. Maer waer loopt mijn los verstant? Ach! hoe clapp' ick uyt en in? 't Schijnt, ick ben beroost van sin. Maer indien ick nu begonst Haer te bieden mijne jonst Met soo danich eleyn gheschenck, Sy (ghelijck ick vast'lijck denck) Soude, met een trots ghemoet, Alles treden metten voet. 't Is als gheenen tijt ghele'en, 't Soete Dier was doen te vre'en, Haer tespieg'len in de zee, Als de stroom lach stil en dwee. Niet gherimpelt van de wint, Gh'lijck-men die wel somtijts vint. 't Gaeter nu al anders toe, Sy is 't stille water moe, En wert alle daegh ghehult, In een glas rontsom vergult, Spieghel noemt-men't in de stadt, Hier van wertse trots en prat, Wantse siet meer alsse plagh: Meer alss'in het water sagh, Watse geestichs by haer heeft, Watter ergens aen haer leeft. Wat haer wel staet, weetse vry Immers alsoo wel als wy. En dat helder stralend' licht Van haer lodderlijck ghesicht, En dien lieffelijcken mont, Schoonder als den morghen-stont, En dat hayrken sacht gheerolt, Datter om haer voor-hoost rolt. Is haer al te mael bekent, En wel diep int hoost gheprent: Dies ontstaet in haren sin, Minnaers haet, en eyghen min. Gaet, ô weerde Galathee, Spieghelt weder in de zee. Die tot dit eerst oorsaeck gaff, Wensch ick, tot verdiende straff, Dat sijn Lieff, van sacht en soet, Trots en moedich werden moet, Datse, naer een soete min, Crijghen moet een stuyren sin. Hoe diep leyt hy my int hooft, Die my van mijn Lief berooft! 't Schijnt dat alle sijn ghelaet, Eeuwich voor mijn ooghen staet. Hy, met noch sijn twee off drien, Was aen 't strande comen rien; Daer sagh hy mijn Galathee, Soose dreeff het jonghe vee; Straex begon de dertel quant Haer te grijpen by der hant, Haer te senden int ghemoet, Een beveynsden steedtschen groet: Goeden dach, schoō Harders Kint, 't Alder-schoonste datmen vint, Ghy moet wesen (soo ick acht) Van der Nymphen eel gheslacht, Off van Pales huysghesin, Off wel selfs een Wout-Goddin, Want u wesen en ghelaet Treckt geheel na 't hemels zaet. Meer en cond' ick hooren niet, Mits hy van de plaetse schiet; En gheleyde mijn Vriendin Na sijn eyghen lust en sin:
[pagina 101]
't Scheeen sy woud' int eerst niet gaen, Maer het was terstont ghedaen; Al gheliets' haer wat gestoort, Even-wel soo gingse voort: 't Scheenal watse vocht en street, Dats' et maer in 't joex en deed'. Siet! daer sat ick doen en keeck, Als een poel-snep, op een kreeck, Root vā gramschap, bleeck vā nijt, 't Oogh vol tranen, 't hart volspijt. Gaedy dan? wel! gaedy he'en, Galathea? gaedytre'en? Gaedy moytjens hant aen hant, Met dien onbesuysden quant, Die ghy gansch'lijck niet en weet Wie hy is, off hoe hy heet? Onbedachte Galathee, Waerom zijdy nu soo dwee? Waerom valdy nu soo soet. Voor een onbekenden bloet? Daer ghy staet, ghelijck een muyr, Steegh en spijtich, norts en stuyr, Als een harder, off sijn maet, Uversouckt, met heus ghelaet, Om met hem te willen gaen, Daer de schoonste linden staen? Harders Kint, indien ghy't wist, Hoe een maget haer vergist. En hoe qualijck dattet past. Met soo afgerichten gast Sick te gheven op de baen, 'k Weet, ghy soutet niet bestaen. Maer off ick was drouv' off bang, Galathea ging haer gang. Dies soo clam ick op de cruyn Van den alder-hooghsten duyn, Om te sien, met harten-rou, Dat ick wel niet sien en wou. Sy ging henen na de strant, Vergheselschapt mette quant, Die haer dickwils gaff een kus, Slimmer als een criele mus. Hy gheleyde Galathee Van den ouv er in de zee, Dies soo rees den zouten stroom Vry wat hoogher als den zoom Van haer op-gheschorte eleet. Is dat niet een schoon bescheet, Datmen soo een teere maeght Plompelijck int water draeght? Datm' een vrijster met ghewelt, Midden in de baren stelt, Tot de golven groff en groot Swalpen over haeren schoot? Tot den vreefelijcken vloet, Brengt een shric aen haer gemoet? Tot haer cleet is vuyl en nat? Is dat heus heyt van de stadt? Eynd'lijck als de wulpsche lust Van het water was gheblust. Ging een yder van de strant. En vercoos het drooghe lant. 'k Meynde, 't spel was doe ghedaen, Maer het ging doe eerst-mael aen. Strax wiert daer mijn weerde Pant Om-ghetobbelt in het zant, En dan weder om ghewent, 't Dertel spel en nam gheen ent. 't Steets gheselschap, uytte ste'en, Is, al waeret buyten re'en: Even soo, ghelijck een beest Dat ghebonden is gheweest, Wertet eens ghelaten los, 't Looptals rasend' in het bos. Doen en mocht ick langher niet Staen begapen mijn verdriet,
[pagina 102]
Dies foo ging ick na de kant Uan de erom-ghebooghde strant. Daer began ick mijn gheelagh, G'lijck een drouve minnaer plagh; Daer beschreeff ick mijnen stant, Met een rijs jen in het zant, Eerst, een vast-ghesette min, Doen, een wanckelbaren sin; Dit was ick, en Galathee. Onder-tusschen quem de zee, Als ghelaten uytten toom, Swalpen met een groven stroom, Verre boven haer ghemerck, En verpletterd' al mijn werck: Siet! daer gin mijn soete min Drijven heen ter zee-waert in. Nijdich Water, bitter Nat, Segg' eens waerom doedy dat? Waerom neemdy mette vloet, Mede niet mijn drouff ghemoet? Maer coom, segg' my, soeten Beck, Soudy oyt wel zijn soo geck, Datje wout dijn weerde hant Stellen tot een eeuwich pant, Aan een proncker trots en prat, Aen een Ioncker van de stadt? Neen, 'k en loover nimmermeer Datje dees off geen ter eer Laten sout een rustich quant, Sterck van leden, clouck ter hant, En sout stellen u ghemoet Op het meepse Steets ghebroet. Ach! ten zijn maer halve mans, Recht gheselschap, om ten dans, Om te kermis, offter feest Speel te leyden haren geest, Nut alleen tot dertel spel, Sacht van handen, dun van vel, Noyt gheoeffent, noch beprouft, Daermen manne-cracht behoust. Dit papiere volexken gaet Loncken, proncken, achter straet, Niet alleenlijck aen de voet, Maer aen handen oock gheschoet, 't Schijnt sy dragen hun te coop, Fy! van dien verwijfden hoop. Ick heb knousten in de hant, Dat is sauce voor het lant, Dat's een lantsert, dat's een helt, Iuyst gheboren tot het velt. Ick sou licht een stuyren ram, Alst my maer int hooft en quam, Met mijn harde vuysten slaen Dat hem 't hooren sou vergaen. Ben ick bruyn? wat isset dan? 't Is de verwe van een man. Al die woonen op het velt, Dienen soo te zijn ghestelt. Kiest-men niet de swarte pruym Voor haer bloeysel, wit als schuym? Denckt u niet het bruynelant Beterals het witte zant? Ben ick ruych, en dicht gebaert? Dat's een peyl van stercken aert: Ick en ben des niet beschaemt, Dat is rechts dat ons betaemt. Al het ciersel, en de schat Van den boom, dat is het blat; Wat is frayer aen het peert, Als sijn maen', en langhe steert? Onse schapen zijn gheacht, Om haer woll', en ruyge vacht. 't Velt is eerlick, door het cruyt, Mannen, door een ruyghe huyt. Ick en weet niet watje let, Datje hart en sinnen set,
[pagina 103]
Datj' u selven laet verraen, Door het praten, door het gaen, Door het proncken, en het tre'en Van dees popjens van de ste'en. Schoon men gaeter fray geeleet, 't Isser daerom niet te breet. Schoon men strijckter moy en net, 't Isser daerom niet te vet. Schoon sy gaen ghestickt, ghekant, Aen den hals, en aen de hant, Schoon haer kraeghj' is sijn en wit, Denckt niet datter veel op fit. Eertijts, en oock huyden noch, Zijn de steden vol bedroch, Niemant, hoe beset off vroet, Is daer vry van banckeroet, Treffen sulcke slaghen dan Dees off genen goeden man, Die gheen stoot can weder-staen, 't Is al med' met hem ghedaen. Watter handelt, vent, off coopt, Is soo onder een verknoopt, Alsser yemant breeckt de coord', Stracx moet oock een ander voort. Dit bejeghent nimmermeer Yemant, die niet al te seer Mette gelt-sucht is besmet. Die sijn herte niet en set Op het sorrich-vuldich goet, Crijgt, off speelt gheen banckeroet. Die in weynich stelt sijn luft, Is seer weynich ongherust: Maer die 't nette spant te breet, Vint off hier, off daer, sijn leet. Die sijn schaepjens 's avonts telt, Alsse comen uyt het velt, En hy vint sijn vol getal; Die en vraeght dan niet met al Wat des grooten coopmans hooft Van den soeten slaep beroost; Hy en vreest niet, dat sijn schip Mocht verzeylen op een clip; Dat sijn waren, hier off daer, Mochten comen in ghevaer; Dat een roover, met ghewelt Mochte nemen schip en gelt; Dat sijn schipper is een dieff, Datmen sijnen wissel-brieff Mochte laten onbetaelt. Denckt! hoe een die leyt en maelt Op dees dinghen; nacht en dagh, Wijff, en kint vermaken magh. Die int lant sijn woon-plaets stelt, En behouft nau eenich gelt, En behoust niet, om het goet, Te besmetten sijn ghemoet, Off te hanghen in een schael Eere, ziel, en al-te-mael. Wt de vruchten van het lant Valt hem alles in de hant, Want des aertrijcx milden schoot, Schenct hem wat hy heeft van noot Tot sijn cleeding', ende spijs, Dat de stadt al stelt op prijs; Waerm' in stadt sijn gelt voor biet, Gheeft het milde landt om niet. Wilj' een hemd', off lijnen cleet, Fijn ghesponnen, wel ghereet, Wit ghebleickt ghelijck de snee, Ia! als ghy, ô Galathee, Steeckt gheen handen in de tas, 't Coomt al van ons eyghen vlas. Wilj' een zieltjen off een keurs; Gaet oock daerom niet te beurs, Spreeckt alleen de schaepjens aen, Die rontsom ons weyden gaen,
[pagina 104]
Hare dick-ghewolde vacht Heeft de middel en de macht, Om ons tegen's winters leet Te bedecken met een cleet. Wilj' een leetje van een lam? Off de beyers van een ram? Wilj' een boekjen, off een geyt, Die noch by de moeder leyt? Wilje 't swees'rick van een calff, Off een schenckel, heel off halff? Wilj' een vetten schapen bout, Voor den roock, off voor het zout? Ghy en houft niet eens te gaen Daer de schamper Quanten staen, 't Zy in vlees-craem off in Hal, Sent maer yemant na den stal, Die daer slachtet, keelt, en vilt, Ghy hebt alles watje wilt. Wilj' een quackel, off patrijs, Off een val-duyff, uyttet rijs? Wilj' een vette jonghe duyff, Off een kivit, met sijn kuyff, Wilj' een snepje lang ghebeekt, Off een smientje dick ghespeckt? Off een lijster, off een vinck? Off een ander lecker dinck? Onder-werpt u gheen ghekijff Van een leppich hoender-wijff, Die wel grau en leelijck siet, Alsmer niet ghenough en biet. Met een nettjen, met een strick, Met een uyltjen, op een krick, Met een booghje, met een buys, Mette spreeu-pot aen het huys, Mette slagh, off voghel-lijm Op de mishoop, in den rijm, Met een weynich cruyt en loot, Vangt-men vogels cleyn en groot. Soo't u lust, met verschenvis, Te vercieren uwen dis; Wat behoufdy reuck, off stanck, Van een vis-wijff, off haer banck? Hier wert vis ghenough ghehaelt, Diemen, sonder gelt, betaelt, Sonder ghelt, en met ghenucht Pluckt-men hier des waters vrucht. Carper, brasem, baers, en snouck, Is te vanghen met een houck, Wilt niet wesen, mette Roe, Neemter dan een nettje toe, Off een diep-ghetande schaer, Off een scherpen ellegaer: Daer med' stictmen vetten ael, Goede cost voor't middagh-mael. Als-men maer een suyckjen set, 's Avonts eer-men gaette bedd', Schoon men slaept dan wel gherust. 's Morghens vint-men sijnen lust, 's Morgens treckt-men uyttetslick Fijne paling, armen dick. Is dat niet een goet gherief, Datmen, by sijn soete-lief, Loon van trouwe min ontfangt, T'wijl het net een visje vangt? Wilje keese, groen als gras, Keese geel als maeghde-was, Die beneffens Parmesaen Magh op Heeren tafels staen? Wilje keese sacht en dwee, Wit als nieu-ghevallen snee? Wilje keese jong off out? Wilje boter geel als gout? Wilje stremmelis, off saen? Soete taerten, lecker vlaen? Room, ghewelt met geel van ey? Melck, gherechten veelderley?
[pagina 105]
't Wort den huysman al bestelt Sonder costen, sonder gelt. Laet het volckje van de stadt Haer vry drincken vol en sat, Off in schralen duytschen wijn, Af-ghedreven van den Rijn; Off in't hittich Spaens ghewas, Datter staet en brant in't glas; Of in't rosse Fransche nat, Daer in yder, 'k weet niet wat, Weet te menghen, daer in clek Onsen honich, onse melck, In vermeyert en verplengt; Of (dat wel het meeste crenckt) In de wijnen, diemen brant, Niet dan vuylheyt, niet dan schant, Of in Seck', of Malvesey. Ick ben mette versche wey, Mette soete zeeusche Mé Immers alsoo wel tevré, Als met costelicken wijn, Hoese mach gheheeten zijn. Wey versoet de stramme borst, Wey verslaet den heeten dorst, Door de wey en sal het hooft Van verstant noyt zijn berooft. Noch de lever zijn verhit, Noch oock peuckels root en wit, Staen int aensicht overal, Hier een bergh, en daer een dal. D'ongheneselijcke pijn Van het quastich flerecijn, En soo menich swaer ghebreck, Nemen in gheen huys vertreck, Daermen vint, by wijfen man, Voor de wijn, de mellick-kan. Dan, al treft ons sieckt' en pijn, Gansch het lant is medecijn; Het ghesonde schapen wey, Vers ghedroncken in de Mey, Doet den lantsman groot gherijf, Want het jaeght hem uyttet lijf Watter, int gheheele jaer, Is vergadert, hier of daer. Isser yemant, in de stadt, Uan een heete coorts ghevat, Of van ander quael ontstelt, Stracx soo looptmen naer het velt, Om een wortel, om een cruyt, Dat hier aen de weghen spruyt, Dat hier aen de dijcken wast, En daer niemant op en past; Noyt en werter yet soo flecht By den Apothekers knecht, Wt het velt in stadt gebrocht, Often wert wel dier verkocht. Eenich spruytjen uyttet zant, Wt een hollen dellif-kant, Wttet slick, of schorr' ghehaelt, Wert ten diersten daer betaelt; 't Schijnt het wert dā eerst bequaem, Alsment geeft een vreemden naem, 't Schijnt het crijgt dā eerst sijn prys, Alsmen dees en geen maeckt wys Dattet van het Mooren-lant, Off den Barbarysche strant, Dattet van den Indiaen Herwaerts coomt gedreven aen: 't Dunckt de slechte luyden best, Wat ons geeft een vreemt ghewest. Maer wanneer ick gae besien Al de malle schilderien, Al den huys-raet, al de cost, Dat de beurs in wert ghelost, Daer den hooghmoet van de stadt In verquist soo grooten schat;
[pagina 106]
Dan verhef ick boven al Bosschen, beemden, bergh, en dal, En der velden schoon cieraet, Dat ons op gheen ghelt en staet. Laet u ooghen en u sin Van de stadt niet nemen in, Soo ghy 't wout maer recht besiet, 't Steetsche pralen gelter niet. Als de gerste dijnt op't velt, Gh'lijck het water rijst en helt; Als het bloeysel van het vlas Thoont sijn hemels blau gewas; Als het geel-ghebloemde zaet In de gulde velden staet; En sijn reucke, machtich soet, Ons coomt vlieghen int ghemoet; En dat hier of daer een wey Speelt, met groente, tusschen bey, Seg, wat heeft Tapitsery, Of het goude leer hier by? Ick en sal u niet benien Al de sotte pronckerien, Daer de Juffers van de stadt Mede zijn soo trots en prat, Als dit aenghenaem ghesicht Mijn bedroufden sin verlicht. In de stadt is menschen cunst, In de velden Godes gunst; Pluym-ghedierten die daer speelt Door detacxkens, die daer queelt, En, met stemmen reyn en soet, Uwen grooten Schepper groet, Die den lantsman 's morgens vroug, Schendt een deuntjen aen de ploug; Die, met sang, het swaer ghewicht Van een reysend' man, verlicht; En den minnaer, die hem quelt, Doet verquicken in het velt; Seg my doch, wat is de luyt? Wat is al het vreemt ghetuyt, Dat in steden maeckt gheclanck, Vergheleken by den sanck, By de soete stem en tael Van den sieren Nachtegael? Van dat eleyn, dat aerdich dier, Dat met cracht van soet ghetier Coomt bewijsen, dat in hem Is de woon-plaets van de stem? Dat met deuntjens ons vereert, Die hem nerghens zijn gheleert, Als ontrent sijn eyghen nest; Wilde sangh is alder-best. Ist niet wonder? oock de sangh Heeft de stadt gebracht in dwangh; Wat daer yemant doet, off laet, Moet gheschieden op de maet: Alle ding, hoe los en vry, Is ghestelt in slaverny, Ons natuyr, en vryen sin Is in steden een slavin. Niemant daer sijn hongher blust, Alst hem hongert, alst hem lust, Neen, den buyck (al valtet suyr) Moet daer pallen op sijn uyr. D'arme steets-man sit en vast, Tottet clock en coster past: 't Schijnt wanneer de clocke slaet, Dat de maegh dan open gaet: En wanneer de clocke swijght, Datter niemant hongher crijght. Schoon off yemants heete maegh Voor de tijt wiert hol en graegh, Oft hem leet is, oft hem spijt, Hy moet wachten op sijn tijt. Hoe gheluckich is het lant! Daermen t'elcken snijt een kant,
[pagina 107]
Daer den mensche sijn natuyr Niet en bint aen clock en uyr; Daermen in de hamme snijt, Daermen in de worsten bijt, Daermen t'eleken gaet te gast, Alsset buyck en maghe past. Eetm' in stadt int open-baer, 't Schijntals offet schande waer; Eet-men vooren in devloer, Yder schelt u voor een boer; Eetm' een stickjen uytter hant, Dat is noch al meerder schant. Seg eens, watje beter weet, Als dat yemant drinckt en eet: Even-wel de stadt besnijt, In het eten, plaets en tijt. Moetmen gaen, by nacht off dagh, Daermen niemant senden magh, Dat natuyrlijck vrye werck Heeft al med' een seker perck; Daer is (ick en weet niet wat) Eenich vuyl besloten gat, Daer van onder vuylen damp Gans den buyck vervult met ramp, Daer de lucht gheheel onreyn, Neemt van boven in het breyn, Naer dees onghesonden stanck Neemt een yder sijnen ganck. Hier en isset niemant schant, Mis te draghen op het lant; En wy houden voor ghemack Datmen dit verdrietich pack, Datmen desen swaren last Lossen magh, al waer het past; Sonderlinghe daer het groen Ons bequamen dienst can doen: Cruyt en bladers vol van jeught, Doen van onder groote deught, Beter als, na stadts manier, Doet het out vermuft papier. Als de steetsche jonghe-lien Nu off dan uyt spelen rien, Erghens naer een fray ghewest; Iuyst als 't spel is op sijn best, En dat eenich jeughdich paer Meynt te wand'len hier off daer, T'wijl de sonn' nu leegher daelt, En niet meer soo heet en straelt, Dan coomt daer de voer-man aen Roupen: Hey! 't is tijt te gaen, Eer de stadt haer poorten sluyt, Haestje wat; de poort-clock luyt. Ach! des voer-mans hees geschal Bolt den minnaer niet met al, 't Is hem spijt, en groot verdriet, Dat den plompaert hem ghebiet Affte breken sijn ghenucht: Maer het is om niet ghesucht, Arme vryer! hy moet voott. Alsmen dan coomt voor de poort, Maer een ooghen-bliek te laet, Dat de clock niet meer en gaet, Siet! daer staet-men dan verstelt, En men moet met louter ghelt, Tot des Sluyters groot ghewin, Door de poorten dringhen in: Niemant raeckter in de stadt, Als gheschoren, en gheschat. Als ghy nu al binnen zijt, Noch en zijdy niet bevrijt Van den nauwen steetschen dwang; Want een ander clock, eerlang Coomt u segghen, metter daet, Datje ruymen moet de straet. Daer is 't baken weer verset. Want den minnaer wert belet
[pagina 108]
Door de straten van de ste'en Met sijn Liefte mogen tre'en; Wilt ghy even-wel noch gaen, Soo coomt daer eeen Schout ter baen, Die de minnaer met sijn lief, Licht sou grijpen voor een dief. Hier seyt u de Schilt-wacht, sta; Daer de Ronde, qui va lá; Elck wil weten, wie ghy zijt, Is dat niet wel fray ghevrijt? Siet u yemant van de wacht, Daerje doet u minne-clacht Aen een glas, ofvoor een scheur Van een venster, of een deur, Die verhaeltet voor een clucht, En des morghens is 't gherucht (Schoon het is u spijt of leet) Door de gantsche stadt verspreet. Hoe gheluckich is het velt, Daer gheen minnaer is ghequelt Mette schilt-wacht, en haer spien, Groot beletsel van het vrien! Zijdy 's morghens op-ghestaen. Om te lande-waerts te gaen, Erghens daer de saeck vereyst; 't Is om niet, al watje peyst, Want hoe wel ghy vroug daer he'en Op u reyse meynt te tre'en, Soo de poort-clock niet en luyt, Niemant cander in off uyt: Och! daer staet-men dan en siet, Huyv'rich, nuchter, volverdriet, Vol verlanghens, ongherust, Tottet eens den Coster lust. Noch is in de stadt een clock, Dat's tesegghen, noch een jock, Die, wanneerse clipt of luyt, Yder een doet kijcken uyt; En dan loopt-men met ghedruys Na de peuye van 't Stadt-huys: Daer leeft yemant uyt een brieff Yder een sijn ongherieff, Wet en Raet, seyt hy, ghebiet Datter niemant as en giet Erghens op des Heeren straet, Tot de vuyl-carr' omme-gaet. Is dat niet een nauwen dwanck, Datmen moet dien vuylen stanck, Datmen houden moet sijn as, Totter vuyl-carr' coomt te pas? Maer 't is noch het meeste quaet, Als in stadt de trommel slaet, Dan moet yder met gheweer Gaen de straten op en neer, Iuyst na dat ghebiet, en seyt Een, van wie wert gheleyt; En, soo ghy maer eens en hit, Niet te houden u ghelit, Daer sal u een vent bestaen, Tusschen hals en hooft te slaen Al, daer hy best raken can: Ist niet spijtich, dat een man Al sijn huyt vol slaghen crijght, En noch blijd' is dat hy swijght? Als dit spel nu is ghedaen, Meyndy dan te bedd'te gaen? Neen: men moet deen gantscheen nacht Over-brenghen op de wacht. Schoon ghy hebt een jonghe vrou, Die't wel liever anders wou, Even-wel ghy moet gaen tre'en, Dickkwils met vercleunde le'en, Op de vesten van de stadt: Cruypje somtijts in een gat Daer het roockt, ghelijck een keet, Dan gaen noch u saken breet.
[pagina 109]
Hier med' is hy niet ghequelt, Die daer woont int vrye velt. Swaen mijn hont, en sijn gheslacht, Hout voor my soo goeden wacht, Dat ick sonder sorghen magh Slapen, tot den lichten dagh. Nochtans sluyt ick maer mijn deur Met een wortel, of een leur. Wilje weten, wat ick maeck Als ick nu en dan ontwaeck? Dickwils peyns' ick op mijn lieff, Noyt, off selden, op een dieff. Te verhalen al 't verdriet, Datmen in de steden siet, Sou te lang zijn: overal Crielt de stadt van ongheval. Soo ghy timmert huys, off schuyr, Nevens uwen buyr-mans muyr, Elcke camer, yder deel Is ghewis een nieu crakeel; Off u muyren staen te hoogh, Naer dat peylt u buyr-mans oogh, Off het vallen van den drop Leyt en maelt hem in de cop; Off hy drijft dat u ghesticht Coomt te dichte by sijn licht; Niemant bouter in de stadt, Off daer hapert altijt wat. Wat een vryheyt heeft het velt! Yder bout daer, na sijn gelt; Niemant, wattje maeckt of breect, Isser, die u tegen-spreeckt. Na-ghebuyrschap is een pack Vol van twist en onghemack; Is u buerman dol of dwaes, Ghy moet lijden het gheraes; Slaet hy nu of dan sijn wijf, Ghy moet hooren het ghekijf; Leyt sijn hinne maer een ey, 't Huys dat dreunt u vant geschrey, Hout hy eenich woestich dier, 't Hooft dat splijt u van 't ghetier. Wederom; zijt ghy te mal De ghebuyren hooren't al: Zijdy gram, of kijfje wat, Strax soo weet-men't door de stadt; Noodje nu of dan een gast, Daer wert oock al op ghepast, Want den geur van u ghebraet, Wert gheroken op de straet. Isser dan noch erghens yet, Datmen niet en hoort of siet, Een clappeye van een meyt Sal't niet laten ongheseyt, T'elckens, alsse vrough en laet, Hier of daer ghebuyren gaet: Of is 't meyssen heus van mont, (Datmen nochtans selden vont) 't Kint, dat by de buyren dwaelt, Of aldaer wert aen-ghehaelt, Seyt, met ongheveynst ghemoet, Al wat Vaertj' en Moertje doet. Wie en hoorter gheen ghekijf Van sijn buyr-mans stout jongwijf? Om een strootje, dat de meyt Erghens in de weghe leyt, Om wat asschen, om een goot, Die voor-by haer deure vloot, Heets' u dienstmaegt seug' en hoer, En stelt heel de buyrt' in roer. Heeft u buyr-man ratt' of muys, 't Is een plaghe voor u huys, Boter, keese, speck, en graen, Alles moet dan houden aen; Selfs u lijnwaet, oock het best Raeckt wel in een ratte-nest;
[pagina 110]
En die 't sijn is aff ghehaelt, Wert met ratte-stront betaelt. Isser in de buyrt' een Cat, Gansch u hoff is maer een pat; Waster erghens cruyt off blom, 't Slim ghedierte looptet om, Watje poot, en watje zaeyt, Eer het wast, ist al ghemaeyt. Soo u buyr-man hout een hont, Die noch maecktet veel te bont; Isset dan een hase-wint, Dat is 't slimste datmen vint. Watter aen den viere staet, Watter op den rooster braet, Watter voor u wert bereyt, (Daer en baet gheen sneghe meyt) Watter is van soeten geur, Daer med' gaet den linckert deur: Keert de Cock maer eens sijn hooft, Gansch den heert is stracx beroost, Al de potten zijn gheleeght, Al de schotels zijn gheveeght. Alsmen dan gaen eten sal, En men vinter niet met al, Stracx so werpt-meen 'tarm jongwijff Duysent vloucken naer het lijff. Maer tot danck baerheyt van als, Zijn de pryen wel soo vals, Datse laten van haer pis Al-waer netten huys-raet is. Maer al wierd' ick heel den nacht Om-ghevoert met dit ghedacht, En dan noch een dagh daer toe, Tot ick ware mat en moe; Noch en soud'ick het ghetal Van 't verdriet en ongheval, Dat een stadt in haer besluyt, Niet ten vollen drucken uyt. Nu ick gae na mijn ghewest, Maer dit segg'ick, voor het lest, Tot u weerde Galathee, Voester-vrouwe van het vee, Soo ghy u in stadt begeeft, Ghy meught grouwen datje leeft; Duysent dinghen, dit en gint, Moetje leeren als een kint; Ghy moet weder schole gaen, Offjet noyt en hadt ghedaen. Meynj', om datje gheestich zijt, Datje wel in corten tijt Steetsche grepen leeren sout? Neen. Het steetsche volckjen hout, Schoon men is van goet verstant. Dat een vryster uyt het lant, Off s'al moytjens pronct en prijct, Altijt na den derrinck rijckt. Lieve, denckt doch op despijt Van het leppich steets verwijt; Volgje niet eens yders sin, Stracx sal't wesen, fy boerin! Rechte sloire voor een slouff, Erghens op een buyten-houff; Labbe-soete van het lant, Packt u na den dellif-kant. Alsser yemant is ghepaert Met een onghelijcken aert, Steets met boers, en hoofs met ront, Noyt en was daer goeden gront. Blijst daerom, blijst in u wijck, Bout en trout met uw's ghelijck, Net met cuys, en mors met vuyl, Valck met valck, en uyl met uyl.
[pagina 111]
IOnck-vrou, ick send' u van Grijps kerck Een Harders-clacht, een boere-vverck, VVant als vvy zijn int boeren landt, Soo zijn vvy boeren in verstandt, En als vvy gaen doort vrye velt, VVert ons den gheeft oock vry ghestelt; Al schuttet Daphnis uytte mou, Niet, als den Haechschen Minnaer sou, Ey lieve! gheef den Boer verloff, Hy can gheen streken van het hoff. Al vvoont misschien een goet ghesel, Maer in een hutt', off op een stel, Al is hy ront, ghelijck een cloen, Noch vveet hy schoone voor te doen, Jndien de vvespe vande Min Hem leyt en prickelt inde sin. Ghy siet dan hier een vryers aert, Ghy siet vvat 't samen dient ghepaert; En vvat niet vvel en voucht by een, Oock condy mercken int ghemeen, Dat niemandt hier ter vverelt leeft, Die niet zijn onghemack en heeft; En vveder dat een billick mensch, Jn cleyne dinghen vint zijn vvensch. De rest is jock, en dient vvel meest Tot cort-vvijl van een drouven gheest; Doch, onder jock, schuylt somtijts vvat Dat dienstich is, te zijn ghevat. Ick bidd u, Ionck-vrou, voor't besluyt, Coom herwaerts aen, coom noch eens uyt, Coom ons besoucken op het lant, Ick sal u leyden metter hant, Waer onfen Daphnis hem onthiel, Als hem dit Claegh ghedicht ontviel. FINIS.

Maechden-plicht ofte ampt der ionkvrouwen, in eerbaer liefde, aen-ghewesen door sinne-beelden

Harders-clachte

Aen de eerbare, seden-riicke, segen-riicke ionck-vrov Catharina van Mvylwiick.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs