Konst kabinet van Marten Kretzer
(1650)–Lambert van den Bosch–
Auteursrechtvrij
[Folio A1r]
| |
Konst-cabinet van Marten Cretzer.[1] Hier stae ick stom en sonder spraeck!
En naeuwlijcks een van mijne lippen
Laet sich een enckel woort ontslippen,
Of door verbaestheyt of vermaeck.
[2] Of is mijn Lichaem gantsch van steen?
Of is het leven, 't geen mijn oogen
Door stomme toovery bedrogen,
En gantsch gestelt heeft buyten reên?
[3] Vermagh soo veel des menschen hant?
Vermogen vingers soo te streelen
Door verw, op doecken en paneelen
Het oogh, de sinnen en 't verstandt?
| |
[Folio A2v]
| |
[4] Wat Soon van Iapet heeft wel eer
Soo grooten diefstal toch bedreven,
Die om sijn Beelden te doen leven,
Braght vuur en vlam van boven neêr?
[5] Was hy het doel van Iovis haet,
Moest hy aen Caucasus gebonden,
Door Gier en Arent zijn verslonden,
Eylaes tot soen van sijne daedt?
[6] En vreest hy geen gelijcke straf,
Die niet het voedtsel van het leven,
Maer 't leven self (en kost hy geven
Hy schonck noch meer) sijn Beelden gaf?
[7] Wat magh ons Moeder de Natuur
Haer zaet, haer kinders niet gedoogen!
De Beelden leven in ons oogen,
En in de Beelden, enckel vuur.
[8] Eer trock men 't leven nae, gelijck
Op hoop van 't rechte wit te raecken,
Hier dient men 't leven wel te maecken
Naer doeck en hout en kostlijck slijck.
| |
[Folio A3r]
| |
[9] Elck spits sich hier op roem om strijdt,
Hier pooght men Romen te berooven
Haer eeren-krans, en elck wil boven
De dapp're handt die hy benijdt.
[10] Oudt Griecken stoft' wel eer op een
Apelles, of op Zeuxis streecken,
Hier siet men soo ick 't naeuw bereecken,
Wel hondert sulcke tegens een.
[11] Den eenen handt heeft daer een Beelt
Niet om de vogels die daer vliegen,
Maer self de menschen te bedriegen,
Een levendige schijn, geteelt.
[12] Den ander beelt u heerlijck uyt
Het puyck van wondere geschichten,
't Geen d'alderkeurighste gesichten
Veel eer het oogh dan lippen sluyt.
[13] Gints siet men, en men schrickt te gaer,
De hooge lucht van stormen wagen,
Iae dat men sou met ernst beklagen,
De arme zielen in gevaer.
| |
[Folio A3v]
| |
[14] Hier staet een tafel vol cieraet,
Die licht een handt vermoeyt van vasten,
Sich wel sou doen daer aen vertasten,
't Geen kostlijck is en niet versaet.
[15] Of swangre moeder wreedt en straf,
Hoe graegh sy oock haer Minne bluste,
Sou onversadight in haer lusten
Al schreyend wysen van haer af.
[16] Wat segh ick meer, wat segh ick veel,
En wat kan al het seggen baten,
Indien ick roemende moet laten
Noch onberoemt het beste deel!
[17] Wie sal ick eerst, en wie daer naer,
Wie dan, en wie ten laetsten prysen,
Wie minst, wie 't meeste eer bewysen
Van al dees meesterlijcke schaer?
[18] Of u ô Donauws eeren Kroon,
Of dy ô roem des Tybers beyde,
Of eer de kinderen van Leyden,
Gehecht als Sterren aen den Throon.
| |
[Folio A4r]
| |
[19] Wat sien ick daer! ô leyder, wat
Voor treurspel slaet ons aller oogen,
Och 't is maer Kunst ick ben bedrogen,
O Hemel hoe verheught my dat.
[20] O Titiaen wat heeft u die
Soo wonderlijcke deught gegeven,
Den langh verstorven te doen leven?
Of is hy doot die ick daer sie?
[21] Wat schrick is dit! Aenmerckt de Maeght,
Met bleecke en met besturven wangen
Ontvanght, en weygert te ontfangen,
Het hooft te dragen, 't geen sy draeght.
[22] Den Beul verheught sich in sijn daedt
Noch neêrlaegh niet, maer in sijn oogen
Door medelyden staet bewogen
Van hem die hy ter neder slaet.
[23] Merckt hoe versmadelijck hy geeft
Het saligh hooft haer boos begeeren,
De bange en cidderende deeren,
Terwijl haer Dienaer 't oogh vast heeft
| |
[Folio A4v]
| |
[24] Op haer bedruckt en bangh gelaet,
En merckt d'ontsteltnis in haer wesen,
Waer in de droefheydt staet te lesen,
En rouw die vast om 't harte slaet.
[25] Hier staet 'er een in klare schijn
Met stomme lippen uyt te beelden:
Ontfanght u eysch ô kindt van weelden,
Waer van u voeten oorsaeck zijn.
[26] O waerde Heylant, ach! hoe schoon
Laet sich die vuyle daedt hier malen!
Op 't hooft vol Goddelijcke stralen,
De bittre vloeck, de doorne Kroon.
[27] Hoe lijdtsaem sit dien Lyder, van
Vervloeckte en wel moordadige handen,
Bespot, geslagen en in banden
Geknevelt, konstige Bassan.
[28] Daer sien ick weêr een bloedigh stael
't Geen 's Minnaers eygen hant bemorste,
Gewet op Maeghdelijcke borsten,
En flucx daer op een purpre strael.
| |
[Folio B1r]
| |
[29] Den Iongelingh in 't groene gras,
't Geen 't bloet dat uyt sijn borst quam stralen,
Met droevigh root gaet overmalen,
Iae rooder als het selver was.
[30] Waer sagh men ooyt een bleecke mont
Soo wel met doot en dootsnick kampen,
De Min verwoedt, door soo veel rampen,
En 't hart door Min ter doodt verwondt?
[31] Als hier ô Lastman u penceel,
Verruckt door ongemeene weelde
Van konst en verw, weet uyt te beelden,
Op 't treurigh gloeyende paneel.
[32] Maer gints, wat schoone en nieuwe stof
Gaet ons de oogen weêr bekooren,
En om in 't Heydensch niet te smooren,
Ons trecken van het Heydensch of.
[33] O wel geloovigh ongeloof!
Hoe smeeckt u tongh, u handt, u oogen,
Aen hem die over langh bewoogen,
Self eer ghy badt, noch schijnt als doof,
| |
[Folio B1v]
| |
[34] Als doof voor kermen en gebeên,
Iae schijnt als honden te verachten,
Die hy alreedts in sijn gedachten
Verheft naer boven van beneên.
[35] Schept moed ô droevigh vrouwen beelt,
Ick sie alreedts van sijne stralen
Vergoode schijnsels op u dalen,
En u sijn zegen met gedeelt.
[36] O Leyder kindt is dit u handt
U konst soo kies en uytgelesen?
En wiens doch soud het anders wesen
Daer sulck een stoute geest in brandt?
[37] Met wat een wesentlijck gelaet,
Drie Koningen hun offerhanden
Aen Godt en kinderlijcke handen
Op-offeren! ô overdaedt.
[38] O kracht van ongemeene konst!
Wat onbelemmertheyt van wesen!
Sou 't verw of souden 't spieren wesen
Verdienst op opgehoopte gonst?
| |
[Folio B2r]
| |
[39] Maer sacht wat schoon, wat aengenaem
Komt Titiaen ons weêr vertoogen,
Och! och 't is Rubbens, 'k ben bedrogen
Hoe wel alleenigh door de naem.
[40] Wat dartele ongemeene deught
Gaet hier de deught aen welvaert huwen!
O waerdigh Man het is den uwen,
Die wat ghy wilt en kont, en meught.
[41] Wat overvloedt van konst en geest
Komt hier met schat de Minnaers laven!
Waer is 'er meer van sulcke gaven
Of in u handt of breyn geweest?
[42] Iordaens wat 's dit, benijdt ghy noch,
Benijdt ghy desen Man sijn deughden?
Door overvloedt van dartle vreughden,
Gespeelt door Satyrs en gedrogh?
[43] Laet af wy kennen het geweldt,
De kracht en treck van u penceelen,
Men schrickt voor sulcke konst-paneelen
En sulck een wijdt beploeghde veldt.
| |
[Folio B2v]
| |
[44] Sal dit van 't hooge Feest een schijn
Geviert van maghten uyt den Hoogen,
Of eerder een bancket der oogen,
Segh grooten Poelenburrigh, zijn?
[45] Slaept ginder Mars, soo koen en vroom
Wel eer, en brandend in de wapen,
Ter Brugge seght, is dit u slapen,
Of slaep ick self, en is 'et droom?
[46] Iae Mars die slaept, en 't is gewis,
Misschien om haest weêr op te branden,
Maer ghy en slaept niet noch u handen,
Te toonen 't geen een wonder is.
[47] Francisco Flores wat geval
Gaf u soo schoonen stof te malen,
En ongemeene roem te halen
In dit verheven drie getal?
[48] Wat verf! Wat segh ick? Vleesch en huyt,
Noch swart noch wit komt sich vertoogen,
De Godtheyt straelt ten Godlijcke oogen,
Iae half geloocke blicken uyt.
| |
[Folio B3r]
| |
[49] Het voedtsel onser zielen schreyt,
Om spijs en voedtsel sijner leden,
De saelge Moeder stelt te vreden,
De hongerige Godtlijckheyt.
[50] U honger niet, ô waerde vrucht,
Eyscht voedtsel van des Moeders handen,
Ons honger druckt u ingewanden,
't Is ons gebreck waerom ghy sucht.
[51] Ach Lastman sien ick weder aen
U brave konst, jae toover-swieren
Door eyndeloose lof te vieren,
In 't Vrouwken van Sarepta staen?
[52] O Eng'len bootschap van Pinas
Aen salige Harders by hun schapen,
Hoe klaer getuyght ghy self met slapen,
Wat Meester ooyt u Meester was?
[53] O grouwsaem! ô ondanckbaer stuck!
Niet 't geen ons Honthorst hier gegeven,
Maer 's werelts monster heeft bedreven
Een yeders schrick en ongeluck.
| |
[Folio B3v]
| |
[54] Eer wel geluckigh, driemael jae,
Hoe wel door Neroos woedende handen,
In hooge grijsheydt, en in banden
Ter doodt gebraghte Seneca.
[55] Die sulck een handt getroffen heeft
En 't langh verhoopte end gegeven,
Om door een ander weêr te leven,
Gelijck ghy eertijdts hebt geleeft.
[56] Staet vry verbaest wie dit oock siet,
Ghy hebt hier 't afgedruckte wesen,
In 't welck de wijsheydt staet te lesen,
Maer 's Meesters eygen vindingh niet.
[57] Soo stondt dat aensicht in sijn doodt,
Soo eel in treck als wel gelijcken,
Hier hebt ghy konst die heeft te wijcken,
Voor geene konst, hoe oudt of groot.
[58] Wat wonder stuck, wat bloet, wat strijdt!
Zijn 't Oyevaers gedost in veeren,
Of zijn 't veel eer gepluymde Beeren,
Verhit op bloedt, gespitst door nijdt?
| |
[Folio B4r]
| |
[59] Wat kracht, wat overstoute handt,
Wat dappre treck, wat schijn van saecken,
Wat wondre keur van tin en daecken,
Wat eel en levendigh verstandt!
[60] Gaf u den Tyber dese Geest
Of komt ghy in de plaets van leeren,
O Wenix Romen self braveeren,
Als had voor u nooyt konst geweest?
[61] Maer ach wat kracht vertoont sich daer,
Wat groot wat heerelijck vermogen,
Wat eedle konst in mijne oogen,
Van meer als eene Konstenaer?
[62] Al 't geen men anders toonen magh
Danckt een alleen voor konst en leven,
Hier siet men ruym twee Geesten sweven,
De braefste die ooyt yemandt sagh.
[63] Wie stel ick voor, wie roem ick 't meest?
Of u penseel soo rijck in swieren,
Die Koninghs kameren verçieren,
Maer aldermeest u dappre geest?
| |
[Folio B4v]
| |
[64] Beroemde Vrient? Of sal ick weêr
Gepresen Wenix, op gaen halen
U wondre Wonders in het malen,
En konst van scheyen heynd en veer?
[65] Of sal my porren uwe naem
O Vanden Bos, u handt te loven?
O neen u eer gaet die te boven,
En u vernuft haer bey te saem.
[66] Wat schoon, wat tooverend penseel!
Men watertant door sulcks t'aenschouwen,
En men benijdt de rijcke vouwen
Van 't schoon en Vorstelijck fluweel.
[67] En wat voor marmer heeft Natuur
Naturelijcker ooyt geschapen?
Soo prent de konst sijn roem en wapen
In marmer, vry van stael en vuur.
[68] Boetvaerde en schoone Magdaleen,
Verwacht niet van mijn rouwe dichten
U groote waerde voor te lichten,
Die stof is meerder als gemeen.
| |
[Folio C1r]
| |
[69] Een beter pen heeft uwe lof
Soo hoogh als die haer toon kost halen
Bestaen te schildren en te malen,
Wat my aengaet, ick hou m' 'er of.
[70] Maer wat is dit! wat schoonder Maeght!
Andre del Serto 't zijn u handen
Die dese Sterrekens doen branden,
Door 't vuur dat s' in haer oogen draeght.
[71] O schoone Ionckvrouw van der Werf,
Segh wat is meer, dat schoone wesen,
Of konst gepresen, nooyt volpresen
Van schild'ren sonder treck en verf.
[72] Wie heeft nu hier de prijs behaelt,
Of hy die tsestigh kinders teelde?
Of Mor vol Mor en dartle weelde,
Die hem met al sijn bastaerts maelt.
[73] Is dit een Esel met verlof?
Een gulden seght ghy, 'k moet bekennen,
Indien 'er gulden Esels bennen,
Ick maeck 'er oock een Esel of.
| |
[Folio C1v]
| |
[74] Hoe is 't begeerlijck minne vuur
Van nieuws hervormt in Vrouwe wesen?
Of is 'er nieuwlijcks op-geresen
Een nieuw en seldsaem Minne dier?
[75] En meent hy met de vleugels niet
De swindigheydt van vrouwe sinnen?
Met 't brandend hart, het heete minne
Van 't geen haer in gedachten schiet.
[76] Voor my 't en roert my noch 't en raeckt,
't Is mijne plicht de Konst te loven,
Iae was het eers genoegh, verr' boven
Al 't geen des menschen oogh genaeckt.
[77] Sandrart u sien ick endlijck daer,
Wat schoonder visch hebt ghy gevangen!
Die nimmer stincken sal, soo lange
Men leeft in Platoos groote jaer.
[78] 't Bordeel ô Both is veel te bot,
't Geen door te groote konst gedreven,
Bordeelen selver maeckt in 't leven,
En yeder hart een hoeren kot.
| |
[Folio C2r]
| |
[79] Rudolph ick sie en bid u aen,
Soo om het wesentlijcke Wesen,
Als om de konst, die nooyt volpresen
Sijn handt aen u heeft derven slaen.
[80] En wie kost beter 't Vorstelijck breyn
Verlieft op alle deughde schatten,
In 't heerlijck beckeneel bevatten,
Als die doorluchte Ravesteyn?
[81] Maer Albert Durer uwe handt,
Was noodeloos alhier te prysen,
Wiens wercken ons genoegh bewysen,
De wondre kracht van u verstandt.
[82] Die 't meest van u vermogen spreeckt
Sou d'alderminste lof verkrygen,
U meeste lof bestaet in swygen,
Daer schrick de stem in stucken breeckt.
[83] En die; maer holla wat is dit?
Een Ioseph by sijn waertste panden,
Gequetst door 't schaven aen sijn handen
Een swarte nacht gemaelt door Wit.
| |
[Folio C2v]
| |
[84] Hoe speelt de Wit hier dus in 't swart,
En ginder door de selve handen,
Speelt Wit op verre witte wanden,
En scheyt sich echter even hart.
[85] Doet wit alleenigh al in al
O Konstenaers van alle verwen,
Soo mooght ghy 't wit dan 't minste derven,
En prijst de Wit dan boven al.
[86] O sotte Kleef, wat kleene jonst
U dese naem magh waerdigh vinden,
Ick sie se niet in u Beminde
En over-heerelijcke konst.
[87] Vergeeft my dat ick schielijck moet
Mijn loflijck loven af gaen breecken,
En niet van u Maria spreecken,
En wat u handt noch anders doet.
[88] Noch oock Percel' van d'uwe meê
Die konst in leven kondt hervormen,
Door schepen en door wreede stormen,
Door rotsen, sanden, klip en zee.
| |
[Folio C3r]
| |
[89] Ick sal niet poogen uwe roem
O Rembrant met mijn pen te malen,
Elck weet wat eer dat ghy kont halen
Wanneer ick slechts u name noem.
[90] Wat sal ick Mirabel, van Dijck,
Of Vlegels lamp- en kaers-licht prysen
De stommen sullen 't vonnis wysen,
Geen leven is hier ongelijck.
[91] En wat is 't noodigh Willem Key,
Fabritius meerder af te malen,
Gelijck hy eertijdts gaf de stralen
Van 's Heeren woordt de sael'ge Rey.
[92] Of oock van Laer op hooger troon
En luchtiger tooneel te stellen,
De kenners moeten d' uytspraeck vellen
En stellen uwe deucht ten toon.
[93] En raeck ick eenmael Van de Heem,
Soo sal sich Van den Bos dat belgen,
En swaerlijck dese brock verswelgen,
Dat ick quansuys sijn eer beneem.
| |
[Folio C3v]
| |
[94] O neen, gepresen jonge man,
Geen lof en magh u meer verhoogen,
Hy heeft geen sinnen noch geen oogen
Die uwe Konst niet sien en kan.
[95] En stoort u oock niet Asselijn,
Al moet u konst mijn penne derven,
Sy leeft nochtans, en sal niet sterven
Soo langh 'er Konst-beminners zijn.
[96] Ick sie soo verr' mijn kennis straelt,
Het slaefs te saem en konstigh graven,
Van die soo konstelijcke haven,
Van u wel konstigh afgemaelt.
[97] U avontstondt hoeft oock, mijn Heer
Sijn naem van my geensins te halen,
Al is u Sonne daer in 't dalen,
Eer 't morgen wordt verrijst se weêr.
[98] Dat dalen van die Wester Son
Doet uwe glans te hooger rysen,
Die nacht sal u den dagh wel wysen
Die selden konst bereycken kon.
| |
[Folio C4r]
| |
[99] Wat oogh begrimt my van ter zy?
En schelt my selver sonder spreecken?
Och laes! 't is Livius, ontsteecken
Door bitse tooren tegens my.
[100] Stelt u te vreên doorluchtigh man,
'k Heb u noch uwe Konst verschoven,
Maer eer gespaert om die te loven,
Wanneer ick niet meer loven kan,
[101] De kracht en deught van u penceel
Wanneer de mijne slaet aen 't hellen
Sal mijn gewrichten dan herstellen,
Herstellen weder in 't geheel.
[102] Hoe menigh Landtschap hebt ghy niet
U glimmende Palet ontwreven,
In leven selver boven 't leven,
Wanneer men 't op sijn schoonste siet.
[103] Gegroet ô schoone Magdaleen,
Wiens oogen klaer van yver branden,
Ghy rockt u peerlen met u handen,
En met de peerlen 't hart van een.
| |
[Folio C4v]
| |
[104] Seght is 'er meer geweldt of kracht
In u wel schoon maer eerbaer wesen,
Of in des Meesters handt te lesen,
Die sulck een Beeldt ter werelt braght.
[105] Die gulde Lijst verçiert soo veel
Die schoone konst noch dartle swieren,
Als self het gout wel sou verçieren,
Het meer dan wonderlijck paneel.
[106] Is dit Homeer, dien groote Heer,
Die seven wyde Steên doet stryden?
Sijn roem doet my de penne myde
Voor sulck een eer, ben ick te teer.
[107] Maer met u oorlof schoone Kunst,
Ick denck het alles af te malen,
Noch yeder deught her op te halen
Behoudens yeder sijne gunst.
[108] Men verge my de Maen veel eer
Met handt en vingers aen te raecken,
Of een getal van 't sant te maecken
Aen d'oever van het groote Meer.
| |
[Folio D1r]
| |
[109] Wat mogend Vorst, hoe trots hy praelt
Op grootsheydt en versaemde schatten,
Kost t'effens soo veel konst bevatten
Die geene schat genoegh betaelt?
[110] By hen plagh Hovelingen oogh,
In schijn gewendt sich te verliesen,
Het schoon voor 't konstigh te verkiesen
't Geen menigh onverstandt bedroogh.
[111] Maer hier versaemde konst te gaer,
En konst'ge kennis sulck een weelde
Van onverlijckelijcke Beelden,
In 't langh verloop van twintigh jaer.
[112] Dat meer is, yeder schijnt om strijdt,
Van soo veel brave en dappre mannen,
Sijn kracht te hebben in-gespannen,
Geport door hoop genoopt door nijdt.
[113] Om desen Minnaer van de Konst
Mecenas van doorluchte geesten,
Te toonen op het aldermeesten
Haer aldermeeste en grootste gonst.
| |
[Folio D1v]
| |
[114] Maer leyder ô wat leyder druck,
Wat droeve smart en wat verand'ren
De konst en min verlaet malkand'ren,
En scheyt van een, ô ongeluck!
[115] O voedtsterlingen schreyt en weent,
U voedtster Heer wiens arm u torste,
Ontruckt u endlijck sijne borste,
En uwe mondt wordt hier gespeent.
[116] Gespeent van 't lieffelijck onthael
Van kennis en gesonde reden,
Waer door u konst met wijde schreden,
Opstapte naer de eeren zael.
[117] O Amstel, ô ghy scheeprijcke Y,
Och opent al u waterdeuren,
Helpt my dat groot verlies betreuren,
En stort een tranen-vloedt met my.
[118] Wie sal nu meer de Min met gunst
In wel medoogend' armen queecken?
Als hy, die niemandt aen moght spreken
Of wierd ontsteecken tot de kunst.
| |
[Folio D2r]
| |
[119] Wie sal volmaeckter danck en eer
Verdienst en trouwe deught beschaffen,
Wat oock den lasteraer magh blaffen,
En looghens strooyen op en neêr?
[120] Maer langer tergh ick mijn gesicht
Noch u gehoor, ô gunstige ooren,
Blijft hier soo wordt de kunst herbooren,
Stopt ghy u reys, ick stop mijn Dicht.
L.v.Bos. e y n d e. |
|