Hieronymus van Alphen (1746-1803)

[p. 369]

Bijlage II Iconografie van Hieronymus van Alphen en zijn naaste familie

Een uitgebreid onderzoek met steun van het Iconographisch Bureau te 's-Gravenhage bij de families Van Alphen, Hubrecht, Van Valkenburg en verwante geslachten leverde voor de hier in aanmerking komende personen vrijwel niets op. Mogelijk zijn bij de ramp met het Leidse kruitschip in 1807 ook enkele familieportretten verloren gegaan. Waarschijnlijker lijkt, dat Hieronymus van Alphen als echt piëtist weinig behoefte heeft gevoeld om zichzelf en zijn gezin door schildershand vereeuwigd te zien. Zou het enkel toeval zijn, dat het enige van hem bekende conterfeitsel (nr. 2) pas gemaakt werd kort na zijn indiensttreding als thesaurier-generaal? Toen kon hij zich aan portrettering moeilijk onttrekken. Alle andere afbeeldingen zijn slechts varianten van en gaan ook terug op dit ene.

Wèl zond Van Alphen 18 december 1776 zijn silhouetportret aan Lavater toe ter analyse (br. 63), maar het bevindt zich niet meer in de bijbehorende brief uit het Lavater-Archiv. Stellig is dit niet het hier onder nr. 1 beschreven silhouet.

A. Hieronymus van Alphen (1746-1803)

1.	silhouetportret, borstbeeld naar links in profiel met staartpruik. tekening in O.I. inkt; circa 1790. 11 × 8 cm. GA Utrecht.
2.	borstbeeld naar links in profiel met staartpruik; vierregelig onderschrift; handtekening van H.v. Alphen. aquatint, maker onbekend; 1793 of 1794. 28 × 20 cm. Teyler's Museum Haarlem, P.P. 5.
2a.	idem, in iets andere staat (ovaal), eveneens P.P. 5.
3.	borstbeeld naar links in profiel met staartpruik; vierregelig onderschrift. gravure, maker onbekend; 1793 of 1794. 10 × 14,5 cm. Rijksprentenkabinet Amsterdam.
4.	als 3 maar nu zonder onderschrift in het cartouche. proefdruk voor 3? 10 × 14,5 cm. coll. prof. dr. J.Ph. de Monté VerLoren, Zeist.
5.	borstbeeld naar links (in ovaal) met tweeregelig onderschrift. lithografie door H.J. Backer, uitgegeven door Van der Meer en Verbruggen;

[p. 370]

	bestemd voor en afgedrukt in J. Clarisse, Over Hieronymus van Alphen, Rotterdam 1836. 15,7 × 10,2 cm. Teyler's Museum Haarlem, P.P. 6.
6.	borstbeeld naar rechts met onderschrift. lithografie, maker onbekend, uitgegeven door ‘Soetens et Fils à la Haye’. 22,2 × 15,6 cm. Teyler's Museum Haarlem, P.P. 7.
7.	borstbeeld in ovaal naar links. gravure door P. Velyn, uitgegeven door J.G. van Terveen; bestemd voor de uitgave van Kleine Gedichten voor Kinderen, Utrecht 1821 (de z.g. ‘Van Alphen met de hoedjes’). 14,6 × 9,8 cm. Teyler's Museum Haarlem, P.P. 8.
8.	als 7; lithografie. 12,8 × 7,7 cm. GA Utrecht.
9.	borstbeeld naar links in profiel met staartpruik; eenregelig onderschrift. staalgravure door J.B. Tetar van Elven, bestemd voor en geplaatst in dl. III van Nepveu's editie der Dichtwerken, 1839. 23 × 15 cm. Latere ‘varianten’ verworden steeds meer tot karikaturen en missen elke iconografische waarde.

B. Van Alphen's verwanten

10.	Prof. ds. Hieronymus Simons van Alphen (1665-1742). olieverfschilderij door Johan George Collasius. 65 × 54 cm. Senaatskamer RU Utrecht.
11.	idem gravure door J. Houbraken naar schilderij van J.M. Quinkhard; lat. onderschrift van A. Voget; nederl. onderschriften van S.M. van Zon en W. Kroon; 1735. 21 × 30,5 cm. Universiteitsmuseum RU Utrecht; coll. Hubrecht-Van Alphen.
12.	Daniel François van Alphen (1774-1840) onderschrift: ‘Daniel Francois v. Alphen door deszelfs zoon na zijn overlijden op voorstelling geteekend op steendruk gebragt door [Cornelis] Springer’. Rijksprentenkabinet Amsterdam.
13.	Prof. ds. Ph.J. Bachiene (1750-1797) borstbeeld links in silhouette. O.I. inkt; omstreeks 1790. 14 × 12 cm. GA Utrecht.
14.	Mr. Mattheus Willem van Valkenburg (1718-1784) miniatuurportret op ivoor door Daniel Bruyninx, 1761; gesigneerd rechts midden. 5,2 × 4,2 cm. coll. Jhr. C.C. van Valkenburg, Aerdenhout.
15.	Rijklof Michaël van Goens (1748-1810)

[p. 371]

silhouetportret, borstbeeld naar links in profiel met staartpruik; onderschrift met de hand geschreven: ‘Cuninghame van Goens’. Wellicht is dit de silhouette die Van Goens 29 mrt. 1799 aan Van Alphen stuurde (br. 207) en die, volgens zijn zeggen, zeven jaar tevoren in Mainz was gemaakt. 16 × 11 cm. coll. Hubrecht-Van Alphen. Voor andere, niet-authentieke portretten van Van Goens zie J. Wille, De literator R.M. van Goens en zijn kring, I, Zutphen 1937, bijlage B.

C. Familiewapen

In het Vaderlandsch Woordenboek² door Jacobus Kok, II, Amsterdam 1785, p. 677, wordt het wapen van de Van Alphens beschreven als ‘een Zwarte Sterre met acht hoeken op een Veld van Zilver’. Zo vinden we het ook op de lakzegels van de brieven die Hieronymus van Alphen in zijn studententijd aan J. Both Hendriksen schreef. Diezelfde eenvoudige voorstelling siert het titelblad van Van Alphen's Egtzang uit 1781.

Sinds Daniel François (1774-1840) en zijn nakomelingen in 1815 geadeld werden, voeren zij officieel het volgende wapen: ‘In zilver een achtpuntige zwarte ster. Gekroonde helm. Aan het halssnoer hangt, in plaats van het gebruikelijke medaillon eene achtpuntige gouden ster. Helmteeken: een uitkomende zwarte ossenkop en hals, met zilveren hoorns, aanziende gesteld. Dekkleeden: zilver en zwart.’ (Ned. Patr. xii, 1921/22, p. 311). Afgebeeld in A.A. Vorsterman van Oyen, Stam- en wapenboek van aanzienlijke Nederlandsche familiën, I, Groningen 1885.