De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Daisne, Johan

Ps. van Herman Thiery, Vlaams dichter en prozaschrijver (Gent 2.9.1912-ald. 9.8.1978). Studeerde economie en Slavische talen te Gent. Promoveerde in 1936 op een proefschrift over staathuishoudkunde. Van 1945 tot 1977 hoofdbibliothecaris van de Gentse stadsbibliotheek. Richtte met M. Coole en L. van Brabant het poëzietijdschrift Klaver(en) drie (1937-1947) op, was redacteur van Werk en het Nieuw Vlaams Tijdschrift. Administrateur van de Belgische Filmotheek.

Debuteerde met Verzen (1935). Hij noemde zijn gedichten programmatisch `uit en voor het leven'. Ze zijn eenvoudig, gevoelig, romantisch en meestal metrisch; een soort poëtisch dagboek. Er is vrijwel geen evolutie in zijn dichtwerk vast te stellen. De voornaamste van zijn talrijke bundels: Breuken herleiden (1936), Het einde van een zomer (1940), Hermine-uit-de-storm (1944), Ikonakind (1946), Zevenreizenboek (1947), Het kruid-aan-de-balk (1953, prijs van de stad Gent), De nacht komt gauw genoeg (1961) en De droom is een herinnering aan dat wat nimmer is gebeurd (1965).

In 1978 verschenen zijn Verzamelde gedichten en postuum Gepijnde honing. Zijn gedichten genoten geen onverdeelde bijval. Men vond ze vaak sentimenteel en ze gingen tegen de experimentele trends in. Wat men in elk geval aan de poëzie van Daisne niet ontzeggen kan, is een warme menselijkheid die van alle tijden is. In al zijn werken trouwens blijkt hij een humane moralist.

Behalve dichter is Daisne een belangrijk romanschrijver. Hij introduceerde het magisch-realisme in de Nederlandse roman - reeds in zijn eerste, De trap van steen en wolken (1942). Deze romantische roman

[p. 158]

toont reeds een sterk persoonlijk taalgebruik. Daisne noemde zijn magisch-realisme `religieus gericht'. In 1966 verscheen Wat is magisch-realisme? een herdruk van het vroegere Letterkunde en magie (1958).

Een hoogtepunt in zijn werk is De trein der traagheid (eerst opgenomen in de bundel verhalen Met dertien aan tafel in 1950, afzonderlijk verschenen in 1963), verfilmd door André Delvaux onder de titel Un soir un train. Belangrijk voor de geschiedenis van de Nederlandse roman is De man die zijn haar kort liet knippen (1947, August Beernaertprijs van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde), een tragisch en wijs boek, waarin Daisne zijn levensvisie duidelijk in het verhaal verweefd. Het boek werd verfilmd en, zoals bijna alle romans van Daisne, vertaald in vrijwel alle Europese talen. Lago Maggiore (1957) is een optimistisch boek, geschreven na een zware ziekte en bekroond met de Arthur Merghelinckprijs van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. De neusvleugel der muze (1959, driejaarlijkse staatsprijs) verscheen na het tweede internationale Filmfestival te Knokke, waar Daisne voorzitter was.

Opvallend is hier, zoals in zijn meeste werken, het autobiografische element. Sinds zijn jeugd oefende de film een sterke aantrekkingskracht op hem uit. Van de film heeft hij zijn levenswerk gemaakt, nl. in zijn viertalig Filmografisch lexicon der wereldliteratuur in 3 delen (1971, 1975, 1978). Hij gaf ook verschillende bundels `filmatiek' uit (het woord is van hem, zie zijn boek Filmatiek, of de film als levenskunst, 1956) o.a. Zien en zijn (1960), De bioscopiumschuiver (1963), Fringilla (1967), Bloed op het witte doek (1978) en postuum verscheen nog Over oude en nieuwe rolprenten: de dingen die niet voorbijgaan (1980). De roman Hoe schoon was mijn school (1961) bevat herinneringen aan zijn leraarstijd. In 1962 verscheen zijn roman Baratzeartea (Baskisch voor `ingang van de tuin'), de beschrijving van een reis met een `schim' naar Baskenland, om aan Pierre Benoit zijn boek over deze Franse schrijver te overhandigen. Het is `een verhaal van fictie, werkelijkheid en waarheid'. In de `tweeluikroman' Reveillon, reveillon (1966) legt hij nogmaals getuigenis af van zijn geloof in al wat een mensenleven kan adelen. Ontmoeting in de zonnekeer (1967) noemt hij zelf `een anti-Simenonroman'. In dat jaar ontving hij de internationale Koggeprijs voor zijn oeuvre.

Zijn novellen en verhalen bundelde hij in o.a. Zes domino's voor vrouwen (1944), Schimmen om een schemerlamp (1947), Met dertien aan tafel (1950), De vier heilsgeliefden (1955), Charaban (1965). Sommige, w.o. Het eiland in de Stille Zuidzee (1949), verschenen afzonderlijk. Zijn journalistiek werk is nauw verwant met zijn literair oeuvre. Het bevat zowel aforismen als wijze anekdoten en korte, vaak epigrammatische gedichten. Selecties daaruit verschenen in Met een inktvlek geboren (1961) en Ganzeveer en kogelpen (1965). Behalve hoorspelen en filmscenario's schreef Daisne de toneelstukken De charade van Advent (1942) en De liefde is een schepping van vergoding (1946) bevattende: Veva, Het zwaard van Tristan (driejaarlijkse staatsprijs) en Tine van Berken (1945). Er is geen wezenlijk verschil tussen het toneelwerk en het overige werk. Men heeft gezocht naar een reden waarom Daisne na 1946 het toneel links liet liggen. Reeds vroeg toonde hij een bijzondere belangstelling voor Russische taal- en letterkunde. Een reis naar de Sovjetunie resulteerde in Stof op het Kremlin (1935) en een literaire geschiedenis met bloemlezing, Van Nitsjevo tot Chorosjo (= Van niets tot het is goed, m.a.w. van prins Igor tot Ilja Ehrenburg; 1948) met geslaagde rechtstreekse vertalingen.

Werken:

Afreacties en funderingen (1937), p.; Kernamout (1938), p.; Drie-hoog-voor (1945), p.; Tale Quale, zoals het reilt... (1945), p.; De nacht staat op een kier (1946), p.; De man die zichzelf optelefoneerde (1947), t.; De Hollandse reis (1947), reportage; Hedendaagse filmkunst (1948), essay; Lantarenmuziek (1957), essay; De vierde engel (1958), nov.; Ik heb u alles gegeven... (1962), bloeml.; Als kantwerk aan de kim (1965), r.; Afscheid van de dag (1965), p.; Twee schelpen en wat gruis (1967), verh.; De Engelse groetenis (1967), p.; Met zeven aan tafel (1967), verh.; Trefwoorden (1975), aforismen; Winterrozen voor een kwakzalver (1976), verh.; De droom maakt alles waar (1977), aforismen.

Literatuur:

J. Schepens, J.D. als dichter (1946); F. Closset, J.D., poète, romancier, dramaturge, essayist flamand (1954); R. Lanckrock, J.D. (1956); A. Demedts, J.D. (1963); J. Weisgerber, in Aspecten van de Vl. roman (1964); F.P. Huygens, Kennis maken met J.D., dossier 20.174 (1968); `J.D. 60', in Pan, 19, 3 (1972); R. Henrard, `Eros en Thanatos of J.D. en J. Hamelink', in Spiegel der Lett., 4 (1973-1974); B. Kemp, J.D. (1974); `J.D., een terugblik', spec. nr. van Yang, 80-81 (1978); H. Speliers, De pool van de droom. Van en over J.D. (1983); P. van Aken, in Kritisch lexikon van de Nederlandstalige lit. na 1945 (1984).

[J. Vercammen]