Theaterartikelen in Het Vaderland 1933-1940

Als het je tijd is!
‘On Borrowed Time’ van Paul Osborn
Gezelschap Saalborn-Parser

In de mythologie treft men meermalen den wensch der menschen aan, den dood schaakmat te zetten, den grooten, niets ontzienden vijand van het leven in de val te lokken, dat leven op aarde veilig te stellen voor zijn onverhoedsche aanvallen. Het zijn primitieve fantasieëen, maar fantasieën, waarin de verbeelding toch een zeker behagen schept, omdat de mensch de naakte doodsgedachte moeilijk onder oogen kan zien; het behoort mede tot zijn eerzucht om ook op dit gebied onoverwinlijk te zijn. ‘In die dagen stierf er niemand op de aarde’.... want de dood zat gevangen in een boom en klepperde met zijn botten om los te komen, maar het gelukte hem niet. Totdat - er is altijd wel ergens een moment, dat de dood weer loskomt en zijn onvermurwbaarheid weer gaat toonen. ‘Death takes a holiday’; er is een even primitief, maar veel sterker besef bij dezelfde menschen, die over zijn gevangenneming fantaseeren, dat de dood niet te temmen is, nooit.

Het Amerikaansche stuk ‘Als het je tijd is’ is een variatie op het mythologische motief, maar een wel zeer Amerikaansche variatie. De dood verschijnt hier niet als een afgrijselijk geraamte, maar als een geenszins onwelwillende jonge man (‘mr Brink’), die komt waarschuwen ‘als het zoover is’. Hij wordt echter door opa Julian Northrup, die graag voor zijn kleinzoontje Pud wil blijven zorgen, verschalkt, nadat hij oma heeft meegenomen. Julian vangt mr Brink in een boom, en hij bewijst aan degenen, die hem krankzinnig willen verklaren, dat geen vlieg kan sterven, zoolang mr Brink opgesloten zit. Maar dat deze oplossing niet definitief kan zijn, beseft tenslotte ook de aggressieve Julian; als Pud door mr Brink wordt gezocht, gaat hij met zijn kleinzoontje gewillig met hem mee; hij weet nu, dat het knaapje niet in handen zal vallen van zijn heerschzuchtige, hypocriete tante Demetria Riffle.

Saalborn, die het al meer voor den draak op het tooneel heeft opgenomen, weidt in het programma nogal rhetorisch uit over ‘de Amerikanen’ (men heeft ze overigens in soorten, net als Europeanen, o Saalborn!), die ‘voor alles nooit vervelend (litterair)’ zijn. Vervelend en litterair schijnen voor hem als synoniem te fungeeren. Nu, vervelend is dit stuk niet, en litterair nog veel minder, maar het is wel een zonderling mengsel van humor en sentimentaliteit: een vloekende opa, die een edele ziel in zich ronddraagt, en een schijnheilige tante, die het zwarte principe vertegenwoordigt, zijn hier ongeveer de uitersten van des schrijvers verbeeldingskracht geweest, en wat daartusschen is, is inderdaad heerlijk Amerikaansch, maar toch wat provinciaal-Amerikaansch, zou men zeggen, zoowel wat den humor als wat de sentimentaliteit betreft. Het is echter wel interessant om te zien, hoe deze oude mythologische hartstocht van het vangen van den dood ook in de Nieuwe Wereld nog leeft, al is mr Brink dan ook een zeer fashionable dood in colbert. In het midden wordt het stuk bepaald boeiend, omdat men werkelijk niet weet, wat de oude Julian met den gekooiden Brink zal doen; dat hij, Julian, onder muziekbegeleiding toch zal capituleeren, kan men echter wel even vermoeden door het overlijden van Julians vrouw, dat al eerder heeft plaats gehad. Ook deze (Amerikaansche) dood is machtiger dan zijn cipiers....

* * *

‘Als het je tijd is!’ heeft een fraaie rol van Louis Saalborn, die het stuk smakelijk regisseerde. Hij heeft niet alle gelegenheid om zijn niet altijd fijnen, maar wel zeer effectvollen en nadrukkelijken humor als grootvader Julian over de zaal uit te schudden, en hij slaagt er wonder wel in om de ladies op zijn hand te krijgen; in zulke rollen heeft hij kennelijk routine gekregen. Heel aardig is Carla de Raet als het knaapje Pud; wie weet, hoe moeilijk het voor vrouwen is om op de planken een jongensrol te spelen, zal slechts waardeering kunnen hebben voor het natuurlijke spel van deze actrice. Julia Cuypers is een sympathieke grootmoeder, Jettie van Dijk - Rieker een snibbige Demetria met een wel zeer zwarte ziel vol hebzucht en femelarij. Hans Tiemeyer geeft een eenvoudige interpretatie van ‘mr. Brink’, die de goede eigenschappen van den dood laat verschijnen in den vorm van gemoedelijke onverbiddelijkheid. Een goede dokterscreatie van C. Dommelshuizen valt nog speciaal te vermelden.

De opvoering heeft een vriendelijke ontvangst gevonden bij een goed bezetten schouwburg.

M.t.B.