Mag 't een ietsje meer zijn

[p. 227]

Ja pa!

Op Westerveld was ik bij de crematie van een drukker die, in de oorlogstijd, ons illegale blaadje een paar keer heeft verzorgd. Ik had hem nooit ontmoet. Maar de jongen die toen contact met hem onderhield, is een jaar of wat geleden geëmigreerd, zodat ik niet verscheen als een persoonlijke relatie, doch als een vertegenwoordiger van mijn krant.

Het is wonderlijk deel te nemen aan de laatste eerbewijzen voor iemand die men nooit heeft gekend. Je gevoel weigert in actie te komen. Een beetje stemmig sta je in een hoekje van zo'n aula en je loopt mee achter de kist, met een gezicht dat je bijpassend acht, terwijl je denkt aan andere dingen en trek hebt in de sigaret die je nu niet kunt opsteken.

Toen we in de grote zaal zaten, waarvan het schouwburg-karakter me telkens weer wat onwezenlijk aan doet, viel er weinig meer te doen dan dof kijken en zwijgen. Er waren geen sprekers. De kist stond op het podium en het orgel speelde zacht. Daar de overledene een sdap'er van de oude stempel was, klonken de strijdliederen. Ik werd toch nog getroffen toen, bij het langzaam zakken van de kist. ‘Eens komt de schone, klare dag’ werd ingezet, want de tekst kreeg opeens een nieuwe inhoud, veel dieper en wezenlijker dan vroeger op de meetings en de vergaderingen.

Toen de plechtigheid ten einde was, wandelden we, sigaretjes opstekend, terug in een niet langer samenhangende stoet, die elke zin verloren had. Naast mij ging een oude man, die steunde op een wandelstok.

‘Hebt u hem goed gekend?’ vroeg hij.

‘Nee, helemaal niet,’ antwoordde ik.

En ik legde hem uit, waarom ik hier dan tóch was.

Hij knikte begrijpend.

‘Ik heb hem ook niet gekend,’ zei hij.

‘O nee?’

Ik wachtte op zijn explicatie.

‘Maar ik ga naar al dit soort plechtigheden toe,’ vervolgde hij.

We liepen weer een poosje zwijgend verder. Hij leunde zwaar op die stok en hij had de hijgende ademhaling van iemand, die in een slecht vel steekt. Opeens zei hij: ‘Toen die moffen kwamen, he, toen zeg ik tegen m'n jongens - zestien en zeventien waren ze - ik zeg: “Jongens, daar gaan we wat tegen doen.” Want ik ben altijd een felle geweest. Nou, ze waren zó, he, alle twee. Ze riepen dadelijk. “Ja pa!” En we begonnen meteen met strooibiljetten te maken. Tegen de mof. Ik stencilde ze. En zij staken ze 's avonds bij donker in de bussen. Ja. Ze waren net zo fel als ik, die jongens.’

[p. 228]

Hij zweeg weer. Ik voelde een groot onheil naderen. Het was in de lucht, als een langzaam aanzwellende roffel.

‘Ze zijn me later uit de hand gelopen,’ zei hij. ‘Wilde dingen gaan doen. Sabotagedaden. En onvoorzichtig. Jonge jongens, he. Ze zijn gepakt en gefusilleerd, allebei. In 1942.’

We waren bij het hek gekomen.

Zwaar hijgend stond hij stil en keek mij aan.

Maar ik wist geen tekst.

‘Mijn vrouw is een jaar later gestorven,’ zei hij. ‘Ja. Ik ben er nog, maar niet gezond, he. Dat komt door die oorlog. Ik heb ook al jaren een extra pensioen, vanwege het verzet. Omdat ik niet werken kan. En altijd als er dingen zijn - herdenkingen of plechtigheden of begrafenissen van mensen die zich in de illegaliteit hebben geweerd - dan ga ik daar heen. Nu ook. Ik heb die man niet gekend. Maar ik ben er toch heen gegaan. Dat ben ik verplicht aan die jongens.’

Hij keek me weer aan.

‘Tenminste - zo voel ik dat,’ sprak hij.

Ik knikte. De mensen, die de stoet hadden gevormd, waren nu verdwenen. We stonden helemaal alleen bij het hek. En zwegen.

‘Nou, ik ga maar weer eens naar huis,’ zei hij.

Hij nam zijn hoed af en strompelde weg, een vernielde man, veroordeeld tot het torsen van een herinnering.

‘Ja pa!’

't Is allemaal duivels bedacht.