Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

[p. 17]

Hendrick de ierste, Den sevenendertichsten Hertoghe van Brabant.

Den sevenendertichsten hertoghe van Brabant es geweest Hendrick de Ierste, de sone vanden voers. Godevaert, anno 1186. Anno 1194 nam hij dat cruijce aen, onder den derden Paus Innocentius, ende trock, met Coenraert, den eertsbisschop van Menz, ende met vele andere, naer Jerusalem, ende als Capiteijn vande Kerstenen, ende hij hulp bevechten ende winnen de machtighe stadt van Baruth ende Constantinopolen.

Anno 1197, heeft de voers. hertoghe Hendrick het clooster ter Banck, buijten Loven, doen funderen, ende leijde den j^en steen vande kercken aldaer, gevende, tot behoeff vande Lazerissen, xij boenderen bosch, geleghen te Wenckensele¹.

Des voers. hertoghe Hendrickx ierste huijsvrouwe was vrouwe Machtielt, des graeven dochtere van Bolonien of Boonen, sinte Matheus dochtere, daeraen hij wan vj kinderen: Henrick, die naer hem hertoghe wert; Godevaert, diemen hiet van Loven; Maria, die den iiij^e keijsere Otto trouwde, anno 1214; de tweede dochtere trouwde den graeve Otto van Gheldere; de derde dochtere trouwde den graeve van Alverne, in Vranckerijck, ende de vierde genoempt Machtielt trouwde den Palsgraeve opden Rhijn; ende daernaer graeve Floris van Hollandt. Des voers. hertoghe Hendrikx ierste huijsvrouwe sterff anno 1210. Daernaer trouwde hij vrouwe Marie, Coninck Philips dochtere van Vranckerijck, anno 1213, daer hij eene dochtere aen wan die naemaels gravinne van Cleve wert.

Anno 1212, heeft de voers. hertoghe Hendrick de stadt van Luijck innegenomen ende gansch gespolieert ende gedestrueert; hij en spaerde mans, wijffs noch kinderen, gheestelijck noch weerelijck, kercken noch cloosters, want in S^te Peeters kercken aldaer wordden vele menschen doot geslaegen, soo dat Sinte Lambrechts aultare root was vanden bloede. Dit hoorende Hugo, de bisschop van Luijck, dede zijnen gheestelijcken staet vergaederen tot Hoije, alwaer hij Hertoghe Hendrick inden ban dede. Dit vernemende hertoghe Hendrick es met zijnen volcke gecomen voer Tongheren verbrannende aldaer de poorte ende vernielde den meesten deel vanden lande met rooven ende met branden. Ende daernaer ghinck hij, met zijnen volcke, liggen te Scheps², opt hooghe velt, bij't casteel van Montenaecken, alwaer quam de voers. bisschop van Luijck, ende met hem graeve Lodewijck van Loon, met hunnen volcke, ende hebben des voers. hertoghe Hendrickx volk aldaer, iij^a Idus octobris, anno 1214, ongenadelijck verslaeghen, soo datter wel doot bleven van tshertoghen volcke meer dan ij^m mannen, al meestendeel van Loven ende Liere. Ende niet tegenstaende de groote neerlage van den volcke, soo hebben die van Loven, Liere ende Santhoven eenen moet gegrepen ende hunnen heere den hertoghe van Brabant vuijten vijanden handen, met groote vromicheijt, ontweldicht, die anderssints in grooten noot was, waer doere hij hen die zeer schoone en heerlijke privilegien geconfirmeert ende gegeven heeft, die men noempt van sinte Peetersmanschap, gelijck al breeder hier naer zal verclaert wordden.

Ten tijde vanden voers. hertoghe Hendrick begonst de ordre van sinte Dominicus, anno 1203, blijckende bij deze annaelen:

CeLI enarrant gLorIaM deI
oft
ordo doMInICI Candet.

Anno 1206 begonst de ordre vanden Minnebroeders. Int selve jaer, xvij junij, wordden het Clooster vande Canoniken regulieren der kercken van Ste Geertruijden, buijten de mueren van Loven, opgericht, met hulpe vanden voers. hertoghe Hendrick.

Anno 1225 heeft de voers. hertoghe Hendrick gedeclareert dat de xiij mannen van Berthem, ter saecken van zekere xiij gronden van erffven, aldaer gelegen, vrij ende ongehouden zijn ende zullen blijven vanden lovenschen tolle, gelijck de innegesetene der selver stadt van Loven, op conditie dat elck van hen jaerlijckx zal moeten betaelen, tot behoeff van zijne jachthonden, op sinte Merttens dach, een sister havere, eene hinne, een broot ende eenen penninck, ende dat zij tzaemenderhant, te kerssmisse, zullen moeten haelen, op zijnen naesten bossche, soo dat zij op eenen dach gaen ende keeren moeghen, x voederen houts: Jan vanden Berghe een voedere, ende Reijnier, zijnen deurweerdere, oock een voedere; ende te Sint Janssmisse zullen zij hem noch moeten betaelen, tot reparatie vande sloten van zijnen Casteele oft Borch, te Loven, ende dat van elcken gronde, vj penningen lovens. Daerenboven zullen zij noch gehouden wezen (ist van noode) te maecken de twee deelen vande brugge over de Dijle, alderbijste³

1 Winxel.

2 Te Steppes namelijk.

3 De twee deelen het naatst bij de Burcht gelegen.

[p. 18]

zijnder voers. Borch gelegen, waeraff het derde deel vande selve brugge, Sinte Peeters kercken werts, zullen moeten gelijckerhandt maecken die van Nederijssche.

Anno 1225, in kalendis octobris, heeft hertoghe Hendrick voers. den luijden, woonende bij Binswijck¹, geabsolveert van alle exactie ende oock van tollen te Lovene te betaelen, op conditie dat zij alle jaer, met iij waegens, zijn hoij in zijne stallen zullen brengen, ende met soo vele waegens, opde iij principaelste hoochtijden, zijn hout tot zijnre beringe² in zijne wooninghe besorgen, ende met soo vele waegens, soo wanneert hem gelieven zal, hem dienen inde oorloghe, ende eens sjaers, met twee waegens, de molensteenen tot zijne molens haelen oft daervoere vij soliden ende iiij penningen moeten betaelen.

Anno eodem 1225 wordden, te Loven, vercracht ende vermoort eene dochter genoempt het fiere Margrietken³.

Anno 1228 es, te Loven, begonst het convent vanden Predicaeren, blijckende bij deze versen:

Bis sex centenus, sextus decimus fuit annus,
Quod sub Dominico cepit qui predicat ordo,
Et post bis senos, incipit ista domus.

Anno 1229 heeft de voers. hertoghe Hendrick den jouffrouwen vanden ordre van Premonstreijt, onder de prochie van Pellenberghe, te Gempe, gegeven, in eeuwiger aelmoijsse, twelff boenderen oft daerontrent, soo landt, bosch, broeck als bempt, onder de prochie van Winge geleghen, om aldaer, tot hunnen behoeff, een Clooster oft Cluijse te funderene, met oock de molen die de selve hertoghe aldaer, op zijne vijvers, was hebbende⁴.

Anno 1233, in martio, consenteerde de voers. hertoghe Hendrick dijen van Loven dat zij den gront van dijen bossche, bij Loven, genoempt de Loo, vrijelijck ende ongemoeijt zullen moghen gebruijcken, totter weije van hunne beesten alleenlijck, ende waert saecken dat eenich poortere van Loven gevangen oft zijn goet gearresteert wordde, voere zijne schult, soo en souden zij te hemweerts niet gehouden zijn, in eenigen haeffelijcken dienst, voer ende alleer tselve gebetert waere; ende, van gelijcke, waert dat de hertoghe voers. tegens iemanden van hen, buijten ordonnantie van rechte oft schepenen vonnisse van Loven, voert ginghe. Ende heeft gesworen, geraeckt hebbende de heijlichdommen, dat hij dijen van Loven in hunne oude vrijheijt soude houden, ende hen naer schepenen vonnisse onverbreckelijck handelen ende doen houden. Dit hebben geteeckent de voers. hertoghe Hendrick, Godevaert van Perweijs, Ingelram, zijnen broedere, Willem van Grimberghen, Aerdt Spijsdraegere van Rotselaer, Goossen van Gotthencourt, Jan van Heverle, Hendrick van Attenhove, Waelraeff Clutinc, Aert van Limaele, dwelck met hen geconfirmeert hebben ende gelooft tonderhouden de abt van Villers, de abt van Afflighem, de abt van Vlierbeke, de abt van Perck, de Prior ende Provinciael vande Predicaeren ende de deken ende de canoniken van Ste Peeters, te Loven⁵.

Anno 1235 es de voers. hertoghe Hendrick, te Colen, gestorven, naer dijen hij xlix jaeren geregneert hadde, ende leet begraeven Ste Peeters, te Loven, int middel vande choor, daerbij oock begraeven leet vrouw Marie, keijserinne van Roomen, zijnre j^e dochtere.

Aldus staet vanden voers. hertoghe inde choor Sinte Geertruijden: Tertio nonas septembris obijt primus Henricus, dux Lotharingie, omnium principum formosissimus, dulcissimus, per cujus auxilium congregatio regularium canonicorum in ecclesia Sanctoe Gertrudis, in Lovanio, est fundata. Migravit ab hac luce anno 1235.

1 Binswijk was eene plaats gelegen onder Wilsele. op den Aerschotschen steenweg, in de nabijheid van Put-Kapel. Die plaats moest, in de 13^e eeuw, tamelijk bevolkt wezen.

2 Branding.

3 In eene kleine kronijk opgesteld door Peeter Vanden Bossche, Prior van St-Marten, te Leuven, leest men: ‘In 't selve jaer (1225) wordden 't Fier Margrieken vercracht en vermoort, te Loeven, en dit deden die vleeschouwers.’ Deze moord die, naar 't schijnt, op 2 september 1225, plaats had, werd beschreven door Cesarius, monik der abdij van Heisterbach, op den Rhijn, overleden in 1240, in zijn werk Historiarum memorabilium libri XIII. Coloniae, 1591, bl. 489. Zie mede Johannes Molanus, Natales sanctorum belgii. Duaci, 1616, bl. 185. Het stoffelijk overschot van 't fier Margrietje werd naar de kerk van Sint-Peeter overgebracht en in eene bijzondere kapel bewaard. Deze kapel is vermeld in eenen act van 1453. Ten jare 1532 deed een burger van Leuven, Marten de Bock, vischverkoper te Antwerpen, op eigen kosten, tegen het koor van Sint-Peeter, eene kapel ter eere van 't fier Margrietje bouwen, welke thans nog bestaat.

4 Deze nonnen-priorij der orde van Premonstreit, onder het beheer der abdij van Perk, werd, ten jare 1219, opgericht door den ridder Renier van Udekem, in dezes eigendom gelegen te Pellenberg. Deze adelman had uit zijne gade, Laura geheeten, vier zonen en acht dochters gewonnen. Al deze dochters namen in het nieuw godshuis het nonnenkleed aan. Daar de plaats der stichting niet zeer geschikt was voor eene vrouwengemeente werd ze, ten jare 1229, naar een eigendom overgebracht toebehoorende aan den hertog van Braband, gelegen te Gempe, onder Sint-Joris-Winge, en zoo ontving zij de benaming van Priorij van 's Hertogen Eiland, bij Gempe. De tweede priorin was Helwigis van Udekem, dochter des stichters. Dit klooster werd afgeschaft den 23 september 1796 en afgebroken. De laatste priorin was Carolina Wauters, van Heverlé, overleden in de abdij van Perk, den 13 december 1806, oud 72 jaren.

5 In 't cleijn Charterboeck, f. 1, v.; vide lib. A, f. 9. (B.); uitgegeven in het Codex diplomaticus gevoegd bij de Brabandsche IJeesten van Jan van Boendale alias de Clerck, 1^e deel, bl. 641. Het oorspronkelijk stuk berust in de archieven der stad, inventaire, n. 7.