Buysse, Cyriel
Cyrillus Gustave Emile Buysse, Vlaams romanschrijver (Nevele
20.9.1859 - Afsnee 25.7.1932). Behoorde tot een welgestelde en ontwikkelde
familie uit de Leiestreek; voorbestemd om zijn vader als cichoreifabrikant op te volgen, doch
ontwikkelde zich, aangemoedigd door zijn tante Virginie Loveling, tevens tot
naturalistisch (later realistisch) prozaschrijver. Kreeg in 1885 zijn eerste verhaal geplaatst. Kort
daarop maakte hij enkele zakenreizen naar Amerika. Na zijn huwelijk met Nelly Dyserinck uit
Haarlem woonde hij afwisselend in Den Haag en Afsnee. In zowel
Noord als Zuid nam hij deel aan het letterkundige leven. In 1890 publiceerde hij ‘De
biezenstekker’ in De Nieuwe Gids en in 1893 behoorde hij tot de stichters van Van Nu en
Straks. In 1903 richtte hij met Couperus en Van Nouhuys het
maandblad Groot Nederland op, dat hij tot zijn dood zou blijven redigeren. Hij was goed bevriend
met Maurice Maeterlinck.
Buysse was een typisch vrijzinnige, liberale kosmopoliet; hoewel hij betrekkelijk
onverschillig stond tegenover de Vlaamse strijd, heeft hij door zijn waarheidsgetrouwe uitbeelding
van het volk dat hij door en door kende, begrip en sympathie weten te wekken voor ‘arm
Vlaanderen’ en tevens op schrijnende misstanden gewezen. Daarbij was hij een der beste
vertellers van het Nederlandse taalgebied.
Buysse's werk sloot aan bij het oudere Vlaamse realisme (Stijns,
Loveling), doch was tevens door het Franse naturalisme (Zola, De Maupassant)
beïnvloed. Aanvankelijk was het somber. De roman Het recht van den sterkste
(1893) tekent het verdierlijkte leven te midden van landarbeiders, stropers en wiedsters, waar de
brute kracht van de man overheerst. In Mea culpa (1896) leest men hoe de zoons der
rijken geen scrupules kennen tegenover de landmeisjes, die zij als hun bezit beschouwen. Tot deze
sfeer behoren ook de romans Schoppenboer (1898) en 'n Leeuw van
Vlaanderen (1900). Het toneelspel Het gezin Van Paemel (1902), dat op
meedogenloze wijze het leven der arme pachters tegenover dat der kasteelheren uitbeeldt, wordt
nog steeds als hoogtepunt van naturalistische dramatiek opgevoerd. In 1986 werd het stuk door
Paul Cammermans verfilmd.
Lichter van toets, maar ook weer met een sterk sociaal besef, mensenkennis en liefde voor de
natuur, is het werk uit zijn volgende periode, dat een satirische inslag vertoont. Hiertoe behoren de
romans Het leven van Rozeke van Dalen (2 dln, 1905), 't Bolleken
(1906), het ironische verhaal van een eenzame, gedegenereerde rijkaard, Het
Ezelken (1910), de novelle Lente (1907) en talrijke kortere verhalen. Na WO
I, toen de auteur in Nederland verbleef, ziet men in zijn menselijke, met ironische humor geschreven
werken als Tantes (1924), Uleken (1926) en De
schandpaal (1928), dat een nieuwe, moderne geest zich van ‘arm Vlaanderen’ heeft
meester gemaakt.
Hoewel de gegoede en internationaal georiënteerde Buysse minder met het
eigenlijke volk vergroeid was dan Streuvels en een objectievere afstand tot zijn
personen bewaarde, was hij als uitbeelder van het landleven zeker niet diens mindere. Zijn
schrijftrant toont weinig van de ‘écriture artiste’ zoals die van vele naturalistische auteurs en
werd met de jaren nog soberder, zodat zijn werk nog weinig verouderd aandoet, al behoren de
beschreven toestanden tot het verleden. Buysse heeft tijdens zijn leven in zijn land pas laat
waardering gevonden, doch Vermeylen, Teirlinck en
Baekelmans behoorden tot zijn bewonderaars.
In 1921 kreeg Buysse, na daarvoor enkele malen gepasseerd te zijn geweest, alsnog de
Driejaarlijkse Staatsprijs voor het Proza. Kort na zijn overlijden in 1932 werd Buysse door koning
Albert in de adelstand verheven.
Vanaf 1985 verschijnen regelmatig de Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap te Gent.
Literatuur: Kritisch lexicon; Lexicon lit. werken; NBW; Oosthoek; WP-lexicon; Buysse-nummer van De Boomgaard 2 (1911) 3; D.B. Steyns. De Vlaamsche schrijver Cyriel Buysse.
Zijne wereld en zijne kunst (1911); H. van Puymbrouck. Cyriel Buysse en zijn land (19292);
Buysse-nummer van Vandaag 1 (1929) 15; A. Mussche. Cyriel Buysse. Een studie (1929); R.
Roemans. Kritische bibliographie van Cyriel Buysse gevolgd door een bibliographie over
Cyriel Buysse (1931); R. Minne. Cyriel Buysse (1959); A. van Elslander. Cyriel Buysse. Uit zijn
leven en zijn werk (2 dln, 1960-1961); M. Galle. Cyriel Buysse (1966); P.H.S. van Vreckem. De
invloed van het Franse naturalisme in het werk van Cyriel Buysse (1968); A.M. Musschoot,
Chr. Ghysels en J. Dheedene. Cyriel Buysse 1859/1932. Album samengesteld ter gelegenheid
van de vijftigste verjaardag van zijn overlijden (1982); Buysse-nummer van Yang 18 (1982)
106; W. Verkerken. Het land van Buysse, volgens Cyriel Buysse (1994).
G.W. Huygens en G.J. van Bork
[ingrijpend gewijzigd, februari 2002]
Auteursrechtelijk beschermd