Onzin

[p. 38]

Heel ver van huis

It is a long way to Tipperary, dwars door de nauwelijks getemde schoonheid van een met alle denkbare groenen pronkend Ierland. Het typisch Engelse vergezicht, zo helder en onbewogen van kleur, dat volgens de dichter ‘als een verdronken engel ligt uitgestrekt’, heeft plaats gemaakt voor een woest arrangement van weiden, rotsen, bloeiende bremstruiken en duistere bossen.

Aan deze forse improvisatie, waarin vuil-witte paarden met lange, wapperende manen verloren ronddwalen, zie je pas goed hoe naïef en geheimloos ons Hollandse landschap is. Dat men hier verhalen over heksen en woudgeesten vertelt en rond Zaltbommel niet, zal ieder begrijpen die over mijn schouder heen heeft meegekeken naar de weerbarstige pracht van dit Ierse platteland.

Met de mensen die het bewonen, kreeg ik contact toen ik, ergens in Tipperary, even buiten een arm, slaperig dorp, een heuvel beklom, waarop een circus zijn tentje had gezet. Voor de ingang samendrommend om kaartjes, bleken we een riant uitzicht te hebben op het kerkhof. Onzichtbaar zaten de vórige O'Shaughnessy's en O'Kelly's op hun romantisch versierde zerken gehurkt naar hun tot mensen opgeschoten nagrut te kijken, en zeiden glimlachend tegen elkaar: ‘Ja, een circus, dat blijft altijd mooi...’

Maar alleen de voorkant van de tent hield de schijn met moeite op. Binnen grijnsde de miezerige realiteit van een onverhuld zootje afbraak met een piste in het gras, een verhongerd driemans orkest en een gevaarlijk doorzakkend zit-rek voor alle rangen, waarnaar je door norse, kleine meisjes werd verwezen met het bevel: ‘Klim maar zo hoog als je komen kunt.’ Daar verschillende toeschouwers in een

[p. 39]

[p. 40]

staat van drentelige beschonkenheid verkeren, is het vaak belangwekkend hen dit bevel meer goedwillend dan behendig te zien uitvoeren, maar ten slotte zitten we toch allemaal, met bengelende benen.

‘Ik zal u dadelijk het wisselgeld brengen,’ zegt het meisje dat mij een programma heeft verkocht. Haar belofte schiet mij pas weer te binnen als de voorstelling al begonnen is, want dan zie ik haar plotseling, met een zilveren broekje aan, in de nok van de tent zweven, vastgebeten in een voorwerp dat haar onderste boven hangende mama, die nog onlangs de kassa beheerde, met wreed toegeknepen mond omklemd houdt. Alleen een Hollander roept dan nog: ‘En mijn twee shilling?’

Het programma heeft de smaak van een te zuinig belegde boterham. Dezelfde mensen duiken telkens in andere faculteiten op - nu eens messen werpend, dan weer vuur nuttigend of op elkander klimmend tot een sidderende toren, die bij het eerste applaus al instort. Als ze weg zijn om nieuwe pakjes aan te doen, wordt geregeld een bruin trekpaard binnengezonden, bereden door een grote, droevige aap, die wel een leukere tijdpassering weten zou, als ze hem maar niet met een ketting aan het zadel hadden vastgeklonken.

Buiten rumoeren de arme kinderen en berusten daar niet in. Want dit is een nebbisj-tent, waarvan je het zeil aan alle kanten makkelijk op kunt tillen. Ze doen het herhaaldelijk en het is véél leuker dan de voorstelling, zo'n hele school aan elkaar klevende broertjes en zusjes, rood en sproeterig te zien binnenduiken, onmiddellijk zó met open mond verzonken in het gebodene, dat ze de kaplaarsvent, die met het uitsnijden van deze gezwellen is belast, niet eens zien naderen. Tijdens de verwijdering, die hardhandig in zijn werk gaat, drinken zij het gestolen genot tot het laatste moment in. Dan valt het zeil weer tussen hen en de droom.

En ze missen de clowns, twee boerse mannen in gezelschap van de kleinste dwerg die ik ooit onder ogen kreeg,

[p. 41]

[p. 42]

een mannenhoofd op pootjes, onzegbaar akelig om te zien. Maar het blijkt een pesterig, onaangenaam ventje dat maar net ontsnapt als ze hem met een echte schop als een luis trachten plat te slaan en de tent vult met nasale protesten, als hij een gedeukte pispot bij wijze van helm krijgt opgezet. It is a long way to Tipperary en je voelt je echt een eind van huis als je, op die doorzakkende plank, tussen de schaterende mannen en vrouwen naar zo'n Hieronymus Boschtafereel zit te kijken. Terwijl het applaus opsteekt, beproeven de kinderen een nieuwe duik onder het zeil en worden nu zó stormachtig uitgedreven dat een in de buurt zittend kereltje, voor wie wel degelijk betaald is, in de grote hoop wordt méé-verwijderd. Hij protesteert heftig, maar geraakt tóch buiten. Even later komt hij bij de ingang stampvoeten en wijzen, maar pas als zijn lome pa is opgestaan, om mee te komen parlementeren, wordt hij doorgelaten en stapt terug naar zijn plank onder het gebelgd ordenen van

[p. 43]

zijn goed pakje, dat onder het misverstand heeft geleden.

En vóórt schrijdt het programma. Eigenlijk vinden alle nummers een warm onthaal - totdat een gewichtheffer zijn ontblote tors doet zwellen en sidderen onder voorwerpen die net zo goed op de grond hadden kunnen blijven. Opeens vindt men er niets aan en fluit hem zó ondubbelzinnig uit, dat de man zijn zwaarste brok maar niet eens ten beste geeft en haastig in een touche van het orkest verdwijnt.

Pas later op de avond, als ik terugwandel door het dorp, blijkt mij waarom. Op het plein staat namelijk een klein monument ‘in proud memory’ aan de wereldkampioen gewichtheffen, die hier in 1892 werd geboren en in 1937 de ogen sloot ‘onbedorven door de roem en de hulde die hem zijn leven lang ten deel viel’.

Allicht - dáár is ook niet tegen op te tillen, in een klein circus, voor één dag neergezet op een heuvel in Tipperary, met uitzicht op het kerkhof.