De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Dousa, Ianus

Eig. Jan van der Does, heer van Noordwijk, Nederlands filoloog, historicus en dichter (Noordwijk 15.12.1545-'s-Gravenhage 8.10.1604). Humanist en staatsman. Studeerde te Leuven, Douai en Parijs, waar hij contact had met de Pléiade. Sinds 1566 terug in Holland, koos hij ca 1571 de zijde van Oranje. Hij speelde een hoofdrol bij het beleg van Leiden (1574) en had een groot aandeel in de oprichting aldaar van de eerste Noordnederlandse universiteit (1575), waarvoor hij, in zijn functie van curator, de geniale Justus Lipsius en de nog grotere Josephus Scaliger naar Leiden wist te halen. In 1585 werd hij de eerste universiteitsbibliothecaris en in samenhang daarmee historiograaf van Holland. In deze jaren maakte hij ook deel uit van gezantschappen naar Engeland. In 1591 werd hij lid van de Hoge Raad te 's-Gravenhage, maar bleef curator der Leidse universiteit. Dousa debuteerde als Neolatijns dichter in 1569 met de bundel Epigrammata en andere gedichten. Dit werk getuigt van een grote vertrouwdheid met de Latijnse dichters uit de oudheid, vooral de lyrici en Martialis, maar ook met de Neolatijnse poëzie (Marullus, Pontanus, Sannassarius, Secun-

[p. 179]

dus). De Nova poemata uit 1575, een jaar later gevolgd door een in omvang verdubbelde tweede druk, is ten nauwste verweven met de contemporaine gebeurtenissen in Holland en Leiden. De bundel bevat belangrijke historische gegevens over het beleg en over de stichting van de universiteit. Dousa's verblijf in Engeland als gezant der Staten vindt zijn weerspiegeling in de Odae Britannicae (1586).

De waarde van Dousa's Nederlandse poëzie werd reeds door Constantijn Huygens gering geacht. Enkele gedichten werden uitgegeven in werk van Melis Stoke, Waghenaer, Heinsius e.a. De Secundusvertalingen en een elegie aan Gruterus vonden pas in de 19de eeuw een uitgever. Als filoloog maakte Dousa tekstuitgaven van en commentaren op Latijnse dichters (lyrici, Plautus). Op het gebied der vaderlandse geschiedenis, waarmee hij zich vrijwel geheel zijn leven heeft beziggehouden, beschreef hij de periode der graven van Holland in de Latijnse Annales, waarvan hij eerst een metrische versie uitgaf (1599) en vervolgens een in proza (1601).

Dousa's betekenis voor literatuur en cultuur in de jonge republiek moet tevens afgemeten worden aan de stimulerende invloed op zijn omgeving. De eerste generatie van studenten, met figuren als Baudius, Benedicti, Blijenburg, Grotius en Heinsius, brachten, mede onder zijn invloed, Latijnse poëzie en filologie tot ongekende bloei. Ook Dousa's eigen kinderen - men sprak wel van de Dousa-Pléiade - leverden hieraan hun bijdrage.

Ianus Dousa Filius, zijn hoogst begaafde, om zijn vroege dood zeer betreurde oudste zoon (16.1.1571-26.12.1596) was het evenbeeld van zijn vader. Hij volgde hem op als bibliothecaris, gaf versch. van zijn werken uit en voltooide ook zelf werken op het gebied van de Nederlandse en Latijnse poëzie (Poemata, 1607, 1704) en van de filologie. Hij redigeerde een groot deel van de bovengenoemde Annales in proza. Georgius Dousa (5.3.1574-okt. 1599) publiceerde o.m. een verslag van zijn reis naar het Nabije Oosten (De itinere suo Constantinopolitano, 1599). Franciscus Dousa (5.3.1577-11.12.1630) bracht met behulp van materiaal van zijn vader de eerste uitgave van de verzamelde fragmenten van Lucilius tot stand (1597) en verder een uitgave van de Epistolae van Scaligers vader Julius Caesar (1600). Theodorus Dousa (3.11.1580-7.6.1663) ten slotte gaf een kroniek van Constantinopel uit (1614) en een verzameling echogedichten, waarin ook gedichten van zijn vader voorkomen (1638).

Literatuur:

G. Ellinger, Geschichte der neulateinischen Lyrik in den Niederlanden (1933); B.A. Vermaseren, in Bijdr. en meded. v.h. Historisch Genootschap, 69 (1935); J.A. van Dorsten, Poets, Patrons, and Professors (1962); C.L. Heesakkers, J.D. en zijn vrienden (1973); Idem, Praecidanea Dousana (1976); Idem, `Zes viercante witte manden', in Boeken verzamelen; opstellen aangeboden aan Mr. J.R. de Groot (1983).

[C.L. Heesakkers]