De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Coenen, Frans

Nederlands prozaschrijver, criticus en essayist (Amsterdam 24.4.1866-ald. 23.6.1936). Zoon van de musicus F.H. Coenen. Studeerde rechten te Amsterdam; was enkele jaren journalist. Vanaf 1895 conservator van het museum Willet-Holthuyzen. Deze functie liet hem veel vrije tijd voor literaire activiteiten. Coenen was medewerker aan de Kroniek, de Groene en de Nieuwe Amsterdammer en mederedacteur van de Nieuwe Kroniek, een onafhankelijk blad, dat van 1921 tot 1923 bestaan heeft. Bovendien vanaf 1914 tot zijn dood redacteur van Groot-Nederland, oorspronkelijk met Buysse en Couperus. Coenen begon met naturalistisch proza, waaruit een kwetsbare, zeer pessimistische natuur spreekt. Titels als Verveling (1892) en Bleeke levens (1899) duiden op gevoelens van onlust en wrevel, en op de benepen sfeer waarin zijn hoofdpersonen - meestal kleinburgerlijke mensen - vegeteren. Door echtheid van milieuschildering en psychologie zijn deze werken van belang. Het meest bekend bleef de kleine roman Zondagsrust (1902), het trieste relaas van een rustdag in een klein gezin, doorgebracht in de sfeer van ruzie, drank en dreigende werkloosheid.

Dan schreef Coenen gedurende een aantal jaren slechts verhandelingen en korte, puntige kritieken op literatuur, mens en samenleving, waarin burgerlijkheid, snobisme, onrecht en schijnheiligheid aan de kaak gesteld werden. Hoewel hij door woord en daad blijk gaf van grote sociale bewogenheid, was hij te zeer individualist om zich bij een politieke groepering te kunnen aansluiten. Zijn scherpe kritische journalistiek is die van de sceptische toeschouwer.

Belangwekkend zijn ook zijn letterkundige essays, o.a. Charles Dickens en de romantiek (1911) en Studiën van de tachtiger beweging (1924), gezien vanuit de tegenstelling collectivisme-individualisme. Zijn studies over het werk van Emants, Ibsen en Strindberg, met wier pessimistisch levensgevoel hij zich verwant voelde, zijn herdrukt in de bundel van 1956, evenals de romans Zondagsrust en Onpersoonlijke herinneringen. In Onpersoonlijke herinneringen (1936) schetst Coenen de tragedie van de vroegere bewoners van het grach-

[p. 141]

tenhuis waar hij conservator was.

Op schijnbaar nuchtere wijze beschrijft hij het leven van zijn personages als `een hopeloos, illusieloos omlaaggaan naar de dood'. Het verhaal is minder verbeten of satirisch dan zijn meeste vroegere romans, terwijl ook de schrijftrant soberder is geworden. Een zekere berusting spreekt uit het werk. Het eenzame, doelloze bestaan van de hoofdpersonen symboliseert de absurditeit van het bestaan zoals Coenen dit ervoer.

Werken:

De Fransche wet tot bescherming van verwaarloosde en mishandelde kinderen (1892), diss.; Studies (1894); Een zwakke (1896); In duisternis (1903); Vluchtige verschijningen (1903); Burgermenschen (1905); Schetsen (1908); Reizen, een uitweiding en inwijding (1929).

Uitgaven:

Nagelaten werk in Groot Nederland (1941); B. de Goede (ed.), F.C., 40 jaar commentaar (1947), bloeml.; Verzameld werk (1956), bloeml.; Een uitweg (1981), keuze uit de verh.; Bezwaarlijke liefde (1982), met inl. van P.H. Dubois.

Literatuur:

W. Kloos, in Nieuwe literatuurgesch., 3 en 4 (1905 en 1906); L. van Deyssel, in Verzamelde opstellen, 4 en 7 (1894-1912); E. de Bom, Vlaanderen (1903); J. de Graaf, in Le réveil littéraire en Hollande (1937); J. Greshoff, in In alle ernst (1938); Idem, in Stenen voor brood (1939); M. ter Braak, in Verzamelde Werken, dl. 6 (1950-1951); W. Thijs, in De Kroniek van P.L. Tak (1956); V.E. van Vriesland, in Onderzoek en vertoog, dl. 2 (1958); K.F. Proost, F.C., een beeld van zijn leven en werk (1958); H.A. Gomperts, in De geheime tuin (1963); K. Fens, in De gevestigde chaos (1966); H. Hartog, `F.C.', in J. Noordegraaf (ed.), Opstellen, polemiek, kritiek, brieven (1978²); J. Fontijn en G. Lodders, F.C. = Engelbewaarder, 5 (1980); W.A.M. de Moor, in Van Oudshoorn (1982).

[G.W. Huygens]