Daum, Paulus Adrianus
Nederlands journalist en romanschrijver (Den Haag 3.8.1850 - Laag-Soeren 14.9.1898). Eerst werkzaam bij de spoorwegen te Utrecht, daarna
redacteur van het dagblad Het Vaderland. In 1878 vertrok hij als journalist naar Nederlands-Indië. Hij was eerst redacteur van het Semarangse dagblad De Locomotief en daarna van Het
Indisch Vaderland. In 1885 richtte hij het Bataviaasch Nieuwsblad op, waarvan hij tot zijn
dood hoofdredacteur bleef. Daum schreef onder het pseudoniem Maurits een
tiental romans, die eerst als feuilleton in zijn krant verschenen.
Daum, die zich erop beroemde alle romans van Zola te hebben gelezen, ging evenals deze van
de werkelijkheid uit. Hierin ligt een verklaring van zijn populariteit in Indië; de Europese
samenleving herkende niet alleen personen en toestanden, maar ook zichzelf. Daum was geen
psycholoog, maar een uitstekend mensenkenner. Hij geeft geen karakteranalyses, hij zet zijn
figuren alleen neer zoals ze zijn, met hun kleine en grote hebbelijkheden. Hij haatte ze niet,
hij kon ze ook niet liefhebben, maar slechts als een sceptisch schrijvend toeschouwer om hen
glimlachen.
Al zijn boeken eindigen met een ontgoocheling, met eenzaamheid en vaak ook met een
volledig verval. Met zijn scherpe kijk op het Indische leven van de jaren tachtig, was Daum
bijzonder gevoelig voor dit ‘Indische verval’ van een hele familie, zoals de Uhlstra's in
zijn roman ‘Ups’ en ‘Downs’ in het Indische leven (1892) of van één
mens, zoals Van Brakel in H. van Brakel, ing. B.O.W. (eigenlijk het derde deel
van de tetralogie In en uit 's Lands dienst, 1889-1890). In zijn romans is hij een
geboren verteller, de onovertroffen kroniekschrijver van ‘tempo doeloe’, bij iedereen
bekend als ‘Pa'tje Daum’. Door zijn feuilletonistische werkwijze is zijn werk niet altijd
van dezelfde kwaliteit, maar elk boek bevat bladzijden die blijk geven van zijn uitzonderlijk
schrijftalent.
Na zijn dood raakte hij vergeten tot hij in 1930 herontdekt werd door Du
Perron. Omstreeks 1980 is zelfs sprake van een hausse in de waardering die men voor
zijn werk heeft en dat leidde ertoe dat tal van romans herdrukt werden.
Literatuur: BWN; NNBW; Oosthoek; WP-lexicon; R. Nieuwenhuys, ‘Maurits,
Romanschrijver van Tempo Doeloe’, in: Tussen twee Vaderlanden (1959 en 1967), p. 67-100; W. van de Velde-de Vries, ‘De “stille kracht” bij Daum en Couperus’, in:
Firapeel (1968) 2, p. 80-92; R. Nieuwenhuys, ‘P.A. Daum’, in: Oost-Indische Spiegel
(19783), p. 237-251; G. Termorshuizen, ‘P.A.Daum, journalist van Tempo Doeloe’, in:
De Engelbewaarder. Winterboek (1978), p. 81-91; G. Termorshuizen. P.A. Daum. Journalist
en romancier van tempo doeloe (1988); G. Termorshuizen (red.). Rondom Daum (1997).
R. Nieuwenhuys
[aangevuld, februari 2003]
Auteursrechtelijk beschermd