Theaterartikelen in Het Vaderland 1933-1940

Victoria Regina
Tooneelspel van Laurance Housman
Tournée Gaby Morlay

Het Gebouw was gisteravond ongeveer propvol, voorzoover het Gebouw vol zijn kan: alles ter eere van Gaby Morlay en haar Koningin Victoria. Of deze met eenige spanning verbeelde voorstelling alle verwachtingen heeft bevredigd? In ieder geval is het succes van den avond, dunkt mij, meer voor de actrice dan voor den auteur van het stuk geweest; van een stuk, dat eigenlijk geen stuk is, maar een serie tafereelen, die losjes bij elkaar worden gehouden door de persoonlijkheid Victoria en haar huwelijk met Albert van Saksen-Coburg. Deze merkwaardige koningin heeft meer dan een halve eeuw met haar regeering bestreken; de tijd heeft haar zien veranderen van charmant jong meisje in een oude vrouw met een knotje en een kolossaal verleden, dat toch eigenlijk maar half een verleden was, omdat de jaren zoo programmatisch verliepen, binnen het kader van dit land en deze eeuw; maar zij heeft met dat al een stempel op die eeuw gedrukt, die wij de ‘Victoriaansche’ noemen, als wij denken aan een ondefinieerbaar mengsel van pruderie, vooruitgang, techniek etc. etc. Victoria is een symbool geworden, dat aan het symbool Freud voorafgaat, en haar idyllische huwelijk met Albert van Saksen-Coburg (voorbeeld van een gelukkige vorstelijke verbintenis) is van dat symbool niet los te maken. De invloed, dien Albert successievelijk op zijn gemalin heeft gekregen, de oppositie van de home spun Engelschen, die hij daarbij had te overwinnen: dat alles heeft werkelijk een idyllischen kant, die door Housman, den schrijver van dit tooneelstuk, ijverig is uitgebuit. D.w.z.: Housman trok het stuk uit een roman, en André Maurois, vermaard om zijn boeken over Byron, Disraëli en Eduard VII, maakte daarvan weer een Fransche bewerking. Blijkens de opvoering van het gezelschap Gaby Morlay is daarbij o.a. de figuur Disraëli, die zulk een belangrijke rol heeft gespeeld in het leven van de eigenzinnige Victoria, opgeofferd; het accent valt nu geheel op de verhouding Victoria - Albert, en een zeker gebrek aan evenwicht is niet te miskennen, omdat na den dood van den Prince Consort vrijwel niets van importantie meer gebeurt (in het stuk ten minste); men hoort de koningin nog eenige gesprekken voeren, waaronder een zeer grappig over Jonas en de walvisch met den deken van Windsor, en dan is het met het tableau van het regeeringsjubileum afgeloopen.

Een reeks tableaux, handig gearrangeerd, aangenaam om stuk voor stuk te bezien en te beluisteren, met een smakelijken dialoog en met veel humor gecomponeerd: dat is de indruk, dien ‘Victoria Regina’ in de bewerking van Mauvois achterlaat. Een ‘cavalcade’ is het niet geworden; de bewerker concentreert zijn belangstelling op het privé-leven der koningin, zonder zich met de politieke gebeurtenissen meer in te laten dan strikt noodig is voor het leven van Victoria en Albert als echtgenooten. Van het anecdotische materiaal is ruimschoots geprofiteerd, maar aan een werkelijke psychologische analyse komt Housman niet toe; dat zou trouwens de Engelsche publieke opinie op de planken wel niet geduld hebben. Ik prefereer echter zulk een arrangement boven een quasi-analyse van b.v. Napeleon door Paul Raynal; hier weet men dat men tableaux te zien krijgt, en dat de presentatie der historische figuur dus aan de tableau-voorwaarden gebonden blijft.

* * *

Gaby Morlay speelt haar Victoria uitstekend, hoewel het gebrek aan innerlijke ontwikkeling in het stuk de rol natuurlijk een weinig verbrokkelt. Zij zet in als het jonge meisje met een eigen willetje; een willetje, dat door Albert langzamerhand in zijn voordeel wordt opgevoed. Daarbij is de vorstelijke naïveteit ten opzichte van zekere alledaagsche dingen een zeer bekoorlijk tegenwicht. Zeer verrassend is werkelijk de overgang van 1862 naar 1877; de altijd nog jonge weduwe is een oud vrouwtje geworden, een curiositeit, maar nog altijd een persoonlijkheid met een eigenzinnig gebaar. Deze oude Victoria van Gaby Morlay lijkt sprekend op de portretten van de werkelijke koningin; jammer genoeg heeft zij niet veel meer toe te voegen aan het stuk; men zou kunnen zeggen, dat het stuk nog wat doorgaat om Victoria oud te laten worden. Dat deze creatie een open doekje kreeg is geen wonder.

De tegenspeler van Gaby Morlay, Jacques Erwin, kon als prins Albert zeer wel voldoen in zijn bruuske, eerst verlegen, later resolute manier van optreden tegenover de vrouw, die tevens Majesteit is; maar er is stellig meer te halen uit deze rol. De rest van de bezetting was zeer behoorlijk, hoewel niet uitmuntend; zoo zou een rol als die van prins Ernest (Jean Ketel) bij een sterker vertolking zeker winnen.

De opvoering droeg min of meer het karakter van een mondaine gebeurtenis; men zag verschillende diplomaten, den Burgemeester van Den Haag en wethouder van der Bilt onder de aanwezigen.

M.t.B.