De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Niclaes, Hendrik

Duits-Noordnederlands mysticus en dichter (Munster 10.1.1502-Keulen ca 1580). Profetenfiguur die tijdens reizen en verblijven in het buitenland - hij was koopman - zijn spiritualistische leer verbreidde. Verbleef ca 1530-1540 te Amsterdam, waar hij omging met wederdopers (o.w. David Joris die hem sterk beïnvloedde), daarna tot 1560 te Emden, waar hij zijn meeste werken schreef; bezocht Engeland ca 1552-1553 en verbleef ten slotte nog te Kampen en Keulen.

Schreef in het Nedersaksisch een reeks clandestien gedrukte (o.m. door Ch. Plantijn, die een van zijn aanhangers was) mystieke traktaten waarvan het belangrijkste is Spiegel der gerechtigheid tho ene Anschouwinge des warachtigen Levens (ca 1556). Zijn leer, geïnspireerd door de `geest der ware liefde van Jezus Christus', ver-

[p. 410]

wierp dogma's en sacramenten en herleidde het geloof tot directe godsbeleving en liefde. De door hem gestichte sekte, het `Huis der Liefde' (`Family of Love') overleefde hem ondanks felle vervolging, vooral in Engeland tot ca 1700 (zgn. Familists), maar verdween in de Nederlanden in de loop der 17de eeuw. Zij was geheim doch wijd verbreid. Van zijn traktaten verschenen weldra Engelse vertalingen. De werkelijke aanhang en invloed van deze sekte is echter nog niet ten volle bekend.

Niclaes schreef ook enige refreinen en rondelen. Zijn Epistolae, 20 zendbrieven, verschenen in 1577.

Werken:

Evangelium offte eine frölicke bodeschop des rijcke Godes unde Christi (1555-1562); Prophetie des Geistes der Lieften (1555-1562); Terra Pacis. Ware Getügenisse van idt geistelicke Landtschop des Fredes (1580).

Literatuur:

R.H. Jones, Studies in Mystical Religion (1908); J. Lindeboom, Stiefkinderen van het christendom (1920); H.F. Boughery, `Aanteekeningen betreffende Plantin's houding op godsdienstig en politiek gebied', in De Gulden Passer, xviii (1940); H. de la Fontaine Verwey, `De geschriften van H.N.', in Het Boek, 26 (1940-1942); J.A. van Dorsten, Thomas Basson (1961); S. Irmgard, `H.N. Biographische und bibliographische Notizen', in Niederdeutsches Wort (1973); G.A.R. de Smet, `H.N. Ein vergessener niederdeutscher Dichter', in Festschrift für Gerhard Cordes (1976); Idem, `Zum Catechismus von Hendrik Niclaes', in J. Goossens (ed.), Niederdeutsche Beiträge (1976); H. de la Fontaine Verwey, `Het huis der liefde en zijn publicaties', in Uit de wereld van het boek. i, Humanisten, dwepers en rebellen in de zestiende eeuw, (1976²); `The Family of Love', in Quaerendo, 6 (1976) en 7 (1977); A. Hamilton, `Three epistles bij H.N.', in Quaerendo, 10 (1980); Idem, The family of love (1981); J.D. Moss, Godded with God (1981); N. Mout, `The family of love (Huis der liefde) and the Dutch revolt', in Church and State since the Reformation, 7 (1981).

[W. Gobbers en S.S. Hoogerhuis]