Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

[p. 56]

Carolus, Den negenenveertichsten Hertoghe van Brabant.

Den negenenveertichsten hertoghe van Brabant es geweest Caerel van Bourgoindien¹, de graeve van Charloijs, hertoghe Philips van Bourgoindien voers. sone Ende wert te Loven, op eenen sondach, naerden noenen, xij^a julij anno 1467, als hertoghe van Brabant ontfanghen ende gehult, ende dede den eedt, ontrent vij ueren, confirmeerende allen der stadt van Loven ende des landts van Brabant privilegien; ende wordden innegehaelt met lx tortzen, ende men bedreeff groote triumphen, te Loven, als van vieren ende esbattementen²; ende de stadt Loven beschanck hem met iij silvere vergulde geltstoopen³, wegende xix marck, iiij oncen, xiij engelschen; ende noch met iiij lovensche laeckenen van xviij ½ rhinsgulden tstuck. Daernaer wert hij heere van allen de landen daer zijn vaedere heer aff geweest hadde.

Binnen dezen tijde begonsten die van Luijck wedromme te rebelleren tegens haeren Bisschop ende tegens hertoghe Caerel van Brabant, zijnen swagere, ende hebben met hercracht Hoije innegenomen, met hulpe vande volders ende wijngaerders vanden lande; ende de Bisschop die vloet vuijte stadt. Ende naer dijen zij de stadt geplondert hadden, zijn zij wedromme naer Luijck getrocken. Dit vernemende de voers. hertoghe Caerel van Bourgoindien ende Brabant, es met zijnder armeijen, xix^a octobris anno 1467, metten coninck van Vranckerijck, vuijt Loven getrocken, naerden lande van Luijck ende Loon, te oorloghen tegens de quaetwillighe Luijckenaeren, ende es met zijne leghele voerde stadt van Sint-Truijen gevallen ende nedergeslaeghen. Als die van Luijck dit vernaemen quaemen zij, op eenen avenstont, wel met xx^m mannen, omde stadt van Sint-Truijen te ontsetten, daer eenen grooten slach geviel, die hertoghe Caerel want; ende daer bleven verslaeghen wel iij^m Luijckenaeren, ende onder andere heer Staes van Strael⁴, haeren banierdraegere, ende heer Hendrick Varrij, ridderen.

Daernaer dede de hertoghe Sint-Truijen bestormen; maer zij hebben hen opgegeven in shertoghen genaede, ende quaemen vuijt, in lijnen cleederen, bervoets ende bloot hooffs, biddende den hertoghe om gratie ende genaede; ende zij brachten met hen de slotels vande stadt, die zij den hertoghe gewillichlijcken overghaeven soo datse de hertoghe in gratie ende genaede ontfinck, op conditie dat zij terstont moesten haere poorten, torrens ende mueren selver ter neder inden grondt vellen ende slichten, ende moesten hunne wallen vullen; ende daerenboven moesten zij den hertoghe noch groote somme van penninghen gheven. Ende allen haere boghen, pijlen, hamers, harnas ende andere waepenen, die binnen de stadt waeren, moesten zij buijten de stadt brenghen, ende aldaer, op eenen hoop leggen, in des hertoghen handen. Daernaer quaemen de steden vanden lande van Loon oock in des hertoghen genaede, als: Hasselt, Borchloon, Hercke, Maeseijck, Bilsen, Bree, Tongheren ende andere, de welcke de hertoghe oock bedwanck haere poorten ende mueren aff te werpen, behalven de stadt van Hoije.

Daernaer es de voers. hertoghe Caerel naerde stadt van Luijck getrocken, met soo groote menichte van volcke, dat sonder getal was. Ende alst volck voerde stadt van Luijck nedergeslaegen was, soo wordden de borgers van binnen soo zeer vervaert, dat zij wedromme om gratie ende genade baden, ende quamen vuijt, in hunnen lijnen clederen, voer hertoghe Caerels tente, biddende om zijne bermerticheijt ende om gratie. Ende als zij lange op hare cnien geleghen hadden, soo heeft hijse, op sommighe conditien, in genade genomen, in decembri 1467. Ende daer wert overdraegen dat zij alle vuijte stadt comen souden, in lijnen cleederen, ende den hertoghe om gratie ende genade bidden. Daernaer zijnse vuijt gecomen, in lijnen cleederen, brengende met hen den slotel vande stadt, die zij den hertoghe presenteerden. Maer om datze niet en quamen gelijckt overdraeghen was, soo en wouse de hertoghe niet ontfangen, ende keerden hem omme; soo dat zij altezaemen wedromme ongetroost, moesten naerde stadt keeren. Ende alsment binnen vernam, hoet vergaen was, soo wert die stadt heel in roeren,

1 Gekend onder den naem van Karel den Stoute.

2 In die dagen noemden de Rederijkers esbattementen de spelen welke zij tot verlustiging des volks vertoonden. Het komt van het fransch ebattement, dat is vermaak, verlustiging. Wanneer Boonen van feesten met esbattementen gewaagt, moet men verstaan feesten met opvoering van blijspelen.
De esbattementen waarvan hij hier spreekt, werden opgevoerd door de leuvensche rederijkkamers. Men leest in de rekening der stad van 1466, folio 87, verso: ‘Den gesellen van der Roesen, voer haer moyte en arbeyt die zy hadden inde personagien te thoenen, doen myn genedigen heere zyn blyde ende ierste incomst dede, byden Borgemeestere hen bevolen te gevene, iiij gulden.’

3 Gemaakt op de maat eener gelt wijns. Zij waren gedeeltelijk vervaardigd door den leuvenschen zilversmid Roelof Corsbout. Zie Rekening van 1466, folio 87.

4 Eustache de Straile.

[p. 57]

ende daer wert overdragen, dat men des hertoghen begeerten doen soude; ende zij quamen vuijter stadt in haeren lijnen cleeren, xvi werff biddende den hertoghe om genade ende om haere leven, zettende de stadt in des hertoghen handen, alsoo dat de hertoghe hen ten lesten in genaede genomen heeft, op conditien dat zij alle haere wapenen overleveren souden, ende haere poorten, torrens ende mueren ten gronde aff worpen, ende datse de graeven vullen souden, alwaer de hertoghe met zijnen volcke, inde stadt comen soude; dwelck zij deden. Ende daer die van Luijck haeren voetval aldus deden, waeren present de Ambassaten van Vranckerijck, van Engelandt, van Bretanien, van Berrij ende meer andere. Ende naer vele hanteringen ende tractementen, soo es de voers. hertoghe Caerel binnen de stadt van Luijck getrocken, ende met hem den Coninck van Vranckerijck roepende: vive Bourgoigne! Met hen quamen oock binnen heer Loijck van Bourbon, haeren bisschop. Als zij nu al binnen waeren, soo moesten die van Luijk den hertoghe overgeven alle haere bussen, colveren, harnas, stocken, zweerden, boghen ende andere wapenen, diet al dede vueren daert hem belieffde; ende alle haere poorten, torrens ende mueren moesten zij affworpen, ende hunnen Pijroen, daer zij haere justitie voer hielden, op de marckt, dede de hertoghe affdoen ende dede hem vueren tot Brugge, daer hij gestelt wert op de Borsse aldaer. Ende de hertoghe dede justitie doen over degene die den Borgemeester van Dijnant voortijden tonrechte onthoofft hadden; noch moesten die van Luijck in des hertoghen handen brenghen alle haere hanteernissen ende privilegien die zij hadden van keijseren, coninghen, hertoghen ende anderen, ende de hertoghe gaff hen andere, naer zijne belieften; ende daerenboven moesten zij noch betaelen groote sommen van penninghen.

Daernaer wert de hertoghe van Brabant gemaeckt een erffvoeght ende momboir des landts van Luijck ende van Loon, met alle zijne naecomelinghen, hertoghen ende hertoginnen van Brabant, behoudende opt selve landt jaerlijcks ende erffelijks vele duizent guldens; ende beval dat de steden van den lande van Loon souden, tot eeuwighen daeghe, haer hooftvonnisse haelen tot Loven, in Brabant, hen bevelende oock dat ze haeren bisschop souden ontvangen ende hem doen in alle manieren als zij hem schuldich waeren. Ende aldus wordden de landen van Luijck ende van Loon, al binnen eender maent, verwonnen ende tonderbracht, die te voeren soo sterck waeren datse niemanden en ontsaeghen noch op niemant en pasten.

Naer deze victorie es de voers. hertoghe Caerel van Bourgoindien ende Brabant, den xxiij decembris 1467, binnen Loven gecomen, ende de stadt beschanck hem met iij aemen, xvij steecken elseterswijn, ende met iij aemen ende xiiij steecken Beaenen. Ende men bedreeff groote genuchte, te Loven, als van vieren ende esbattementen, elck omt schoonste. Ende de cappellaenen van Sinte Peeters hadden voer hunnen prijs eene silvere schaele van vj oncen, ende vj stoopen rhinswijns; de gesellen vande Roosen een silvere schaele van iiij oncen ende iiij stoopen rhinswijns; Janne Pastaijken van zekere persoonagien bij hem vuijtgestelt, eene sílvere schaele van iij oncen ende iij stoopen rhinswijns; den schutters vande groote Gulde vanden voetboghe, vanden schoonsten vierene, eene silvere schaele van iiij oncen ende iiij stoopen rhinswijns; de cleijnder Gulde vanden voetboghe eene silvere schaele van iij oncen ende iij stoopen rhinswijns; den gesellen vande Roosen noch vanden schoonste vierene, ij silvere lepels van ij oncen ende ij stoopen rhinswijns.

Hier naer es de voers. hertoghe van Brabant naer Brugghe gereijst, alwaer, hij x^a julij anno 1468, tot zijne huijsvrouwe getrouwt heeft vrouwe Margriete van IJorck, des conincx sustere van Engelandt, waeromme groote genuchten bedreven wordden.

Anno 1468, ontrent septembris, hebben hen wederomme sterck gemaeckt de ballingen ende de groententers vanden lande van Luijck, ende hebben de stadt van Luijck innegenomen, bedrijvende wonderen, want zij verdreven daer vuijt allen degeene die hertoghe Caerel daerinne gestelt hadde. Heer Lodewijck van Bourbon, haeren bisschop, was doentertijt tot Tongheren, met vele edelen, als de heeren van Bergen ende meer andere; ende mits den peijs die gemaeckt was tusschen den coninck van Vranckerijck ende den hertoghe van Brabant, soo waeren zij verblijdt, ende deden lancx de straeten, binnen de stadt van Tongheren, vieren; ende inden selven nacht soo quaemen de voers. groententers van Luijck subtijlijcken binnen Tongheren, al gewaepent, met menichte van volcke ende riepen op de marckt: Vive le Roy! Ende zij naemen haeren bisschop gevangen, ende vuerden hem binnen Luijck, ende zij maeckten de stadt sterck met graeven ende bollewercken. Dit hoorende hertoghe Caerel van Brabant, die doentertijt te Peroenen was, ende vernemende hoe dat zij sconincx roep hadden geroepen, ende haeren bisschop gevanghen, ende dat de groententers binnen Luijck zeer sterck waeren, soo wert hij zeer gram, ende ginck in des coninck van Vranckerijckx camere, die noch te Peroenen was, ende zeijde tot die coninck hoe die groententers van Luijck waeren comen binnen Tongheren, roepende: Vive le Roy! ende haeren bisschop tot Luijck gevangen gevuert, den coninck opleggende dat hij des medeplichtich was, aengezien dat zij zijnen roep geroepen hadden. Maer die coninck loochende dat sterckelijck ende zwoer dat hij van haer opsette niet en wiste, noch dat het bij zijnen consente oft wille niet geschiet en was, ende dat hij dat selve met hem wilde

[p. 58]

verantwoorden, des noot zijnde; soo hij oock dede, ende quam met hertoghe Caerel voer de stadt van Luijck. Ende de hertoghe heeft die stadt wel sterck belegert, ende daer wordden buijten de stadt vele Luijckenaeren gedoot van des heeren volcke van Ravensteijn, die d'avandgarde voerde vanden hertoghe. Die van Luijck dit vernemende, quaemen vuijt, met Sint-Andriescruijs, ende versloeghen vele van shertoghen volcke. Maer als zij merckten de groote machte vanden hertoghe, zijn zij bij hunnen bisschop gegaen, die zij gevangen hadden, hem gelovende dat zij hem los souden laeten, woude hij voer haer lieden peijs ende genaede verworven, aenden hertoghe van Brabant, dwelck hij accepteerde ende gelooffde te doene. Ende aldus es hij vuijte stadt bij den hertoghe getrocken om van peijs te tracteeren; maer terwijlen datmen van peijse sprack, soo zijn wel twee hondert Luijckenaers, bij nachte, heijmelijck vuijter stadt getoghen, in shertoghen legele, tot bij zijne tente, stekende in sommighe tenten tvier, ende verslaende vele goede mannen, eerment inden legele gewaer wert. Maer als zijt vernaemen soo zijn de Luijckenaeren meestendeel verslaeghen geweest. Doen wert den hertoghe soo gram dat hij de stadt van Luijck dede bestormen, ende dede soo vreesselijcken assault op de stadt dat hij ze, met gewelt, innegenomen heeft. Ende quam, metten coninck van Vranckerijck, daer binnen, met groote menichte van volcke, ende het word lacen¹ al doot geslaeghen dat men vant, mannen ende vrouwen, ende sonderlinge die inde waepenen waeren; ende wordden soo voerts de meestendeel inde Maese geworpen ende verdroncken; vele vrouwen wordden gevioleert ende jonge maechden geschoeffiert; kercken, cappellen ende cloosters wordden al berooft; vele nonnen ende bagijnen wordden te schepen vuijte stadt gevuert, op dat hen niet misdaen en soude wordden. Daernaer wert de geheele stadt geplondert ende berooft, ende alser niet meer te rooven en was, soo dede de hertoghe den brant inde stadt steken, ende voerts allen de huijzen afbreken, behalven kercken ende cloosters. Aldus wert de stadt van Luijck met assaude gewonnen, xj novembris anno 1468, te hoochmistijde, als den introitus der missen was aengeslaen, wel dienende ter materien: Omnia que fecisti nobis, Domine, in vero judicio fecisti, quia peccavimus tibi. Van dit innemen vande stadt van Luijck es deze annale:

eLVe In noVeMbrI CreeCh kaereL LVdICk.

Als hertoghe Caerel nu een weijnich tijts tot Luijck ende daerontrent geweest hadde, soo es hij wedromme naer Brabant gecomen, ende es mette Lovenaers (waer heer Jacop Uten Lieminghen capiteijn aff was) binnen Loven gecomen, den xxvij novembris 1468, met vele ontallijcke van die vande goede mannen vande geslachten van Loven, onder dewelcke heer Loijck Pinnock, meijere van Loven, van hertoghe Caerel ridder geslaeghen es geweest, doerde groote vromicheijt die hij int innenemen vande voers. stadt van Luijck gethoont hadde. Ende de stadt Loven beschanck den hertoghe met iij aemen, viij steecken Beaenen, ende iij aemen ende xix steecken rhinswijns.

Anno 1469, in decembri, vercreech de stadt Loven brieven vanden voers. hertoghe van Brabant, adresserende aen mijnenheere van Luijck, aende archidiaecken van Kempenlandt ende van Franchemont, daermede hij hen expresselijck beval hunne consistorie van hunnen gheestelijcken gerichte te Loven (ende nergens elders) te houdene. Ende de stadt Loven versocht noch aenden voers. hertoghe van Brabant, dat hij de stadt verleenen wilde de gheestelijcke jurisdictie mijns heeren van Luijck, de archidiaeckenien van Brabant, Luxenborch, Henegouwen, Naemen ende meer andere landen ons genaedichs heeren, op deze zijde vander Maesen geleghen, voerden toecomenden tijt, te Loven gehouden te wordden. Ende tot dijen oock tressort der bancken, die vuijt onsen genaedichs heeren lande plaeghen te recht te trecken, inden lande van Luijck ende van Loon, die te moghen comen voer schepenen van Loven; dwelck de voers. hertoghe Caerel van Bourgoindien ende Brabant der voers. stadt Loven, bij privilegie, geaccordeert ende verleent heeft. Ende de stadt gaigeerden den officiael met l rhinsgulden sjaers.

Anno 1470, prima maij, quam de hertoginne, hertoghe Caerels voers. huijsvrouwe, vrouwe Margriete van IJorck, des coninckx sustere van Engelandt, ierst werven te Loven in, ende wordden met groote staete innegehaelt, met cxxv tortsen, waeronder eene was van ix ponden, diemen droech voerden grooten Reuse Hercules; ende de stadt Loven beschanck haer met iij silvere vergulde stoopen², wegende xvij marck, ij oncen, iij engelschen, costende ij^c xxvij gulden, xxxix plecken; noch eenen silveren vergulden overdeckten croes, wegende xxviij oncen, ix engelschen, costende lv gulden xxx plecken; noch iij ½ aemen, een gelte Beaenen, costende xxxvij gulden, vj plecken, ende noch iij aemen ix steecken rhinswijns, die costen xxxiij gulden. Ende de voers. stadt schanck noch mevrouwe van Bourgoindien, hertoghe Caerels voers. dochtere, ij silvere verdreven croesen, wegende xli oncen, xv engelschen, die costen

1 Helaas!

2 ‘Der selver mijn genediger vrouwen noch geschinct drie silveren vergulden stoepe, die de stad dede maken Roelove Corsboudt, goudsmit, enz.’ Rekening van 1469, folio 91.

[p. 59]

lxxix gulden, xxxj ½ plecken¹; ende men bedreeff groote genuchten te Loven, als van vieren ende esbattementen.

Anno 1470, in julio, betaelden de stadt Loven, tot behoeff vande bullen, bijde Universiteijt vercreghen, c croonen, te xiiij stuijver tstuck, waeraff deene was vande eeuwiger conservatorije ende dandere van kennisse te moghen hebben van zaeken van beneficien in aenleggers ende verweerders zijde.

Anno 1471, in februario, lach hertoghe Caerel tot Corbij, voer Amiens, in Vranckerijck, tegens de Franchoijsen, ende heer Loijck Pinnock, meijer van Loven, trock xij^a februarij derwaerts den hertoghe ten dienste. Ende die van Loven, metten anderen steden ende dorpen van Brabant, met groote menichte van volcke, trocken derwaerts, ix^a martij 1471, daer van die vande geslachten van Loven bij waeren: Machiel Absoloons, Jan Pinnock, ridderen; Jan van Oppendorp, Jan Roelants, Hugo Roeloffs, Jan van Berthem, Gielis ende Jacop van Duffle, Goort de Zadelaere, Jan van Lathem, Jan Oliviers, Emont Roelants, Loijck vander Borch, Hendrick van Dalem, Gooris Vrancx, Steven Smacht, Willem Moreel van Wilre, Wouter Pinnock, met vele andere; ende van daer zijn zij voer Beauvoijs getrocken. Binnen middeler tijde dat de voers. hertoghe aldus in Vranckerijck was, soo es zijne moedere; xvij decembris 1471, vrouwe IJsabella, heeren Philips huijsvrouwe wijlen, in Arrien gestorven, bijde stadt van Sint Ouchmairs², ende wert begraeven in Artoijs, int clooster genaempt Gosnaij, der Catusers ordre.

Anno 1472, in augusto, versocht de voers. hertoghe Caerel vanden lande van Brabant v^m mannen van waepenen, te peerde ende te voete, voerden tijt van iiij maenden, ten laste vanden lande, waervoere dlandt van Brabant hem presenteerde xx^m croonen; ende voer zijne huijsvrouwe noch iiij^m croonen. Daernaer es hij naer Vranckerijck getrocken, voer Ruwaenen, in septembri 1472. In februario daernaer, heeft de voers. hertoghe wedromme vanden lande versocht eene bede van v^c duijsent croonen, eenen termijn van vijff jaeren lanck, ende es, in aprili 1473, getrocken tegens de Franchoijsen voer Mondidier, daer vele Lovenaers bij hem waeren, ende onder andere van die vande geslachten van Loven: heer Jan Pinnock, riddere, met vj peerden; Wouter Pinnock, Gielis van Duffle, Roeloff van Berthem, Willem Moreel, Raijmonde Roelants, Jan Roelants, Loijcx sone; Goort de Zadelere, Jan van Lathem, Steven Smacht, Loijck vander Borch, Hugo Roeloffs, Gooris Vrancx, Bertholomeus vanden Borchoven, capiteijn vande Lovensche pijckenaeren, ende vele andere.

Ontrent dezen tijde van 1473, was Adolph, hertoghe Aernouts van Ghelrens sone, zijnen vaedere gevangen houdende, hem maeckende heere vanden lande, ende hiel zijnen vaedere wel vij jaeren gevangen, bij middele van sommighe heeren ende steden vanden lande; waerdoere groote partijschap ende oorloghen opgestaen zijn tusschen hem, op deen zijde, ende hertoghe Jan van Cleve, zijns moeders broedere, ende den heere van Egmont, zijns vaeders broedere, met zijnen kinderen, op dandere zijde; daer vele bloetstortingen ende andere schaeden aff quaemen. Dit verstaende de keijser Frederick heeft, ten versueken vanden heere van Egmont, hertoghe Caerel van Brabant commissie gegeven ende richter gemaeckt inde saecken tusschen hertoghe Aernout van Ghelre ende Adolph zijnen sone; ende hertoghe Caerel heeft soo vele gemaeckt aenden sone, dat hij zijnen vaedere vuijten gevanckenis gelaeten heeft. Ende hertoghe Caerel ontboet hem dat hij bij hem comen soude, hem gevende vrij geleijde. Soo quam de voers. Adolph van Ghelre bij hertoghe Caerel, tot Hoesden, ende, gelijck hij zeer ongebonden van woorden was, soo sprack hij spijtichlijcken tegens hertoghe Caerel, soo dat hij daerdoere gehouden wert; maer heijmelijck es hijt onttreden, ende quam tot Naemen, ende van daer meijnden hij te schepe te vaeren lancx de Maese neder; maer hij wert daer bekint vanden weert, die dat te kennen gaff; soo dat hij gevangen wert ende wedromme bracht bij hertoghe Caerel, in Brabant, die hem vast gevanghen dede leggen, tot Vilvoorden, ende bleeff aldaer gevanghe soo lange als hertoghe Caerel leeffde. Ende naer dijen hertoghe Caerel van Brabant, metter waerheijt, bevondt dat hertoghe Aernout ende Adolph, zijn sone, dlandt van Ghelre tonrechte besaeten, als comen zijnde vande joncxste dochtere, ende dat de hertoghe van Gulich was gecomen vande outste dochtere, ende hem oock bij kerstelijcken vonnisse dlandt van Gelre aengewesen was, soo heeft de voers. hertoghe Caerel van Brabant tegens den voers. hertoghe van Gulick trecht vanden lande van Gelre gecocht, om lxxx^m gout guldens eens. Ten anderen zeijde men oock dat hertoghe Aernout zijnen sone onterft hadde, overmits tgroot ongelijck dat hij hem gedaen hadde, ende dat hij zijn recht ende actie vanden selven lande overgegeven hadde aenden voers. hertoghe Caerel van Brabant. Dit aldus gedaen zijnde, soo es de voers. hertoghe Caerel van Brabant, met groote menichte van volcke van waepenen, naert landt van Ghelre getrocken; ende es vuijt Loven vertrocken, xxj maij 1473, naer Maestricht. Met hem trocken heer Loijck Pinnock, meijere van Loven; ende heer Machiel Absoloons, rid-

1 ‘Item, mijn jouffrouwe van Bourgondien, hertoge Karels dochtere, ter selver innecompst, bij der stad, huer geschinct twee silveren vergulden croesen, enz.’ Rekening van 1469, folio 91.

2 Sint Omer.

[p. 60]

deren, met vele andere van die vande geslachten. Te Maestricht comende vant hij daer bereet hertoghe Joannen van Cleve, zijnen neve, ende den heere van Egmont, met zijnen kinderen, die hem ter assistentie quaemen. Ende van daer es hij getrocken voerde stadt van Venloo, die hij belegert heeft; maer de stadt heeft haer opgegeven. Daernaer creech hij den meestendeele vanden lande, met hulp van sommighe steden ende edelen vanden lande, die met hem waeren. Maer de stadt van Nijmmeghen en wilde haer niet opgeven. Daeromme trock hertoghe Caerel daervoere, met groote menichte van volcke ende met groote bussen, op deen zijde vande wallen; ende de hertoghe van Cleve, met zijnen broedere heere Adolph, heere van Ravesteijn, ende de heere van Egmont, met zijne sonen, laeghen op dandere zijde vander revieren. Ende opde stadt wert zeere geschoten, ende die van binnen deden groote schaede in shertoghen volcke. Ende sonderlinghe bleeff daer een groot heer vuijt Engelandt, met vele Engelsche archieren, die een vande buijten poorten gewonnen hadden. Maer hen en quam terstont geene assistentie, alsoo dat zij meestendeel daerop ende daerontrent verslaegen wordden, vanden volcke van binnen, die de poorte wedromme innenaemen. Maer int leste hebben zij hun opgegeven in des hertoghen genaede; ende de hertoghe nampse in genaede, op zekere conditien die daer gemaeckt wordden. Ende aldus wert hij heere vanden lande ontfangen ende gehult; ende de oude hertoghe sterff corts daernaer, binnen de stadt van Graeve. Ende hertoghe Caerel vuerde met hem, vuijt Nijmmeghen, de twee jonge kinderen van hertoghe Adolph van Ghelre, eenen sone ende eene dochere; ende hij bracht ze met hem in Brabant, daer hij ze eerlijcken dede houden; want haere moedere overleden was. Ende deze kinderen moederen waeren twee gesusteren van Bourbon. Oock was de voers. hertoghe Caerel van Brabant ende deze kinderen moederen broeders ende gesusters kinderen. Dit geschiedden aldus, inden heeten somere anno 1473, daermen affschrijft aldus:

Als hertoghe Caerel voer Nijemmeghen lach,
Men noijt soo heeten somer en zach.

Anno 1474, lach de voers. hertoghe Caerel van Brabant voerde stadt van Nuijsen, ende hij trock, van Loven, derwaerts xij^a julij 1474, ende de stadt Loven beschanck hem met vj aemen, vij steecken rhinswijns, ende zijne huijsvrouwe de hertoginne ij ½ aemen, j steeck rhinswijns. Ende die van Loven trocken derwaerts, metten anderen steden ende dorpen van Brabant, met groote menichte van volcke van waepenen, ultima octobris 1474. Die van Loven hadden doen iij capiteijnen, te wetene: heer Loijck ende heer Jan Pinnock, ridderen, ende Gielis van Duffle; waerondere vele van die vande geslachten van Loven waeren, als: heer Machiel Absoloons, riddere; Jan ende Mertten van Oppendorp, Raes van Graven, Hugo Roeloffs, Joos Absoloons, Hendricx sone, Emont Roelants ende meer andere. Maer in novembri anni 1475, wert den peijs gemaeckt tusschen den Keijsere ende den voers. hertoghe Caerel van Brabant, waeromme groote genuchte, te Loven, gemaeckt wert, als van vieren ende esbattementen. Ende men dede eene schoone singende misse, binnen de kercken van Sinte Peeters, op Sinte Huijbrechts dach; ende naerde misse ginck men processie generael. Ende terwijl dat de voers. hertoghe voer Nuijsen lach, dede hij gebieden dat allen de goede mannen vande geslachten vande stede opzitten¹ moesten ende hem, inden voers. belegge, ten dienste comen; welcken volgende die vande geslachten van Loven opzaeten, onder den heere van Waelheijn ende heer Loijck Pinnock, riddere, meijere van Loven, ende togen den hertoghe ten dienste. Ende van geleijcken die van Bruessel onder den heere van Perweijs.

Anno 1476, in aprili, lach de voers. hertoghe van Brabant, met zijnen volcke van waepenen, voerde stadt van Lusaenen². Als hertoghe Caerel van Bourgoindien ende Brabant vernam dat het landt van Loreijnen, wedromme overgegeven was aen haeren hertoghe, soo es hij anderwerven, anno 1476, in Loreijnen getrocken, met groote menichte van volcke van waepenen, voer de stadt van Nancij, die hij tanderen tijden, te wetene inden jaere 1475, gewonnen hadde. Ende schoot mueren ende poorte aff vande stadt; maer die van binnen hielden hen vroemelijck; maer niet te min zij wilden hen opgeven aenden hertoghe, behoudelijck lijff ende goet. Ende de hertoghe en wilde ze niet ontfangen dan tzijnen wille. Aldus bleeff hertoghe Caerel, menighe weke, daervoere liggen, soo dat hem ten leste victaillie ende provande gebrack. Oock en consten zij gheene voijeringhe ghecrijghen voer hunne peerden, doer dijen allen de passaigien vanden vijanden sterckelijck beset waeren met volcke van waepenen. Alsoo dat de voers. hertoghe Caerel aldaer, met zijnen volcke, moesten blijven liggen, in groote aermoede van hongere ende dorste, ende andere nootelijckheden; want het eenen grooten ende strangen winter was. Ende hij screeff vele brieven aen die van zijnen lande, om te hebben bijstant van volcke van waepenen, ghelt ende victaillie, maer hij en heeft gheen gecreghen; want die meeste heeren vanden lande waeren hem tegens. Ende als hij om gelt oft victaillie was scrijvende, soo sonden zij hem volck

1 Te paard stijgen.

2 Lausannen, in Zwitzerland.

[p. 61]

van waepenen, ende ter contrarien als hij om volck was scrijvende, soo zeijnden zij hem gelt, ende naementlijck eenen waeghen ghelts die onderweghen verdonckert wert, bij eenighe van zijne ongetrouwen ende verraeders, diet naederhant noch metten lijve hebben moeten betaelen, als de zaecke int openbaer gecomen was. Niemant en was bereet omden hertoghe te secoureren; maer die van Loven hebben groote gereetschap gemaeckt van geschutte, waegenen, met victaillie ende volcke van waepenen, om te trecken bijden hertoghe voer Nancij, waer onder andere van die vande geslachten van Loven met trocken: Jan ende Thomas van Oppendorp, Eduwaert Crupelandt, Jan Pinnock ende meer andere. Ende men hiel, te Loven, vele processien generael om te bidden dat Godt den hertoghe van Brabant, met zijnen volcke, victorie verleenen wilde. Maer ten lesten, heeft hem de hertoghe, met zijnen edelen ende volcke van waepenen, gevonden in groote armoede ende katijvicheijt. Ende heeft aldaer moeten blijven liggen sonder eenieghen troost, waerdoere hij bijnaer den moet verloren gegeven heeft. Dit vernemende de hertoghe van Loreijnen dat hertoghe Caerel van Brabant met zijnen volcke in deze benaeuwheijt waeren, soo heeft hij groote menichte van volcke bij een vergaedert, met groote menichte van Switzers, daer aene hij hem verbonden hadde. Daertoe creech hij noch heijmelijck vuijt Vranckerijck ix^c lanciers, diemen zeijde dat de coninck vuijten lande gebannen hadde; maer hij hadse aldus bedecktelijcken totten hertoghe van Loreijnen gesonden. Ende als de hertoghe van Loreijnen nu al zijn volck bereet hadde, soo es hij, opden v^en januarij 1476, op eenen zondach, wezende derthienavent, met zijnen volcke te peerde op deen zijde ende de Switzers op dander zijde, op hertoghe Caerel ende zijnen volcke gevallen, alwaer eenen vreesselijcken slach gebeurde, ende hertoghe Caerel weerden hem vromelijck tegens de Switzers, daervan hij er groote menichte verslaeghen heeft. Maer ten lesten heeft de voers. hertoghe Caerel van Brabant de neerlaeghe gecreghen, ende den strijt verloren, overmits alle zijn volck meestendeel machteloos ende veraermoijt was. Ende hertoghe Caerel moesten de vluchte nemen, ende int vlieden wert hij verslaeghen, ontrent een cleijn reviercken, alwaer hij, binnen drije daeghen daernaer, vonden wert, met zijn aensicht aent ijs gevrosen, ende wert te Nancien innegebracht, ende openbaerlijck den volcke gethoont. Ende wert aldaer eerlijcken begraeven, hangende in eene loote kiste, ende bij hem leet begraeven die edele riddere heer Jan van Rubenpre, heere van Bievene, die daer oock verslaeghen wert, met vele andere heeren ende edelinghen. Ende daer wert gevangen de graeve van Nassau, de graeve van Chijmaij, heer Anthonis, die grooten bastaert van Bourgoindien, met vele meer andere.

Ende de voers. hertoghe Caerel wijlen van Bourgoindien ende Brabant liet achtere, van zijne middelster huijsvrouwe, vrouwe IJsabella van Bourbon, eene eenighe dochtere genoempt Maria.