De Nederlandse en Vlaamse auteurs

Brandt, Geeraert

Noordnederlands dichter en prozaschrijver (Amsterdam 25.7.1626-Rotterdam 12.10.1685). Aanvankelijk horlogemaker en werktuigkundige als zijn vader, die betrekkingen onderhield met Descartes; sinds 1648 student in de theologie aan het Remonstrants Seminarium te Amsterdam, in 1652 predikant te Nieuwkoop, 1660 te Hoorn, 1667 te Amsterdam.

Als dichter debuteerde hij in 1643 met een minnedicht in Amsteldamsche minnezuchjens. Algemene bekendheid verkreeg hij met het senecaanse gruwelstuk De veinzende Torquatus, waarin dezelfde stof is verwerkt als in Shakespeares Hamlet (1644, 1ste opvoering in de Amsterdamse Schouwburg 1645). Een eerste gedichtenbundel, voornamelijk bestaande uit middelmatige liefdespoëzie en gelegenheidsgedichten, verscheen in 1649. Merkwaardig is daarin Brandts theoretische verdediging en praktische beoefening van het rijmloze vers. In 1665 volgde een bundel Stichtelijke gedichten, waarin hij zich doet kennen als een overtuigd voorstander van godsdienstige verdraagzaamheid. Na zijn dood werden beide bundels, vermeerderd met onuitgegeven en later verschenen gedichten, herdrukt als Poezy (1688, 1719 en 1725-1727). Onbeslist blijft Brandts aandeel in de uitgave van Vondels hekeldichten als Poesy (dl. 2, 1647) met de beruchte voorrede door P. (= Protestant), en van de bloemlezing Verscheidene Nederduytsche gedichten.

Belangrijker dan Brandts dichtwerk is zijn wetenschappelijke arbeid, allereerst de in opdracht van de remonstrantse broederschap en als voortzetting van Uitenbogaerts Kerkelijke historie bedoelde Historie der reformatie (dl. i, 1671, dl. ii, 1674, dl. iii en iv, persklaar gemaakt door zijn jongste zoon Johannes, 1704). Het is een betrekkelijk onpartijdige, ofschoon door remonstrantse ogen geziene en van gereformeerde zijde fel gekritiseerde, kerkgeschiedenis, lopende van de hervorming tot 1624, waarvan een ontwerp Kort verhael der reformatie en oorlogh tegen Spanje in en omtrent de Nederlanden (1657, 1730⁴) ook in Franse vertaling, Histoire abrégée de la réformation des Pais Bas (1726), het licht zag. Afzonderlijk verscheen de Historie van de rechtspleging gehouden in den jaren 1618 en 1619 omtrent de dry gevangen heeren Mr. Johan van Oldenbarnevelt, Mr. Rombout Hoogerbeets, Mr. Hugo de Groot (1708², 1710³, 1723).

In zijn pittige, bij Hooft aansluitende, stijl schreef hij voorts een Leven van Michiel Adr. de Ruiter (1687, vele malen herdrukt; in 1687 in Duitse, in 1698 in Franse vert. verschenen), belangrijk o.a. om de verwerking van archivalia die sindsdien verloren zijn gegaan, een geschiedenis van Enkhuizen (1666, 1747²), een biografie van de dichter P.C. Hooft (1677), voor wie hij reeds in 1647 een lijkrede had opgesteld naar die van Jacques Davy du Perron op Ronsard, en een leven van Vondel (1682), mede gebaseerd op een aantal persoonlijke mededelingen van de prins der dichters aan de schrijver.

Uitgaven:

J. ten Brink (ed.), Leven van Michiel Adr. de Ruiter (1864), bloeml.; E. Verwijs (ed.), Leven van Vondel (1866); J.C. Matthes (ed.), Leven van Hooft (1874); J. Hoeksma (ed.), Leven van Vondel (1905); G. Kalff (ed.), Leven van Michiel Adr. de Ruiter (1907); P. Leendertz jr.

[p. 104]

(ed.), Leven van Hooft (1923); Idem (ed.), Leven van Vondel (1932).

Literatuur:

J. de Haes, Leven van G.B. (1740); G.M.C. Loeff, De Nederl. kerkgeschiedschrijver G.B. (1864); G. Penon, in Bijdragen tot de gesch. der Nederl. Lett., 2 en 3 (1881 en 1884); Tijdschr. v. Nederl. taal- en Letterk., 45 en 52 (1926 en 1933); G.A. van Es, in Gesch. van de letterk. der Nederlanden, 5 (1952); S.B.J. Zilverberg, `G.B. als kerkhistoricus', in Nederl. Archief voor Kerkgesch., 49 (1968); Downs, `Three Seventeenth-Century Hamlets', in European Context (1971); S.B.J. Zilverberg, G.B. (1971); P.E.L. Verkuyl, `Imitatio van Guarini door B.', in Nieuwe Taalg., 66 (1973).

[J.J. Mak]