Der poëten lust-prieel of dicht-konst
(1649)–Lambert van den Bosch–
Auteursrechtvrij
[pagina 3]
| |
Dicht-konst.Een spiegel daer elck een sijn oogh in beesigh houdt,
En meer sijn gheest als stel sijns lichaems in beschouwt,
Een pop dien elck bestaet te tooyen en te kleeden,
Een wegh dien yeder tracht te wandlen en te treeden;
5[regelnummer]
Vraeght ghy (o Leser) wat dit al te samen zy,
Het is de Dicht-konst, dus gheschildert van nae by.
Elk breyn, dat op gevoert door 's bloets galaerdigheden,
En sich wat inbeeldt van de kennis van de reden,
Acht sich soo groven last ja meer als sterck genoegh,
10[regelnummer]
En slaet verwaendelijck de handen aen de ploegh.
Stae stil vernufte jeucht, stae stil in 't ondervinden,
Die Paean heeft ghedeelt het merck van sijn ghesinde,
Indien des hengsten sap u harssen heeft besproeyt,
Kiest leeringh tot behulp en uwe drift besnoeyt.
15[regelnummer]
Ga naar voetnoot1't Is niet gelijck ghy pooght u selven wijs te maken,
Dat sulcks u aenkomt met het flickeren en blaken,
| |
[pagina 4]
| |
Van 't sonne-licht, dat ghy 't in 's moeders lijf beschut,
Of nu ghebooren met de melck haers harten nut.
Wat acker-man vol hoop een rijcken oogst te maeyen,
20[regelnummer]
Pluckt vruchten sonder van te vooren die te saeyen?
Wie treckt'er zeghen van een vet en weeldigh landt,
Indien hy 't niet voor-heen bearbeydt met sijn handt?
Sach yemant Noortsche wout aen stam of tacken teelen,
Bequame toestel soo van balcken als van deelen?
25[regelnummer]
Of roer, of mast, bequaem voor linnen of voor vloedt,
Daer niet des werckmans handt sijn kunst aen toonen moet?
't Is waer dat elck gedaent eyst stof nae sijn behooren,
Noch maektmen kranssen van den distel of den dooren,
Maer eycken wordt den schut der borghery belooft,
30[regelnummer]
En groene lauwer windt sich Phoebus om het hooft,
Den Wijngaert-ranck verçiert den Wijngodt sijne kaecken,
En Iunos Stiefsoon magh den populier vermaecken,
En Venus strooyt haar bed met donckre myrten-blaên,
Den Elsen derft alleen den hollen Oceaen
35[regelnummer]
Door-klieven, en den spruyt der Esschen toe-ghevaren,
Sich selven verwen met het bloet uyt Helden aeren.
Ga naar voetnoot2Wie dat ghy zijt die u met dese vruchten toeft,
Eer ghy begint, de maet van uwe kracht beproeft,
| |
[pagina 5]
| |
Wat alderbeste magh u seenwen sterckt ghelijcken,
40[regelnummer]
Op dat se schandelijck niet komen te beswijcken.
Ga naar voetnoot3Den blinden Grieck, bequaem voor yeder oorlogs helt
Songh nooyt de liederen noch sanghen van het veldt,
Noch Maro die 't ghehoor verleckert op sijn queelen,
Gaf immer toestel voor verçierde speel-tooneelen,
45[regelnummer]
Noch dorst den boertighen ghesouten Africaen,
Sijn Davus laten voor den strijdtbaren Trojaen.
En past ons hier niet veel te stoffen of te roemen,
Op Dichters vryheidt, of alsoo men 't oock magh noemen,
Hier heeft se plaets noch stee, 't waer misbruyck dus te saem,
50[regelnummer]
Verscheyden dinghen soo van wesen als van naem
Te voeghen, Dassen met den Wolven te vergaren,
En wilt te jaghen in het kout der diepe baren.
't Zy nu hoe dat ghy zijt of door wat gheest ghevoert,
Tot roem van Helden, of met droevigh ernst, of boert
| |
[pagina 6]
| |
55[regelnummer]
Den Schouburgh in ghetraen, wanneer men woedt op 't harsten,
Te wassen, of door luy gheschater te doen barsten,
Soo dick een Moeder 't mes op eyghen vruchten wet,
Of 't Kint den deghen met sijns Vaders bloet besmet,
Of arge slaef den Soon zijns Heeren te behaghen,
60[regelnummer]
Sijns Meesters gelt-kas bouwt verborghe list en laghen.
Of dat ghy met de lof van dees of gheen bedrieght
Den Leser en u vrindt ten welghevalle lieght,
Of d' ooren kittelt om de misbruyck te gaen dempen,
Met Satyr-dichten of met door-ghepeeckelt schempen.
65[regelnummer]
Ga naar voetnoot4Kiest yemandt van die gheen die lof en naeme draeght
En wiens verheven stijl u keur het best behaeght,
Om met gheringh behulp van sijn vernuft te vreden,
Sijn waerde soolen en voetstappen naer te treden.
Vergheefs is 't dat men naer yets groots en wichtighs pooght,
70[regelnummer]
En niet sich voorstelt naer het welck men staert en ooght.
Den grooten Mantuaen soo waerdigh aen-ghebeden,
Soo hoogh geacht, hoe wel noch laegher als de reden,
| |
[pagina 7]
| |
Ga naar voetnoot5En bloosde niet, maer hielt sich selfs ten goede, doe
Hy 't merch van sijn Homeer, sijn werck ginck passen toe,
75[regelnummer]
't Is meer als stoutheyt, jae verwaentheyt selfs te achten,
Krijght yemandt van sich selfs soo driftighe ghedachten,
Dat hem den eersten roem naer reên zy toe-ghedocht,
Yets nieuws en onghehoorts te hebben voort-gebroght,
Maer wijsheydt, of 't gheen meer een Dichter magh betamen,
80[regelnummer]
Leent roem van anderen (noch heeft sich des te schamen)
Waer met sijn eygen deucht door dicke wolcken breekt,
Ghelijck men sijne kaers aen anders licht ontsteeckt.
De vrucht van soo veel door en door-ghesochte blaren,
Soo veel beroemden als hier ooyt in wesen waren,
85[regelnummer]
Is die oock anders als sich toe te voeghen, dat
Ick 't waerdighste van soo veel gulde letters, schat?
Maer dat soo laeghen moet u niet en kom te drucken,
Ga naar voetnoot6De vrucht van d' ouwde stam diefstalligh af te rucken,
Om dynen jonghen dat noch op sijn groeyen staet,
90[regelnummer]
Te çieren met een vreemt en af-gherooft çieraet;
| |
[pagina 8]
| |
Maer looten van den boom die vrucht draegt af te snyen,
U eyghen tronck daer van de deughden in te wyen,
En van soo goeden ent, rechtvaerdelijck gheteelt,
De vrucht te plucken die dijn eyghen arbeydt deelt,
95[regelnummer]
Is niet om eenigh schimp of laster te verwachten,
Noch doen, als van een wel-beraden gheest te achten.
Maer soo bevarentheydt, en leven wel door-socht,
Der vreemden talen tot u kennis heeft ghebroght,
Of ouwders achtbaerheydt tot aenwas beyder eere,
100[regelnummer]
In plaets van 's Vaders erf, u liever heeft doen leeren,
Voor Grieckschen Helden sangh, of soo ghy boerten mint,
Voor Aristophanes bly-speelen doof noch blindt
Te zijn, of Tasso nae Jerusalem te leyen,
Of u in Ariost vrypostigh te vermeyen,
105[regelnummer]
Of Lopes speelen, of wel eer een ouwder lof,
Als dat van Godefroy te halen sien uyt stof.
Of Ronsarts aerdigheydt in Francion te speuren,
Of Griecks, Latijns, of Frans, tooneelen te sien treuren,
Of sonder rymen den ghepronckten Enghelsman,
110[regelnummer]
't Out overtreffen soo men 't overtreffen kan.
Houdt vry in hooger waert soo dier ghewogen panden,
En leght se nimmermeer versmaedlijck uyt u handen,
Ga naar voetnoot7Veel beter smaeckt een vrucht van verre toegebroght,
Als in ons eyghene ghewesten op-ghesocht.
115[regelnummer]
Suyght uyt haer bloemen vry die soetheyt uytermaten,
En haelt daer seem van daen voor leckere honichraten,
| |
[pagina 9]
| |
Prent vry in uwe gheest haer swier soo soet als rijck,
En baert se in onse schoot dan weder te ghelijck;
Die stoute daed en zy van niemandt u verweten,
120[regelnummer]
Maer een herscheppinghe ter goeder uur gheheeten.
Ga naar voetnoot8De plaets of stondt en past ons penne nimmermeer,
Verscheyde gaven sendt den Hemel op ons neêr,
Dees kiest de morgen, die het licht in zee verdroncken,
Schoon ons Aurora schijnt op 't lieflijkst toe te loncken.
125[regelnummer]
De plaets is wel bequaemst ghelegen van terzy,
Daer geen gherucht ontrust de harssens van nae by,
Nochtans men vint se die nooyt beter rymen stelden,
Als wense omvanghen zijn met wel-betreden velden,
Elck stof heeft yetwes dat nootsaecklijckheyt gebiet,
130[regelnummer]
En die van menschen schrijft, 't is nut hy menschen siet.
Wat de manier belanght, s' is gheensins min verscheyden,
Ga naar voetnoot9Natuur is hier ghesint soo wel als daer te weyden,
Den een heeft gladdigheydt in alles wat hy doet,
Geraept uyt oeffeninghs ghepresen overvloet,
| |
[pagina 10]
| |
135[regelnummer]
Den ouwden reysiger, ghewendt door 't landt te ylen,
Doet sonder moeyten af een tal van groote mylen,
En dat heeft yetwes, schoon het menigh tegen spreeckt,
Dat uyt ghewrochte stof en vaersen selfs ontbreeckt,
Gedwongentheydt, al sweeft het wonder hoogh verheven,
140[regelnummer]
Derft de natuur, ja derft (al schijntet vreemt) het leven,
Behalven dat men elck naer dat hy is ghedoeckt,
Hier scharpelijck en daer vry ruymer ondersoeckt.
In stijl die d'arbeyt schijnt wel groots ten toon te dragen,
Den Schryver niemant meer als sich schijnt te behagen,
145[regelnummer]
En stellende ons te voor 't geen self hy keurt voor goet,
Wet tot berispen 't breyn van die 't beschouwen moet,
En daer een feyl of wel een misslagh uyt ghevonden,
Weeght op de swaert, van meer als hondert andre sonden.
Ga naar voetnoot10Maer hy die minder doet als breyn en geest vermagh,
150[regelnummer]
Brenght met sijn vaersen sijn verschooningh voor den dagh.
Al komt nu dit of dat den Leser in den wege,
Al schijntet hier of daer niet t' eenemael ter deege,
Hy, soo de reden hem sijn oordeel waerdigh kendt,
Let op de swier, en 't oogh van kleene fouten went.
| |
[pagina 11]
| |
155[regelnummer]
Ga naar voetnoot11Niet dat men raden sou den jongers sich te spreyen
Op yeder blom, of sich of krans of tuyl te breyen,
Van yeder lof of geur dat aen der heyden bloeyt,
En dick tot onëer van soodaenge kranssen groeyt:
Niet dat men raden sou, een deel verachte leuren
160[regelnummer]
Van woorden voor bequaeme en waerde stof te keuren
Tot rymen, daer het oogh des Lesers vast naer dult,
En alsoo haest ghesien, so haest de maegh vervult,
Geensins; noch brenghen wy den leerling in gedachten,
De vaerdigheyt als 't wit sijns oogen te betrachten,
165[regelnummer]
Maer te verwachten uyt een oeffeningh van kunst,
En dan t'ontfangen als een onghemeten gunst.
Oock moet wel naeu en recht ter deegh zijn waerghenomen,
Waer hooghe stijl, en waer de vaerdt te pas magh komen,
Ga naar voetnoot12Een werck van ommeslagh is best het lest ghemeen,
170[regelnummer]
En heeft het selve recht van 't geen geseyt voor-heen,
Den reysiger, die schijnt naer langer tocht te hellen,
Moet sich in alles naer de verre weghen stellen.
Sijn laersen treckt hy op, sijn mantel en sijn last
Bindt hy met koorden om sijn stercke lend'nen vast,
175[regelnummer]
Het swaert dat sijne zy vry beter plagh te passen,
Wort tot een wandel-stock, en schijnter toe ghewassen:
| |
[pagina 12]
| |
Ga naar voetnoot13Heel anders als die geen die sich ter vreucht uytreet,
En wellusts halven 't groen van geurge paên betreedt,
Verçiert en aen-gedaen ten keur van vrysters ooghen,
180[regelnummer]
Met kleederen van zyd en die daer teghen moghen.
Oock heeft den Leser 't geen hy sich hier mede deelt,
Den langhen wegh van selfs den wandelaer verveelt,
Al komt geen weeldrigh loof sich in sijn paden setten,
En veel te dartel sijn verhaeste gangh beletten,
185[regelnummer]
Schoon dattet elders daer 't veel beter plaetse heeft,
Het speelsieck hart vermaeck en wel-ghevallen gheeft.
Maer weder als de gheest sich vint gheneyght te speelen,
En met een lieflijck dicht 't bekoorlijck oor te steelen,
En minder stoffe te bestaen als geur en lucht,
190[regelnummer]
Rijst dan, ô wackre pen, soo hoogh in uwe vlucht
Als Phoebus glinstert met sijn flickerende stralen,
Om van haer glants de glants van uwe roem te halen.
Den ander, uyt een soet en suynigh overlegh,
Bandt yeder overvloet van woorden uyt den wegh,
195[regelnummer]
En schijnt alleen sijn breyn vernuftelijck te slypen,
Veel sins in korte swier van reden te begrypen.
Maer schoon bereyde kunst in sulcke harssens steeckt,
Heeft sulcks noch echter 't geen de ware kunste breeckt.
Wy schouwen 't rollen van Charybdis wreede gronden,
200[regelnummer]
En vallen Scylla toe met hare woedende honden.
| |
[pagina 13]
| |
Ga naar voetnoot14Wy vlieden lange teem, 't geen d'ooren omme leydt,
En vallen (leyder) in verdoemde duysterheydt.
O ramp, den Dichter om een misbruyck te verachten,
Verliest de vruchten van soo veel onruste nachten,
205[regelnummer]
En t'wijl hy van 't begrijp sijn eygen Leser scheydt,
Blijft in 't vergeten en sijn eygen donckerheydt.
Neen, kiest een middelwegh, die zijt gezint te baren
Bereyde stof, en met de vleughels op te varen
Van 't vleyende gherucht, indien 't de sin gebiet,
210[regelnummer]
Schreumt doch een weynigh, schoon verlange letters niet.
Maer wacht u tot een pronck de woorden op te halen,
Geraept en op-ghesocht uyt verre en vreemde talen,
Al was 't het murch van 't wel-beroemde Grieckenlant,
Of 't geen ooyt Roomen, door haer levenste verstandt,
215[regelnummer]
De wereldt heeft tot roem haers selven naer-ghelaten,
Mishand de gaven niet, begiftighde ondersaten
Van 't moedige ghewest dat door de wolcken breeckt,
En eyghen spraeck alleen van soo veel andren spreeckt.
Mishand de gaven niet ons eertijdts op-ghedraghen
220[regelnummer]
Van 't groote Hooft, wiens doodt wy (leyder) noch beklaghen,
Die van gheleerder stijl nooyt minder yets ontbrack,
Als soo wanneer hy sijns voor-ouwders tale sprack.
Ga naar voetnoot15Niet weyniger en schijnt van 't oorbaer af te dwalen,
Die dickmael 't selleve niet roodt wordt te verhalen,
| |
[pagina 14]
| |
225[regelnummer]
En schoon men naer wat nieuws verlangt met ongedult,
Met sijn ghewoone toon den ooren staegh vervult.
't Zijn falen die de kunst voor andren zijn te myden,
En ons ter zy doen staen, en staen sy niet ter syden.
Der oudren wijsheyt om te toonen hoe en wat,
230[regelnummer]
Laet ons van spreucken naer een onghemeene schat,
Die ons ter rechter stondt, ghenut en in-geswolgen,
Bequaemheydt gheven haer bequaemheydt naer te volghen.
Maer 't breyn, verleckert op soo wonderlijck een soet,
Snijt van die vruchten maer te grooten overvloedt.
235[regelnummer]
Sacht, sacht, verquist niet meer soo kostelijcke gaven,
Men walght van overvloet, van voeden en van laven,
Den konstenaer die van natuur sijn swieren haelt,
En gansch de wereldt op panneel of doecken maelt,
En kiest voor 't keurigh oogh (al moght het hem ghebeuren)
240[regelnummer]
Niet staegh de schoonste noch de levenste coleuren,
Maer door een omber daer sich nevel in besluyt,
Doet andre verwen op het heerlijckst munten uyt.
Het schoonst dat ooyt vernuft heeft weten uyt te vinden,
En 't geen in Maevius een nydigh oogh beminde,
245[regelnummer]
Op yeder oogenblick geoffert aen 't ghesicht,
Verliest (al schijntet vreemt) zijn aldermeeste licht:
Niets dyt den konstenaer soo veele tot verachten,
Als dat hy dit of dat te veel schijnt te betrachten,
Ga naar voetnoot16Een schoon gelaet dat sus een yeders oogh behaeght,
250[regelnummer]
Verliest sijn waerde soo daer yemant roem op draeght,
| |
[pagina 15]
| |
Een çierelijcke gangh en weytsche sleur van treden,
Bespot men billijck, en alleen om dese reden,
Om dat ghemaecktheydt schijnt in soo besetten dril,
En die betoont dat hy 't soodanigh hebben wil.
255[regelnummer]
Niets isser vry'er van verachtinghs achterklancken,
Als 't geen voor sijn çieraet natuur slechts heeft te dancken.
Noch andre keysels, daer sich menigh oogh aen stoot,
Gebreecken ja, maer (naer mij oordeel) niet soo groot,
Als d'een of d'ander, die noch selfs geen doel kan raken,
260[regelnummer]
Niet sonder eygen waen het volck tracht wijs te maken,
En bint met boeyens de vernuften vast, daer hy
Sich selver van ontslaet en acht met allen vry,
En rooft soo t' eenemael door sulcke viesigheden,
Der Dichtren vryigheydt, recht tegen recht en reden,
265[regelnummer]
Ia uyt soo kleenen val alleen van hem bedacht,
Al was 'et anders goet, het gansche werck veracht;
Als soo, wanneer de stijl tot yver aen-ghedrongen,
Spreeckt van: De haet en nijdt en gramschap onbedwonghen.
Daer 't by-gevoeghde naer 't voornaemste seghs-woort staet,
270[regelnummer]
En keurighe hersnen dwars voorby de ooren gaet.
Oock als in 't midden 't vaers geklooft wordt noch gesneden,
Op sulck een wijs ghelijck men siet in dese reden:
Maer ghy onsienelijcke gheesten van hier boven.
Maer 't geen my 't aldermeest van dees te raden staet,
275[regelnummer]
Is dat op 't hooft geen vaers maer op sijn voeten gaet,
't Geen recht de naem draeght van onwettige manieren,
En meer als anders yets gedichten kan ontçieren:
Bittere vruchten hy proeft die min ghetrou dient.
Dit lest zy t'eenemael uyt uwe pen verbannen,
280[regelnummer]
En kont ghy, wilt u rijm van d' andre vuylen wannen,
| |
[pagina 16]
| |
Maer eer de goede sin daer door in prijckel staet,
Soo kiest ('t is best) van tween het alderminste quaet.
Een andre vryheydt heeft ons d'outheyt naer-ghelaten,
Die dese prijst, en geen verachtlijck schijnt te haten,
285[regelnummer]
Wanneer twee klinckerts, daer een wangestel uyt groeyt,
In 't lest van ‘t een, en 't eerst van 't ander woort men boeyt,
En mengt de woorden t'saem om hardigheyt te vlieden,
't Gheen volghens d'oude keur met reden magh gheschieden,
Als: Overwaerdighe en beminde Galathee.
290[regelnummer]
De vloeyentheyt uyt dees invloeyingh schijnt alreê
Het oor en 't geestigh breyn ontwijflijck te vermaecken,
't En waer dat andere die vryheyt gingen wraecken,
Het ongheleert vernuft, die niemandt buyten sluyt,
Keurt als ten overvloet alhier een syllabe uyt,
295[regelnummer]
En pooght sulck aenghenaem en vloeyend soet betrachten
Onwijsselick nochtans, ja dwaeslijck te verachten.
't Geen siende menigh stelt die vryheydt aen d'een zy,
En kiest de wrangheyt (bangh voor smaet) voor leckerny,
Soeckt ghy mijn oordeel oock in desen uyt te vinden?
300[regelnummer]
Ghy hoeft, 't en zy ghy wilt, aen gheenigh u te binden,
Ga naar voetnoot17Ghebruyckt als noodigh 't een dat ghy voor noodigh keurt,
Voor vryheyt 't ander, valt het anders u te beurt.
Voor al laet keurigheydt van woorden en van reden,
Verçieren uws gedichts bequame sinlijckheden:
305[regelnummer]
Maer soo de reden-konst u harssenen bewoont,
Gebruyckt se, en siet dan hoese u rymery verschoont.
| |
[pagina 17]
| |
Ga naar voetnoot18Somwijl voor 't gantsche een deel te keuren en te kiesen,
Ga naar voetnoot19Somwijl (en sonder sin of uytdruck te verliesen)
Het by-ghevoeghde voor het onderworpen woort,
310[regelnummer]
Of weêr in teghendeel, somwijl een hart ghestoort,
Ga naar voetnoot20Door soete redenen spotswyse te bedecken,
En t'wyl ghy prijst op 't soetst een ander te begecken,
Of (schoon het schijnt dat ghy oneyghentlijck soo spreeckt,)
Ga naar voetnoot21Als door ghelijckenis, de kracht die u ontbreeckt,
315[regelnummer]
Van 't een of 't ander tot verçieringh te gaen halen.
Somwijl het selve woordt, om beter af te malen
Ga naar voetnoot22De kracht uws sins, en ziel van u ghenegentheydt,
Te gaen herroepen, doch niet sonder aerdigheydt,
Zijn dingen die de rijm der Rymers seer vereeren,
320[regelnummer]
En meer uyt onderwind' als onderwijs te leeren.
Noch yets, en 't geen al langh u goede leersucht hoort
Te zijn gheoffert, nu te seggen met een woordt,
Laet 't ongeoeffent breyn niet strax sich onderwinden,
Aen eygen vonden, en ontwerpen sich te binden;
325[regelnummer]
Ga naar voetnoot23Noch sich vervoegen flucx te midden in de zee,
Maer als het bootjen, 't geen de kalmten van de ree
| |
[pagina 18]
| |
Verkiest (beangstight voor een onvoorsien bedroeven,)
Om daer sijn krachten en sijn wiecken op te proeven,
Doch altemet wat veer, en veerder wijckt van 't landt,
330[regelnummer]
Ia op het alderlest verlaet en kust en strant,
Een hart door stoutheyt, en in 't seylen bet bedreven,
Sich selfs in volle zee en baren gaet begheven.
Kiest eerst tot uwe stof dat eerst u komt te voor,
Bevroosen vloeden, of het rysen van Auroor,
335[regelnummer]
De schaduwen des nachts, en storm of guere vlaghen,
De jaer-ghetyden met haer verwen voor te draghen:
Verhaelt tot hondert mael op dees en geene wijs,
De water-Gooden strengh ghevangen onder 't ys,
Hoe dat daer voormaels plagh den Schipper door te wenden,
340[regelnummer]
Sijn holle barck, en ‘t nat ten Hemel op te senden,
Den reysiger als nu sijn stoute soolen plant,
En 't onderscheyt verwerpt van water of van landt:
Singht en bestaet op 't soetst en dickmaels af te malen,
De sluymer-siecke nacht berooft van sonne-stralen,
345[regelnummer]
't Gediert, en watter 's daeghs ons harten meer verlust,
Beneffens winden, vloedt, en stroomen in de rust.
| |
[pagina 19]
| |
Hoe dat den Zeeman heeft te worstlen en te stryden,
Met hondert vlagen en veranderingh van tyden.
Hoe dat, wanneer de lucht sich selfs tot stormen neyght,
350[regelnummer]
Het op-geswollen meyr hem duysent dooden dreyght;
Hoe yeder in de weer van acheren tot vooren,
Door 't gieren van de windt sich selven naeu kan hooren:
Hoe dat hy door de schrick uyt blinden oogen siet,
Vraeght wat den Stierman seydt, en hoort en doetet niet.
355[regelnummer]
Of schilder ons de Lent' met roodt-gheverfde wangen,
Met geurge blommen om en wederom behangen,
De dieren op 't gheboomt te schetteren van vreught,
De beesten in de wey, en wat ghy meerder meught.
Bestuwt de Somer-tijdt met rijpe kooren-aren,
360[regelnummer]
Den Landtman in de weer de vruchten te vergaren,
Den Herfst met druyven daer het rijpe sap uyt spat,
De trossen in de pars, en Bacchus op het vat.
Den ouwden Grysaert voor den Winter half bevroosen,
Wiens kaecken door de kou en niet door hette bloosen,
365[regelnummer]
t' Omhelsen d'heete vlam, als was s' hem lief en waert,
En sijne scheenen te versengen aen den haert.
Of bint met rymen vast om d'ooren met te streelen,
't Geen ongebonden stont, of laet u niet verveelen,
Om Maroos Boeren-liedt, tot nut en to vermaeck,
370[regelnummer]
Te doen verwislen en veranderen van spraeck,
Om sijn verheven swier dus bet te leeren kennen,
En selver naer sijn stijl u eygen stijl te wennen.
Gheen mensch gheloof 't, 't en waer hy 't selfs had ondersocht,
Wat sulck een onderwint den Leerlingh vrucht aenbroght.
| |
[pagina 20]
| |
375[regelnummer]
Ga naar voetnoot24Van droef ghemoedt of hart door treurigheydt besprongen,
Wierd nimmer soet ghedicht geschreven of ghesongen,
Noch daer bekommertheyt of toornigheyt in steeckt,
't Ghedicht ontbreeckt het breyn, daer stille rust ontbreeckt.
Den Vader Ennius wierd nimmer soo ghepresen,
380[regelnummer]
Als wen den Apiaen naer boven quam gheresen,
En 't breyn van sorgh ontlast in volle wellust viel,
En bobbelende vreughdt de harssens onderhiel.
Des zijt ghy in 't ghemoedt met nevelen bevangen,
Spaent u van rymen en van dichten, tot soo langen
385[regelnummer]
Die wolcken breecken af, en 't hart sijn sorghe slist,
Begeert ghy niet u doen te kleeden met een mist.
Indien de barre noodt u armoê schijnt te dreyghen,
Of harden huysvooght maeckt u huysraet tot sijn eygen,
Of strenge boode die de roey in d'handen draeght,
390[regelnummer]
U misdaet voor 't gerecht ter droever antwoort daeght,
Of wreeden dienaer komt beknellen uwe handen,
(Te waerdigh warelijck) met ketenen en banden,
Indien verwaten kindt dat noodigh tucht behoeft,
U Vaderlijck ghemoedt ontydelijck bedroeft:
| |
[pagina 21]
| |
395[regelnummer]
Of dartle Dochter, ooyt u zielens welbehagen,
Sich buyten eerbaerheydt beginnen sou te dragen;
Of anders aenstaet tot een lastigh bruylofts-bed,
Te vroegh verslingert, 't geen ghy garen saeght belet.
Indien de bleecke doodt, of eerder wil van boven,
400[regelnummer]
U waerde bed-ghenoot of Vader koomt berooven,
Of waerde vriendt ter slaep sijn styve scheelen sluyt,
Wegh penne, wegh vernuft, de vaersen hebben uyt.
Hoe wel somwijlen sulcke ellendige overstallen
Ons stof beschicken, daer nooyt aendacht op sou vallen,
405[regelnummer]
Maer klaght te saeyen, en geen schrandre konst daer by,
Heeft maer gheringe lucht van ware Poësy.
U werck is uyt, het breyn heeft sich de vrucht ontladen,
De leste penne swiert op 't eynde van sijn paden,
Ga naar voetnoot25Niet daedlijck naer de pars ghesellen met het boeck,
410[regelnummer]
Neen, smijt het voor een wijl verachtlijck in den hoeck,
En 't ende van een deel 't zy veel of weynigh jaren,
Hervat als vreemdelingh, ontmunt, u eygen blaren;
Het oordeel dat sich graegh in sijne vruchten vleyt,
Verliest op sulck een wijs sijn eyghen blindigheydt.
415[regelnummer]
Laet dan u pen op nieuw in uwe vaersen weyen,
Niet om te dichten, maer te schiften en te scheyen,
Laet streep op streep (al voelt ghy dy daer in beswaert)
Vernielen 't geen ghy van te vooren hebt ghebaert:
Is 't kindermoort? geensints, en laet 't u niet bedroeven,
420[regelnummer]
Het is alleenigh kindt of bastaert te beproeven.
| |
[pagina 22]
| |
Maer echter dat de maet oock hier aen d'helmstock stae,
Al schijntet dat ick hier de reên te buyten gae,
Ghy, 't zy met voordacht, of met licht voorby te slingeren,
Al siet ghy nu en dan een kleyntje door de vingeren,
425[regelnummer]
't Verlies is niet te groot, al schijntet soo nochtans,
Die faut gheeft aen de rest alweêr een nieuwe glans.
De teghenstellingh van de weesens wijdt verscheyen,
Het onderscheyt dat swart en wit heeft tusschen beyen,
Geeft yeder 't wesen 't geen het met sich omme draegt,
430[regelnummer]
Het schoonste dat 't ghesicht op 't aldermeest behaeght,
En sou als geen vermaeck vergunnen onser oogen,
Indien mismaecktheyt daer niet tegen wierd gewogen.
Indien men nergens suur of wrange smaeck en vondt,
Geen soet of lieflijck sou verheughen onse mondt:
435[regelnummer]
Natuur, om yeder ding op 't krachtighst uyt te beelden,
Betrachte dat se staegh elck met sijn strydigh teelde,
Soo heeft den schoonen dagh het duyster van de nacht,
Den nevel sonneschijn, de koude voort-ghebraght
Uyt 't kille Noort, het goudt van warme Sonne-stralen,
440[regelnummer]
Den Winter, Somer, tracht haer hier in t' achterhalen,
Ga naar voetnoot26Men prijst veel meer natuur, dat soet en loddrig speelt,
Al styve çierlijckheydt uyt enckel waen gheteelt.
| |
[pagina 23]
| |
Waerom heeft Schilderkonst versiert en uyt-gevonden,
Haer schoone verf te slaen op donckre en droeve gronden?
445[regelnummer]
Waerom den Wijnmondt die wel naeu en keurigh smaeckt,
Den platten soeten dranck met wrang en onvolmaeckt
Te mengen die de Son noch lang scheen te behoeven,
Om niet soo haest de maegh te saedgen in het proeven?
Is 't niet op dat het een te beter voorwaerts steeckt,
450[regelnummer]
En 't ander laffigheydt te braeck genegen, breeckt?
't Geen doorgaens lieflijck is, (wie sou 't niet tegen spreken)
Siet sich de lieflijckheyt op 't alderlest ontbreken.
Ghenoegh van 't alghemeen, ghy nu die hooger aen
Betracht, en Helden-sangh op dyne Luyt te slaen,
455[regelnummer]
Of Willems wapenen te prysen en te roemen,
Of Maurits d' eer en glants uws Vaderlants te noemen,
Of Hendricks helden deught, wiens arm van Vrede rijck,
En schricklijck door het stael en yser te ghelijck,
Den Krijghsgodt boeyde, en sloegh in onverbreeckbre banden,
460[regelnummer]
Of 't oogh naer Britten en de Schotsche en Yersche landen
Te wenden, en u pen in soo veel Helden bloedt
Te doopen, of den strandt der Francken te ghemoet
Te senden 't swaer verhael der burgher ooreloogen,
En soo haer eygen val te stellen voor den oogen.
465[regelnummer]
Of dat ghy liever heen naer Creten overvaert,
En op de Bassen wet, het langh gheterghde swaert
Des stoute zee Godins, die schier in 't nat bedolven,
Noch echter 't hooft verheft uyt d' Adriaetsche golven.
Of 't droevig Duytslant, doch niet sonder tranen vloet,
470[regelnummer]
Te malen af, bedeckt met vuur, met vlam, met bloedt:
| |
[pagina 24]
| |
Of yetwes anders 't geen u breyn sou kiesen mogen,
Ga naar voetnoot27Blijft by 't gemeen gerucht van 't selleve uytgevlogen,
Indien der waerheydt in u stof of vaersen steeckt:
Doch soo 'er çiersel aen besette stijl ontbreeckt,
475[regelnummer]
Kiest elders tot vermaeck van dyne Lesers ooghen
Vertellinghen, en pronckt de waerheyt met de loogen.
Maer soo dijn gheestigh breyn en stof en stijl verdicht,
(Welck vryheydt niemandt noch vermoght te boeyen licht)
Maeckt altijd dat een schijn van waerheydt die besnoeye
480[regelnummer]
Op dat geen monster uyt u vaersen kom te groeyen.
Ga naar voetnoot28Of sweeft ghy nu en dan soo hier soo weder daer,
Maeckt dat u oogh soo verr' niet uyt den wegh en vaer,
| |
[pagina 25]
| |
Dat het vervreemt van sins voorheen bedacht begeeren,
Den wegh vergeet om tot sich selven weêr te keeren.
485[regelnummer]
Schoon dat een deftigheyt hier altijdt zy omtrent,
Ga naar voetnoot29Heeft sulcks noch minder plaets in voorslagh als op 't end,
Ter welckers stede (soo ‘k mijn self niet ga bedrieghen)
Meer past te wandlen als in d'hooghten op te vlieghen.
Ga naar voetnoot30Maer 't murgh van dijn gesang te stellen eerst voor aen,
490[regelnummer]
Om 't oogh te locken dat licht elders heen sou gaen,
| |
[pagina 26]
| |
En kort in dijn begrijp den inhoudt uyt te drucken,
Kan u niet anders als ten alderbest ghelucken.
Soo heeft den Mantuaen in sijn begin gheseydt:
Ick singh de wapenen en 's mans kloeckmoedigheydt.
495[regelnummer]
Doch lanckheydt staet soo wel als grootsheydt hier te schuwen,
Noch aen dees woorden den beschouwer soo te huwen,
Dat hy te trager tot u werck her inne gaet,
Als die nu reets daer van ten vollen is versaedt.
Of dat sijn oogh verlockt door weytser stijl van spreken,
500[regelnummer]
Strijckt in de rest der stof een oordeel van ghebreken,
't Wijl hy de voorghe swier, dien hy voor goet verkiest,
In 't volgen van het werck ter quader uur verliest.
't Aenroepen tot behulp, van Godt of Godlijckheden,
Wordt voor een wettigh deel van Helden-dicht gheleden,
| |
[pagina 27]
| |
505[regelnummer]
Ga naar voetnoot31't Geen tusschen voorstel en des saecks vertelling gaet,
En staegh op lof van dees of gheene maghten slaet.
Vertellingh selver heeft oock maet om 't onderhouwen,
En eerst haer oorsaeck gheeft den Leser te beschouwen,
Waer uyt dat dees of geen beroerte zy ontstaen,
510[regelnummer]
Wat dolheyt Iuno tot sulck doen magh porren aen,
Waer uyt die Broeder-twist ontstaen is of gheresen,
En wat de gront van tachtigh jaren strijdts magh wesen.
Oock staet geensints (dat ick alhier niet stil en swijgh)
Van 't leggen van de Swaen der dolle Griecken krijgh
515[regelnummer]
Her op te halen, of ons oorlogh aen te vaten,
Van dat den Keyser gaf de schop aen sijne Staten,
| |
[pagina 28]
| |
Flux naer den uytval past 't den Dichter voort te gaen,
Ga naar voetnoot32En in het midden selfs sijn werck te vatten aen,
En dan 't zy sus, of soo, aen tafel onder 't eeten
520[regelnummer]
't Geen ovrigh is en voor moest gaen ons toe te meten.
Soo heeft ons Maro tot sijn loflijck werck ghebroght,
Als vreemde niet, maer sulcke als hebben ondersocht,
Het gheen hy voor had aen den Leser te verhalen,
En des niet konden in so klaren middagh dwalen.
525[regelnummer]
Soo heeft hy niet den grondt van sijn begrip gheleydt,
Aen Trojaes wallen, of vervallen mooghentheydt,
Noch 't snoodt vervolgh van Griecksche en Ithakoysche laghen,
Noch doot van Priaem, en sijn loffelijcke maghen,
Noch van de Kreetse toght, noch Polydorus bloed,
530[regelnummer]
Noch groven Polypheem, of aethnaes swavel-gloet,
Maer van het minnelijck en heerelijck ontfanghen
Van Dido, door het net van Venus kindt ghevanghen.
Ghy nu die de gordijn op 't hooge Schouburgh spant,
Met treur- of bly-spel om te koestren ons verstandt,
535[regelnummer]
En graegh ten laetsten toe de schaer wil toe sien hooren,
En gunstigh handt-geslagh ontfanghen met u ooren,
| |
[pagina 29]
| |
Ga naar voetnoot33Maeckt dat ghy niet voorby den vijfden handel gaet,
Noch in de lenghte komt te groeyen boven maet.
Verdrietsaemheydt ontroert de gunstighe ghedachten,
540[regelnummer]
En brenght de langhe stof ghemeenlijck tot verachten.
Den eersten stelle ons voor de sin die ghy besluyt,
Door middel van u volck en dicht te voeren uyt,
Den tweeden stelle in 't werck de saeck voor-heen ghesproken,
Den derden roert, en komt de twist noch hooger stoken,
545[regelnummer]
Den vierden toont van veer den uytkomst van de saeck,
Den vijfden sluyt het werck met druck of met vermaeck.
Den Dichter die met schijn sijn spel soeckt te vermoyen,
En door gheweldt van volck den handels op te toyen,
En min op kunst als 't oogh van 't slecht ghepeupel siet,
550[regelnummer]
Onthoudt den lauwerkrans, sijn hooft verdient se niet.
Indien g' in dese saeck den oudren wilt ghelooven,
Ga naar voetnoot34Drie vullen uw tooneel, is 't mooghlijck, gheen daer boven,
Maer tijdts veranderingh heeft hier geen kleene kracht,
Tooneel-spel als het wierd ter wereldt voort-gebraght,
555[regelnummer]
Verlustighde 't ghemeen, en voedese in behagen
Op wagens hier en daer, en karren om-ghedraghen,
Doen was den toestel naer vereysch van plaets en saeck,
En door de nieuwigheydt niet minder in vermaeck.
Maer sint den aenwas van vermogentheydt en staten,
560[regelnummer]
Verrijckt in schat het huys van Vorst en ondersaten,
| |
[pagina 30]
| |
En voet gaf tot een glants van çierlijckheydt en pracht,
Heeft oock het schou-tooneel meer luysters voort-ghebraght.
Sint heeft de Schilder-konst met beelden naer het leven,
De bouwkonst op-gehaelt en meerder glants ghegheven,
565[regelnummer]
Sint heeft het Choor-gesangh de langhe stont verkort,
En sijn veranderingh der ooren in-ghestort.
Den jongen die u toont een schets van meerder jaren,
En niet met tongh alleen, maer oock met sijn ghebaren,
De woorden die sijn rol hem in de lippen leyt,
570[regelnummer]
't Volck toemeet t' eenemael niet sonder statigheydt,
Laet echter hoogher niet in stijl van reden varen,
Als sijn natuur vereyst en kleen ghetal van jaren.
Ga naar voetnoot35Vertrouwt den sulcken nooyt Iupijns verheven staet,
Noch kroon van Priaem, noch Achilles overdaedt,
575[regelnummer]
Van gramschap, noch 't beleydt van Trooysche vluchtelingen,
Maer stelt uw kinders voor in kinderlijcke dingen,
Beeldt af soo nae ghy kont haer eygenschap en aert,
Soo andre dwangh hier niet noodtsaeckelijck onder vaert.
Den jonghelingh die nu tot hoogher tal van dagen,
580[regelnummer]
Den bloem des jeuchts begint aen sijne mont te dragen,
Schept lust te styghen op het trots en moedigh paert,
Door 't dichte bosch het wilt te jaghen, in sijn vaert
De wint te slaen verby, gheneghen om te buyghen
Tot sonden, en den melck uyt yeder borst te suyghen.
585[regelnummer]
Vermaningh slaet hy noodt en wonder selden gae,
In onghestadigheydt ghestadigh, licht en drae,
| |
[pagina 31]
| |
Verlaet hy dit, en vanght yets anders by der handen.
De middel jaren zijn besetter van verstanden,
Die soecken eer en gunst, en lichte glants van gout,
590[regelnummer]
En vlieden sulcks te doen, 't geen daedtlijck haer berouwt.
Den ouwden is een ry van broosheên boven allen,
En toeloop van ghebreck, en duysent onghevallen,
't Geldt raept hy, maer gheniet gheensints, sich selfs te vreck,
En midden in de weeldt lijdt jammerlijck ghebreck,
595[regelnummer]
Spreeckt met hem van de tijdt en lang vervloghe daghen,
Hy sal u op de schoot en bevende armen draghen,
Ten rouwsten straft hy jeucht en haer verdorventheyt,
Sijn eyghen d'waesheên in vergheten wech gheleydt,
Nooyt nader tot de doodt, nooyt minder vrees van sterven,
600[regelnummer]
Gheneghen dat hem hoort niet dat hy leert te derven.
Ga naar voetnoot36Gheen minder onderscheyt brenght dit of gheen ghewest,
't Volck dat in Asien haer seetel heeft ghevest,
Munt uyt in dartelheydt van pronck en geyligheden.
Den Africaen en vraeght naer woorden noch naer eeden.
605[regelnummer]
En wackre snedigheydt behoort Europa toe,
Op berghen is men wreedt, en harde van ghemoê,
In dalen sacht, en weeck van sinnen en van harten.
Den Arabier die groeyt in roof en diefse parten.
| |
[pagina 32]
| |
Den Spanjaert schrijft in huys sijn lippen maet te voor,
610[regelnummer]
En siet sich liever niets als anders disch te voor,
In hooghmoedt ongemeen, geweldig in sijn spreken,
Van trouw, van miltheydt, en van liefde gantsch versteken.
Den Italiaen die van 't Latijnsch sijn afkomst erft,
En niet soo seer als d'aert van sulck een voorsaet derft,
615[regelnummer]
Is traegh in d'aenvangh, reed om andren te bespotten,
Sich selven vreemt, en graegh tot wetloos t'samenrotten,
Een dienaer op dat hy daer meê den dienst ontgaet,
Een dapper krijghsman als den noodt de trommel slaet.
Een Fransch ghemoedt, heeft niets ghemeender als bewegen.
620[regelnummer]
Ontsiet geen vyandt, maer gaet hem volhardigh tegen,
Lichthartigh, gunstigh, en voor yeder een beleeft,
En man te paert, daer bergh en dal voor staet en beeft.
De bueren van den Rijn en Donauws diepe gronden,
Zijn door geen gront soo seer als ware min verbonden,
625[regelnummer]
Kloeckmoedigheyt haer stoel heeft in haer hart gevest,
Elck strijdt ‘er niet wie 't grootst sal wesen, maer wie 't best,
Geen vaster vrient noch snooder vyant wort gevonden,
En die niet schreumt sijn haet te braecken uyt sijn wonden.
Het Noordtsche volck heeft met haer dieren yets ghemeen.
630[regelnummer]
Verfoeyden hoovaert jeuckt den Engelschman de leên,
En wreedtheydt op een hart dat reets al is verwonnen,
Ongastvryheyt, en ('t geen hy naeuw sal loven konnen)
Onwijsheydt, soo ghy 't niet een eyghen wijsheydt heet,
Trouwloosheyt die soo veel een eedt acht als een .......
635[regelnummer]
Gherocht tot achtbaerheydt van staet of van vermogen,
Geen volck soo lastigh noch soo swaerlijck te gedogen,
| |
[pagina 33]
| |
Geneyght tot woeden meer als eenigh mensch gelooft,
Al was 't op d'achtbaerheydt van 's Koninghs gulden hooft.
Een Schotschman oorlogh-sieck geneghen om te muyten,
640[regelnummer]
Is traegh de letter van sijn naem te gaen te buyten,
Voorsichtigh als hy reets den uytkomst voor hem siet,
En wijs wanneer de daedt voor langh al is gheschiet:
Veel leedts en lasters soud hy wel ontvlieden mogen,
Wou slechts hy maer geloof vergunnen aen sijn oogen.
645[regelnummer]
Siet dat ghy dese sleur oock elders onder-houdt,
Ga naar voetnoot37Dat Davus boeve-klap en onbeschaemde kout,
Gheen Simo, schoon hy reets een spotter wierd bevonden,
Noch meede een Antipho geleght zijn in den monde.
Dat nimmer dronckert die van 't gastmael komt ghetreên,
650[regelnummer]
Sijn stamer-mont ontsluyt in treffelijcke reên.
Noch stoute krygher zy ter liefden uyt-gekoren,
Noch vrouw het krijghs-gheschal uyt haren mondt laet hooren,
Dat nimmer hoer haer tong de deughdt ontvallen laet,
Ga naar voetnoot38Dat hy, die ghy de kroon, en 't Konincklijck gewaedt,
| |
[pagina 34]
| |
655[regelnummer]
Den scepter en den troon te klimmen laet ghebeuren,
Nooyt spreeck van laffe en gantsch verachtelyke leuren,
Ga naar voetnoot39Dat slechten dienaer nooyt sijn plicht te buyten gaet,
Noch in sijn redenen naer 's Koninghs hoogheyt staet,
Dat Boer en Edelman malkander onghelijcken,
660[regelnummer]
En voor den tabbaert schop en kouter staen te wijcken.
Ga naar voetnoot40Dat self het blyspel treck sijn lieffelijck çieraet
Uyt boert, en schimp, en niet uyt treffelijcke maet,
Van rymen, eer en glants, van sinne-rijcke spreucken,
Om niet het onderscheydt te menghen of te kreucken.
665[regelnummer]
Noch treurdicht so met boert als dartle stijl vermenght,
Het Vorst of Helden-bloet dat sijn tooneel besprenght.
Elck zy sijn eygen swier voor eeuwigh toe-gheschreven,
Noch hier onmaetlijck d'een of d'ander toe te gheven.
Ga naar voetnoot41Het blyspel handel met een volck van minder stof,
670[regelnummer]
Niet met den Moghenden en Grooten van het Hof,
| |
[pagina 35]
| |
Bekleedt sich niet met stof van silver overladen,
Maer met een Boeren rock of Burgheren ghewaden.
't Tooneel dat in ghelach wel garen schatren sou,
En klee sich self in pronck van staet noch droeve rou,
675[regelnummer]
Noch sy beschildert met ghesteent, dat onderhouwen
De staetsy kan van swaer en wichtige ghebouwen,
Noch marmre ghevels met veel beeldewerck bestout,
Maer laeghe hutten, tot der Burghren woonst, die 't gout,
En moedighe ooghen-glants van ver ghesochte steenen,
680[regelnummer]
Haer over aerdigheydt noch hebben te verleenen.
Die kleene çierlijckheydt van ghevel, dack, of trans,
Verleent u dicht en spel al vry een hooghe glans.
Meer schult heeft 't treur-tooneel aen pracht en overdaden,
Hier sy der Iuffren keurs met paerlen overladen,
685[regelnummer]
Hier klinckt het schoon ghelaet door menigh diamant,
Hier çier het maghtigh gout de Vorstelijcke handt,
Hier kraecken door de kunst van steecken en bordueren,
De troonen, kussens, en de Koninghlijcke mueren.
Hier bulder in ghetier de wyde plaets alleen.
690[regelnummer]
Hier daevren door de wraeck, door moort, en door gheween
De suylen die 't ghewelf en hooghe daecken draghen.
Hier breeckt men 't tengher hart met schreyen en met klaghen.
Oock staet de middelmaet alhier niet minder aen
Te schouwen, breeder heeft der dichtren keur te gaen
| |
[pagina 36]
| |
695[regelnummer]
En stoffen, die men uyt der outheydt op gaet halen,
Ga naar voetnoot42Om die op 't alderbreetst en moedighst of te malen,
Hoe nader dat men tot ons eyghen tijden koomt,
Hoe meer omsachelijck, met kennis, en beschroomt
Men aen moet roeren, en hoe naeder weêr beschryven
700[regelnummer]
Het wesen van die gheen die hier haer handel dryven,
Soo veel als door 't gherucht ons daer van is bekent,
Of ondervindingh ons tot onser kennis sendt.
Men hoeft geen dartle Graef in vuyligheyt aen 't wassen,
De stem van Cato en sijn strafheydt toe te passen.
705[regelnummer]
Noch Koningh op-gequeeckt tot moort en ongelijck,
En die gheen Vader, maer gheweldnaer is van 't Rijck,
En graegh met vuyle reên en vloeck besluyt sijn seggen,
De zedigheden van Augustus toe te leggen.
Noch yetwes 't gheen u eer op 't aldermeest belanght,
710[regelnummer]
En daer geen kleen vermaeck den kenner uyt ontfangt:
En laet niet toe (om 't oogh te koestren en te queecken,
Van die vermaeck schept in toonlustighe ghebreecken,
Sulck als terwijl men speelt of toestel vaerdigh maeckt,
't Volck met de doppen smijt der nooten die hy kraeckt)
715[regelnummer]
Ga naar voetnoot43Dat moeder op-gherust tot bitse wraeck, en tooren,
Haer kint het lemmet in de teedre borst gae booren
| |
[pagina 37]
| |
Op 't voorhanck, daer het elck met angstige oogen siet,
Schoon dat den luyster sulcks uw eenighsints ghebiedt.
Noch dat Philomela met Progne sich verandren
720[regelnummer]
In sangh, en pluymen, en daer henen met malkandren
Gaen aendoen 't dichter bosch naer haer ghenomen wraeck;
Of Cadmus slachter van den grouwelijcken Draeck,
Met sijn beminde sich met slanghe vacht bedecken,
En door het bar ghesteent haer gladde lenden trecken.
725[regelnummer]
Noch dat den Atreus in 't oogh en openbaer,
't Vermaeghschapt ingewant bestae sijn broeder klaer
Te maecken, of de lust sich sae met minne weelden,
Maer laet welspreeckentheydt sulck handel uyt te beelden.
Schoon minder raeckt het gheen men in-dringht door 't ghehoor,
730[regelnummer]
Als 't gheen 't ghesicht de ziel vermagh te stellen voor.
Natuur om aerdigheydt te jonnen ons tooneelen,
Ghebiedt een etmael en gheen langer tijdt te speelen,
En 't gheen in desen sulck een regel buyten gaet,
Vervalt in straffe van versuymenis van maet.
735[regelnummer]
't Gheeft onghestalt van d'een naer d'andre plaets te waren,
Van Troyen naer de kust van Griecken t'overvaren.
Ga naar voetnoot44De Goden stoutlijck op 't tooneel te brenghen voort,
Is buyten oorbaer en vry anders als 't behoort,
't En waer een swaerigheydt sich daer ter plaets liet vinden,
740[regelnummer]
Door Goôn alleenigh en geen menschen te ontbinden.
| |
[pagina 38]
| |
Ga naar voetnoot45Laet yeder handelingh behoorlijck binden t'saem,
Om soo te spreecken, en 't gheen daedlijck is bedreven
Verbreyden, en de saeck sijn eyghen luyster gheven.
745[regelnummer]
Hier prijst men 't laeghe dack bevrijt van overdaedt,
En schelt met alle recht het Vorstelijck ghewaedt,
Daer wort den ouwden tijdt, en Godt Saturnus dagen,
De gulde jaren, 't oogh der menschen voor-ghedragen.
Nu bidt men van de Goôn verminderingh van straf,
750[regelnummer]
En roept meêdoghen van den hoogen Hemel af.
Indien men hier het hooft der Schouburgh moght ghebieden,
Men çierde een ouwde stof, indien het kost geschieden,
Geensints met jonger en aen ons bekent ghewey,
Geen Hector met of Spaensche of Vlaemsche leverey,
755[regelnummer]
Geen Franschen hovelingh met dicke duytsche dolcken,
Geen Moor met 't sachte bont van kouwde en Noortse volcken.
Noch yetwes waerd te zijn ghegriffijt in 't ghedacht,
Waer door met reden 't volck 't tooneel en spel veracht.
Men siet noch daghelijcks (en 't doet my 't dichten schamen)
760[regelnummer]
Den Schryver uyt-ghebeelt met ongeachte namen,
| |
[pagina 39]
| |
Selfs van die gheene die noch breyn noch kund ontbreeckt,
En ‘s Heeren saligh woort voor hart en ooren preeckt.
Wat (seght ghy wel) heeft nu de konst al weêr te lyden?
Soo hoogh gewogen, in der Vadren eerste tyden,
765[regelnummer]
Wat? maeckt men nu gering wiens top de sterren treft,
En dat natura selfs verheerlijckt en verheft?
Wat schult? wat ontucht wordt by ons doch meer bevonden,
Als by de stijl in tongh en regels ongebonden?
Hoort wat van dese saeck mijn pen erdichten wil,
770[regelnummer]
Soo wel een strafster als een rechtster van 't geschil.
Wat is 't gheen Bacchus nat en sap van wijngaert rancken
Somwijl een heylsaem nat voor af-gesloofde krancken,
Dat selfs de geesten die te met vervlogen zijn,
Herstelt en opweckt, doet verkeeren in venijn?
775[regelnummer]
Wat is 't geen andre spijs haer voedtsel kan verkeeren
In last? en bitterlijck ten nagels uyt doen sweeren?
Iae selfs het eelste dat in vruchtbre hoven staet,
En Godt tot oorbaer van den mensch ontluycken laet?
Als kost gifmengher ons noch sterck noch snooder maecken,
780[regelnummer]
En sulcks de loef won van vergiftigh spogh van draecken.
Is 't niet het misbruyck 't welck het nutte soo verkeert?
Is 't niet dat selve, dat soo grooten eer onteert?
Kom, noch wat naerder, hoort der Dichtren lippen schelden
Op Kerck, en Raedthuys, op den roem en bloem der Helden,
785[regelnummer]
Op 's Lants bestieringh, op den heylgen banck van recht,
Met meerder vryheyt en vertrouw als dient geseght.
En weêr in tegendeel soo schaemtloos soo vermetel,
't Verachtste dat men weet, ten alderhooghste setel
| |
[pagina 40]
| |
Op-heffen, maeckt dat geen oneerelijcke klanck?
790[regelnummer]
En by 't gesonde breyn, geringe en kleynen danck?
Maer bleef het daer by, 't hooft soo koen als onberaden,
Haelt op de teere stof uyt Godtgewyde bladen,
Men brenght wel stoutelijck voor 's menschen ooghen voort
Dat geensints aengetast dient anders als 't behoort.
795[regelnummer]
O wonder! Ioseph van sijn Broederen bedrongen,
Beschuldight, t' onrecht en onmenschelijck besprongen,
Geeft yemandt voet, die gints verschoven in den hoeck,
Ghebruyckt dit voorbeelt, naer wijtloopigh ondersoeck,
Tot sijnen voordeel, om sijn ongherechte daden,
800[regelnummer]
En 't onrecht 't gheen hy gaet sijn Broêr ten hals op laden,
Te tooyen, met een grijns van eerlijckheydt of deught,
Of vat daer uyt hoe ghy dijn selver wreecken meught.
Siet seydt hy by sich selfs en met ghesperde lippen,
Lacht smadelijck ghenoegh doch heymlijck, in sijn slippen,
805[regelnummer]
Dat ‘s 't volck dat Godt den Heer sijn erfdeel heeft belooft,
Siet hoe se haer wapenen op 't wel onschuldigh hooft.
Wat gaet men my soo strengh en heftigh overhalen
Om dat ick poogh die smaet, die oneer te betalen
Met munte ganghbaer voor een wel geterght gemoedt?
810[regelnummer]
Dan komt het geyle pant en terght het kuysche bloet,
Met sulcke redenen, jae vlammen, die aen 't lichten,
Wel Ioseph niet, maer wel veel anderen ontstichten.
En voeghter by 't gebaer, 't ghesmeeck, dat niet en past,
Als 't hart te ketenen aen dartele ontucht vast.
815[regelnummer]
En of al Ioseph doot de reden met de reden,
Soo kiest elck efter 't gheen ghelijckt met sijne zeden.
Ontsuyght de selve bloem de spin gheen vuyle dracht,
Daer d'imme sijne korf en raeten uyt bevracht?
| |
[pagina 41]
| |
Gints sit een dartel wicht te loncken en te bloosen,
820[regelnummer]
En verft haer bleecke vel met stracks gheraepte roosen,
Bedenckt, en weêr bedenckt wat in haer hart ontstaet,
't Gheen 't lijf des daeghs, noch 's nachts haer ziele rusten laet.
Een ander in het pleyn, door een en selfde reden
Keurt Ioseph voor een bloet, en wenscht sich in sijn stede.
825[regelnummer]
En 't geen noch 't slimst is, een die dwaesselijck gevoelt
Van Godt en Godtheydt, en in wanhoop leyt en woelt,
Krijght moet, wanneer hy siet of Davids boos begeeren,
Of Loth bloetschendigh met sijn Dochters te verkeeren,
Of Iudaes hoeren-plicht sijn Thamar aen-ghedaen,
830[regelnummer]
Of Noach in den most sich selfs te buyten gaen.
Behalven sulcks veel meer als oorbaer te betrachten,
Beneffens Godt het woordt der Heeren te verachten.
Maer seght men wederom, de Schrift en schaemt sich niet,
't Geen ghy quansuys aldus met schaemtige oogen siet.
835[regelnummer]
Dat 's valsch, in sulcks ter noot te seggen en te noemen,
't Is wonder hoe den text de vuylheydt wil verbloemen.
Maer 's Dichters stoute gheest, en vol verwaentheyt hier
Doet naer de kunst, en hout in alles sijn manier,
Met driftigh door de vlucht en op-gelicht door weelden,
840[regelnummer]
De saeck ten schoonsten en ten naeusten uyt te beelden.
En weyt gheweldigh breet op hoop van lof en gunst,
Eenstemmigh in de saeck met Mael en Schilder-kunst.
Die nimmer beter schijnt naer waerdigheydt te talen,
Als sulcks en ander op 't natuurlijckst af te malen.
845[regelnummer]
Wie is 't die niet en sou sich stooren boven maet,
Iae 't oogh ter zyden of door toorn en schaemte slaet?
Wanneer, niet sonder beed' haer waerde te verkorten,
Hy siet een dartel beeldt op haere knien storten?
| |
[pagina 42]
| |
En daer uytschreeuwen dat de gantsche Schouburgh klinckt,
850[regelnummer]
Selfs 't gheen een goet ghemoedt uyt eerbaerheydt bedwinght,
(Ghenoegh ter naeuwer noot bequaem het hooft te decken)
In naeuwe wanden en in duystere vertrecken.
Ick swijgh nu 't misbruyck 't gheen noch meer daer omme gaet,
En dat der hoofden sorgh niet min te hoeden staet,
855[regelnummer]
Wanneer men handels doet op openbaer tooneelen,
Bequamer voor de schandt van kooten en bordeelen.
Dat lof dat minne-dicht is gunst en eere waert,
Dat als den Scorpioen 't vergif draeght in den staert,
En van te vooren weyt in sachte wijs van spreecken,
860[regelnummer]
Om des te vinnigher ten lesten uyt te breecken.
Doch maet te stellen valt ons hier nu veel te laet,
Mits lof en laster langh ghegaen heeft sonder maet.
Dit met een woort, en schaemt u hier niet hoog te weyen,
En rijcke voorraet van ghesochte reên te spreyen,
865[regelnummer]
Indien daer hoop is of tot gunst of tot vermaeck,
't Gheen stof ontbreeckt, erlanght sijn wesen en sijn smaeck
Aen 't snedigh overlegh van uwe vondt en reden,
En bralt dan met de rest in kiese waerdigheden.
Maer ghy die nader tracht in ons ghemoedt te gaen,
870[regelnummer]
En door een schimp-ghedicht de boosheydt tasten aen,
En tot u werck verkiest om gif op uyt te braecken,
Den achterklapper stijf en schaemtloos in de kaecken,
Of hoeren-voocht die met een dart'le rey verquist
De schat, met sorgh vergaert in Vaders ysre kist.
875[regelnummer]
Of Voocht die 't weeskint dat sijn toesicht is bevolen,
Den trouw onthoudt, en laet in heete minne doolen:
Terwijl hy godtloos recht als oft sijn eyghen was,
Der vaderloosen ghelt vergadert in sijn kas,
| |
[pagina 43]
| |
Of met tot woecker thien of meermael om te keeren,
880[regelnummer]
Tot eygen, niet tot 't kint haer voordeel, gaet vermeeren.
Of Lantsvoocht die geensints eens vaders rech bewaert,
Niet sonder groot ghevaer te stellen in den baert.
Ga naar voetnoot46Vliet altijdt woorden die geen eerbaer hart betamen,
En kuysche ooren of een deftigh oogh beschamen.
885[regelnummer]
Der wysen keur versmaet ghedichten sonder nut,
En walght van rauwe smaeck, ghy soo ghy tracht beschut
Ga naar voetnoot47Van walgh of laster, van elck een te zijn gelesen,
Pooght nut te samen en vermaeckelijck te wesen.
Die Varo sijn ghedicht voor desen las te voor,
890[regelnummer]
Wierd nooyt gevleyt noch oock ghekittelt aen het oor,
Maer ernstelijck in 't een en 't ander onderwesen,
Doet dit, en dat, en zijt als dan te recht ghepresen.
't Zijn al gheen Varoos nu die 't selve slaen ter handt,
Of Aristarchen of van oordeel of verstandt.
895[regelnummer]
Ghy wie ghy zijt, komt u van eenighe hondert blaren,
Somwijl een misslagh voor, of in 't gemoedt ghevaren,
Schudt stracx het hooft niet, noch verwerpt 't ellendigh boeck
Niet flucx verachtelijck en smadigh in den hoeck.
Ga naar voetnoot48Den snaer kan 't aller tijt soo soeten toon niet drillen,
900[regelnummer]
Als meesters vinger of begheerte wel sou willen,
| |
[pagina 44]
| |
Den eenen tijdt daer ghy u arbeydt in besluyt,
Munt voor den anderen in sijn bequaemheydt uyt,
Is 't wonder dat het vaers hier in niet wil verscheelen,
De vrucht is meest ghelijck de tyden die se teelen.
905[regelnummer]
Het breyn is oock te met ontset, jae self ontaert,
Beroert door tooren of door sware stof beswaert,
En stribbelt menighmael met onghestuyme vlaghen,
't Is quaet, in sulck een doen een yeder te behaghen.
Ga naar voetnoot49Den goên Homerus heeft somwijl wel eens ghedut,
910[regelnummer]
En was nooyt even soet noch altijdt even nut,
En die nae verre reyst komt dickmael onderwegen
Alhier een struyckelingh, somwijl verflaeutheyt tegen.
Oock is 't ô oordeelaer, wel dicht u eygen schult,
Of van u kennis of wel eer van u gedult,
915[regelnummer]
Ga naar voetnoot50De dicht poocht Schilder-konst hier in ghelijck te wesen,
Dat wil van by, en dat van verre zijn gepresen,
Ga naar voetnoot51Dit is behaeghelijck ter eerster reys geweest,
Nu niet, dat sal indien ghy 't tienmael over leest.
Ick heb geseyt niet meer en valt my hier te seggen,
920[regelnummer]
Een ander sal misschien sijn breyn te kost gaen leggen,
Ontfanght in danck nochtans dees ongeredden klomp,
Ick slacht den slijpsteen, slijp, en blijf noch selver plomp.
U Y T. |
|