Twaalf maal Azië

[p. 5]

Inleiding

Louis de Bourbon vertrok in Maart 1936 naar Nederlandsch Indië. Hij vestigde zich te Soerabaja als redacteur van het Soerabajaasch Handelsblad en de Indische Courant. Hij maakte reizen door Java, de Straits Settlements, Indo-China en Siam. In Juli 1938 keerde hij naar Nederland terug. Zijn reis naar het verre oosten was hem niet een vlucht, die hem van Nederland moest bevrijden. Veeleer was zijn betrekkelijk spoedige terugkeer naar het moederland een vlucht, die hem bevrijden moest van Nederlandsch Indië. De gedichten na zijn Indische reis hebben den zwaarmoedigen ondertoon der hunkering naar het tehuis onder den Hollandschen hemel, al overwelft deze ook in het poëtische werk van den dichter een bel exil slechts, waaruit het verlangen reikt naar een verderen droom. Maar zij doen ook het donkere beeld ontbloeien dier bijna gevreesde prachten, zij fluisteren den toon uit der huiveringwekkende stemmingen en dringen de magische fascinatie op der geheimzinnigheid van het tropische oosten. Want niemand keert daaruit weer, hoe kort zijn verblijf er ook was, zonder diep en onuitwischbaar de sporen ervan mee te dragen. Voor den dichter Louis de Bourbon is het reizen geen wet, zooals het, om met het voorbeeld dicht bij huis te blijven, voor Slauerhoff een wet was. Maar ook accidenteel heeft het zijn invloed, waaraan geen mensch, en allerminst een dichter, zich kan onttrekken. Aan dien invloed danken wij ook den cyclus kleine novellen, waaruit dit boek is samengesteld.

Twaalf maal Azië heeft Louis de Bourbon dezen bundel genoemd, een titel van een bevallige juistheid, want in den beknopten vorm der kleine novelle, dien de schrijver voortreffelijk beheerscht, geeft hij twaalf maal een gezichtskant van het verre oosten. Wie het verre oosten niet door eigen aanraking kent, heeft een toetsmiddel aan een zekere, niet onmiddellijk omschrijfbare atmos-

[p. 6]

feer, in de nieuwe Nederlandsche litteratuur voelbaar als deze van een avonddonkere en avondklare poëzie vol geheimzinnig gefluister uit Augusta de Wit's orpheus in de dessa en als die van het benauwende moessonklimaat en der Archipel-morosité van Slauerhoff. Van beide schakeeringen vindt men iets terug in de novellen van Louis de Bourbon, het meest ongetwijfeld van de laatste. De sfeer ontleent haar bepaling minder aan het idyllische beeld van het Javaansche meisje in sarong en kabaja onder de schaduw der waringins, minder aan de kalme fluweelen en gedempte klanken van de gamelan, welke den nachtdonkeren tropenavond doormijmeren, dan aan de bar, de toddy, de whiskey-and-soda met ijs, de siphon, de gramophoon op het platje waar de schaduw trilt van de moorddadige hitte, die een streep verder wit en brandend door alles heenjaagt.

Maar deze dingen hebben hier niet het demolissante, dat zij hebben bij Slauerhoff. Wel is waar is in de dialogen van deze novellen bij herhaling sprake van ‘dit gevloek te land’, de toon blijft echter min of meer luchthartig Want den schrijver is het te doen om het plezier der vertelling, dier korte vertelling, in de Nederlandsche litteratuur te weinig beoefend dan dat ze populair kon worden, maar die hier opnieuw hare bekoorlijkheid bewijst.

Ik heb voor deze kleine novellen van Louis de Bourbon een bijzondere waardeering. Zij hebben het snelle verloop, dat deze vorm uitdrukkelijk behoeft, de aanvang plaatst den lezer onmiddellijk in het verhaal, ze hebben een lichte intrigue of een pointe met een plotselinge, verrassende wending aan het slot, en ze voldoen met dit alles aan dien eisch, eenvoudig, maar wezenlijk en belangrijk, dat ze boeien. De toets van den humor is soms licht, als in de vertellingen de slechte guldens en het spookhuis, de beklemmende atmosfeer der geheimzinnigheid van het oosten is prachtig voelbaar gemaakt in de novelle hazardspel, uit de spanning waarvan de lezer plotseling bevrijd wordt door de verrassende humoris-

[p. 7]

tische ontknooping. Maar het hanteeren der verrassende wending maakt het den schrijver evenzeer mogelijk, om wederkeerig den humor, als in de voortreffelijke vertelling de man met den hoed, in de beklemming dier oostersche geheimzinnigheid te doen overgaan. Het zijn uitnemende kleine vertellingen, die dezen cyclus samenstellen, al zijn ze in waarde ongelijk en is de eene beter dan de andere geslaagd. Tusschen het beste uit den bundel ben ik geneigd ook de novelle zwarte vanen te rangschikken, een knap en spannend vertelde episode uit de geschiedenis der fransche koloniseering van Indo-China.

De uitgever, bij wien dit boek in zoo fraaie verzorging verschijnt, heeft den laatsten tijd opvallend veel werk van de Nederlandsche novelle gemaakt en daartoe bij de jongere schrijvers vooral gehoor gevonden. Dit is van een aanmoedigende beteekenis en men mag hopen, dat het een drukker beoefening en een onbevangener waardeering bevorderen moge van een genre, dat in het algemeen bij ons stiefmoederlijk is behandeld en dat ten onrechte deze bejegening ondervindt. Want de novelle en de kleine vertelling zijn, om dezen metaphoor te gebruiken, van den edelsteen eener litteratuur evenzeer een facet, waarvan de flonkering bijdraagt tot den luister van het gansche juweel.

Ook om deze reden stemt, meen ik, de uitgave van dit kleine vertellingen-boek uit onzen Indischen Archipel tot voldoening en vreugde.

ANTOON COOLEN