Maurice Roelants
aan
Menno ter Braak
[Na 9 februari 1935]
Beste Menno,
Eerlijk gezegd: ik heb mij voorgenomen in het ‘erotisch incident’ opnieuw mijn door u zoo zeer verafschuwde rol van verzoener te spelen. Maar even eerlijk moet ik er aan toevoegen dat ik nog nooit zoo weinig hoop op welslagen heb gehad. Een verzoenende actie heeft slechts kans op slagen als een incident van het passioneel op het redelijk plan kan worden geschoven (ik weet het wel ook de passie heeft haar rede en omgekeerd). Als ik thans pessimistisch ben, dan is het omdat het mij na uw tweede schrijven duidelijk is dat ge u nog altijd in het misgenoegen en de geprikkelde redeloosheid ligt te wentelen als in een bramenstruik. Ik schreef u (ik heb tot mijn spijt geen afschrift van den brief gehouden) dat een uiteenzetting van het gansche geval mij te ver zou voeren en dat ik mij derhalve beperkte tot het opgeven van een practisch voorstel om de goede verstandhouding te herstellen. Ik vond het ondoelmatig een discussie op afstand te beginnen. Maar ik vond het noodig om u, nadat gij uw eerste gal zoudt hebben uitgespuwd, zonder uitstel de kluif voor te schotelen, waaraan wij op onze gemeenschappelijke vergadering onvermijdelijk zullen te knagen hebben. Ik heb uw eerste schrijven met uw spontaan en goed begrijpelijk slecht humeur als normaal beschouwd en uw dreigement ‘dit niet en dat nooit’ gelijk gesteld met het ontslag nemen van Marnix Gijsen. Men kan beter het kapmes hanteren op 't einde van een loyale bespreking. Uw kaartje, na uw eersten brief, vond ik een verstandige reactie op een eerste wilde impulsie, die ik overigens goed begrijp.
Wat nu uw nieuwen brief betreft hij leert mij dat de galvorming bij u nog steeds aan gang is, ten koste van een rustige beschouwing der zaken. De gal zet zich bij u om in persiflage en moppen. Ik ben blij dat ge er u van verlost door ze uit te braken, wat zeggen wil dat ik zonder mij te formaliseeren, uw indispositie [onleesbaar]. Maar vraag mij niet uw persiflage en uw moppen zoo au sérieux te nemen, als het siecht humeur het ingeeft. Er bestaat echter een gevaar, nl. dat ge uw persiflage en moppen als uitgangspunt gaat nemen voor uw redactievergadering van Woensdag en voor beslissingen, die alle verder overleg onmogelijk maken. Als oolijk verzoener zie ik mij dan ook verplicht om een paar offensieve en offenseerende overwegingen te maken, die gij liefst moet beschouwen als gedaan in het belang van Forum: uw toon, door mij gebruikt, leert u misschien, dat we met grapjes niet verder komen.
1. Vooreerst uw grapje over Debonnaire - Ik heb er niet kunnen om lachen. Als ik had gelachen zou het om u geweest zijn. ‘Is het niet wenschelijk dit soort voorstellingen voortaan met vijgebladen en capes te reproduceeren?’ Ik zou het pijnlijk vinden met veel nadruk te moeten bewijzen dat dit flauw mopje niet waardig is van Menno ter Braak. Het zou mij spijten als ge met pirouettes van dat soort moest doorgaan. Het komt me voor dat het ook voor mij niet moeilijk zou zijn er te maken, vooral als ze zoo ‘gratuit’ en caricaturaal mogen zijn-
2. Stel u inderdaad eens voor dat ik u vroeg: ‘De Nietzschiaan moet contractueelen blinden regel verkiezen boven de logica’. Ik ging schrijven de genuanceerde logica, maar op de logica zonder nuance moogt ge zelf een etiket plakken, want ik vind uw opmerking, dat wij afbreuk doen aan onze afspraak van wederzijdsche onafhankelijkheid voor iemand met uw geestesallure niet ernstig genoeg. Zulke afspraken zijn door de rede begrensd en moeten alle onvoorziene feiten niet blindelings voorbijgaan. Gij zoudt karakterloos zijn geweest als ge ze absoluut gemaakt had.
3. Ook voor gevallen, waarin wij u desnoods in 't aangezicht zouden mogen kletsen - Gij en ik zijn evenzeer op onze vrijheid gesteld, - gij en ik nemen die vrijheid niet als een absoluut begrip en aanvaarden het compromis om in Forum niet over politiek te schrijven. Gelukkig nemen gij en ik zelfs dit compromis zelfs niet in absoluten zin. Maar ik ga verder: één woord, één daad. Staat gij op het naleven van een absoluut, anders gezegd dom naleven van de onafhankelijkheidsafspraak daar ben ik nog uw man en zeg: In orde. Wij praten over niets meer. Gij kunt van de Holl. Afdeeling Forum het depotoir maken van al de min of meer schunnige literatuur die in Europa geschreven wordt (laat mij ook eens de voorliggende gevallen in een principekwestie omzetten,- dan dwaal ik ook van de realiteit af. Of wij dan de belachelijkheid hebben ontweken van als karakterloos door te gaan of niet, een ding staat dan vast en wel dat ik zeg: dan ligt Forum er met automatische zekerheid [dezelfde vrienden als vroeger, maar op 21 Dec. 1935, salut mijne heeren]
Als de princiepen dan zijn gered, schrijf ik voor de rest van mijn dagen met absolute vrijheid in de Telegraaf, Vlaamsche Gids, De Gulden Winckel enzoo meer en gij in Het Vaderland, waar gij nog nooit de rechten van een reservatio mentalis of aanverwante artikelen hebt moeten erkennen, in het tijdschrift van het Algem. Nederl. Verb., en in de verdere Nederl. tijdschriften, die nog altijd boven Forum te verkiezen vallen en waarin men toch altijd zeker is met erotische stukjes welkom te zijn.
4. De rechten van de erotische literatuur in Forum. Natuurlijk bestaat er geen absoluut erotisch genre. Er bestaan geen absolute genres dan in geest der school..?. Gemakshalve noem ik erotische literatuur, die met erotische inslag. Als dat u een evenwichtiger beoordeelen van de situatie vergemakkelijken kan dan deel ik u gaarne mede dat er in de VI. Redactie drie leden zijn die de Indiesma anders beoordeelen dan M.G.. Als katholiek, en hier spreek ik weer voor mij alleen, zou ik er nochtans niet op gesteld zijn, dat in elke aflevering vier Indiesmannen verschenen.. Maar ga nu niet meenen, dat ik met deze laatste opmerking, toch nog een zijdelingschen aanval wil doen om u sommige van mijn provinciaalsche gedachten op te dringen.
5e Beste Menno, vergeef mij volgende persiflage. Gij kunt de controle van Rome niet aanvaarden, ook geen supervisie van Pius XI.. Dat verstoort nochtans erg gansch het opzet van het christendom in 't algemeen en de VI. Redactie van Forum in 't bijzonder. Om u de waarheid toch maar te bekennen: Z.H. de Paus zocht reeds sinds meer dan één jaar naar een middel om de geschriften van de Hollandsche heidenen [onschadelijk] te maken. De jongste reizen van de kardinalen van N.LB. naar Rome houden daarmee verband. Een Hollandsche kanunnik, die opdracht heeft de drukproeven te bemachtigen heeft eerst de Indiesman en dan Virginia het aartsbisdom van Mechelen gezonden. De katholieken van Forum zijn dan naar Mechelen geroepen. Enfin, ik spaar u de bijzonderheden van de besprekingen van Mechelen. Bij die gelegenheid waren onze biechtvaders en pastoors, die ons hadden geïntroduceerd, het eens met u en sommeerden ons boete te doen, omdat we de ‘vuile literatuur’ van Walschap steeds hebben verdedigd tegen den ‘clerus’, in Forum dan nog wel. Ze vroegen ons: ‘Waarom die luizigaards uit Walschap boeken niet met vijgebladen en capes ommantelen?’ Maar genoeg persiflage. Uw lange compliment aan mijn adres heb ik niet verdiend: er is geen pressie ‘van hoogerhand’ op mij uitgeoefend.
Bovenstaande flauwe mop heeft voor mij alleen dezen zin: maak het geschil niet ingewikkelder dan het is door het met principes en superioriteiten van ‘calvinistische vrijdenker’ aan te dikken of door onderstellingen te maken die als ge ze meent geen grond raken. Zoek de motieven van het verzet tegen Virginia in de eenvoudigste honnêté, die zelfs het katholicisme niet als toetssteen behoeft. Ik denk dat het mogelijk is, dat iemand die niets met godsdienst of preutsch conventional isme te maken heeft, Virginia afwijst.
6e Ik zal me er wel voor wachten van zoveel bijltjes als gij gereed te zetten om Forum in stukken te hakken: ‘Nieuwe koers? Dan ga ik heen. Ruil-civiliteit? Dan ga ik heen’, dreigementen vóór we met elkaar gesproken hebben. Voor mijn part mag Forum in duizend stukken springen als blijken moet, dat de samenwerking voor goed door de Virginia geschiedenis is bedorven. Verdedig uw standpunt op de algemeene vergadering,- dat kan ieder van ons dan doen. Als gij iets beter vindt dan de ruil-civiliteit om te voorkomen, dat de Vlaamsche redactie niet meer voor het hoofd wordt gestoten des te beter. Die ruil-civiliteit, vervangt gewoon de civiliteit, die wij stilzwijgend van u hadden verwacht nl. om geen Virginia's te publiceeren en waarmee wij thans eenige teleurstelling oploopen. Wij nemen aan dat gij te goeder trouw zijt. Uw verklaring is juist dat onze katholieke mentaliteit u even vreemd is als die van de Zoeloe's. Ik sprak u reeds van ‘calvinistische vrijzinnigheid’. Ik heb ze dikwijls bij u aangetroffen,- ik schrijf u als vriend en dus met [..?] vrijmoedigheid. Het is een mentaliteit, die wij maar al te goed begrijpen: gij waant zich vrijer en absoluter dan men op menschelijken gronden gelooven mag en zendt ons een beetje al te superieur bij onze biechtvaders en hoogere instanties. Ik schei uit, in de hoop dat ik door u in uw stijl te antwoorden van dit één punt heb overtuigd: de polemiektoon en de menigvuldige ultimata kunnen Forum slechts kelderen. De twee zinnen uit uw brief, die ik onderschrijf, citeer ik gaarne: Ik hou van het tijdschrift zooals het nu bestaat en ben bereid alles te doen om een vergelijk binnen redelijke grenzen mogelijk te maken - Laten we eerst met elkaar praten en dan een proces-verbaal opmaken: mogelijkheid of onmogelijkheid om voort samen te werken. Om tactische redenen houd ik mijn argumenten voor de algemeene vergadering.
Met hartelijke groeten
N.B. ik heb met dit lang schijven ook de bedoeling gehad om het verder loskomen van uw gal te bevorderen. Gij kunt er ook Forum om omverkegelen...... ik heb er geen bezwaar tegen dat gij dit schrijven aan de Hollandsche vrienden meedeelt, als dit de ‘verstandhouding’ dienen kan. Voor het overige spijt het mij dat ook buiten de F-redactie reeds ruchtbaarheid aan het geschil gegeven werd. (Gr. bvb. weet het). Het vertroebelt soms de actie der strijders als ze weten dat ze voor een tribune strijden.
Minuut: Antwerpen: Letterenhuis (119.328). Brief niet verstuurd.
Auteursrechtelijk beschermd