|
| |
| |
| |
24 Een hete zomer
Tijdens de formatie-onderhandelingen van de zomer van 1994 hield ik een dagboek bij, waarvan gedeelten in het ‘kerstmis 1994’-nummer van Elsevier zijn gepubliceerd.
| |
vrijdag 6 mei
Om 10.45 uur werd ik te paleis Noordeinde verwacht. Ik heb Hare Majesteit geadviseerd Tjeenk Willink informateur te maken, om het veld te verkennen en de mogelijkheden te inventariseren. Van Mierlo gaf hetzelfde advies - dat hadden wij in café Scheltema zo afgesproken. hm's beslissing luidde conform.
| |
woensdag 11 mei
Om 15.00 uur een lang gesprek bij Tjeenk Willink. Van Mierlo wil drie informateurs, Wim en ik twee. Ik vind drie informateurs bespottelijk. Dat houdt alleen maar op. Eigenlijk is twee informateurs al één teveel. We beloven er nog eens over na te denken.
| |
vrijdag 13 mei
Om 10.00 uur bij Tjeenk Willink. We gaan met tegenzin akkoord met de drie informateurs van Van Mierlo. Die worden dan: Klaas de Vries voor de PvdA, Jan Vis voor d66 en Gijs van Aardenne voor ons. Probleem is dat Gijs op Sicilië zit. Maar waar? Hoe vind je iemand op Sicilië? De maffia inschakelen? Via de anwb weten wij eindelijk in welk hotel. Tjeenk Willink gaat rapporteren aan hm.
| |
dinsdag 31 mei
Uiteenzetting in de fractie over wat er aan de onderhandelingstafel is gebeurd. Die kon summier zijn want er is tergend weinig voortgang. Onderhandeld van 12.00 tot 14.00 uur en van 15.00 tot 17.00 uur. De eerste sessie moesten wij vroeg afbreken want in de Kamer had een ordedebat plaats over de motie Jurgens- | |
| |
Mateman, die ging over het informeren van de Kamer door (in)formateurs. Wij hebben gelukkig tegen de motie gestemd, die staatsrechtelijk ook nogal raar is, daar (in)formateurs meestal noch kamerleden noch ministers zijn.
| |
zondag 5 juni
Volgens Brandpunt vindt 80% van mijn electoraat dat de paarse coalitie moet worden onderzocht. Vonhoff gaf instemmend commentaar.
| |
maandag 6 juni
Zes uur vergaderd! Behoorlijk moeizaam. We gaan steeds weer over dezelfde grond zonder veel voortgang. 's Avonds ‘grote verkiezingsavond’ in Hoofddorp. Goddank mijn laatste in de drie campagnes. Tijdens de talkshow heb ik mijn zetelverdeling 5:5:4 op tafel gelegd en verdedigd. Zal mij benieuwen wat de anderen daarvan vinden.
| |
dinsdag 7 juni
Twee onderhandelingssesies. Minimale voortgang. Kok blijft praten over rechtvaardige inkomensverhoudingen. Vanuit zijn gezichtspunt is dat begrijpelijk, maar zo schieten we natuurlijk niet op. Vier jaar lang zegt iedereen dat we niet zo op koopkrachtplaatjes gefixeerd moeten zijn, maar helpt dat? Als puntje bij paaltje komt blijkt iedereen dat toch te zijn. Nergens ter wereld heeft zo'n gedetailleerde discussie over inkomensverdeling plaats als in Nederland.
| |
maandag 13 juni
Overzicht ombuigingen rijksbegroting gemaakt. We streven toch naar een totaal (inclusief sociale zekerheid) van 18 miljard gulden, precies wat wij in ons verkiezingsprogramma hebben staan en niet veel minder dan wat de Centrale Economische Commissie heeft aanbevolen.
| |
maandag 20 juni
De oude controversen tussen liberalen en socialisten komen weer boven: generiek versus specifiek beleid, al dan niet aandacht voor de gedragseffecten van grotere prikkels in de sociale zekerheid,
| |
| |
groter of kleiner belang te hechten aan inkomensplaatjes, werk boven inkomen of omgekeerd.
| |
zaterdag 25 juni
De laatste uitdraai van het cpb werd om zes uur bezorgd. Het pakket zit vol waterverf. Dit is niet aanvaardbaar.
| |
zondag 26 juni
Om 14.00 uur kwamen fractievoorzitters plus informateurs bijeen in de Blauwe Zaal van het ministerie van Algemene Zaken. De portretten van alle premiers sinds de Tweede Wereldoorlog hangen er. Drees lijkt een beetje op Attlee. Tot half vijf bleef de discussie vrijblijvend. Toen had ik genoeg van het getalm. Ik zei dat het voor mij onaanvaardbaar was dat 5,7 miljard gulden oningevuld in de meerjarenraming achterbleef. Dat bedrag moest worden ingevuld en wel met hervormingen van de sociale zekerheid die sowieso nodig waren. Ik noemde ww, wao en 100% ontkoppeling. Daarna zei Kok: ‘Dat doe je dan maar met het cda.’ Ik antwoordde: ‘Misschien moet dat dan wel.’ Toen constateerden de informateurs een ernstige situatie, geheel conform de waarheid. Om kwart voor vijf gingen wij uiteen. We spraken af om zes uur te eten in de Anna Pavlovazaal van Des Indes, waar de wijn goed was. Het was een curieus diner, een soort ‘laatste avondmaal’. Ik ben daarna met Wim Kok naar huis gereden. Hij vertelde over Korfu.
| |
maandag 27 juni
Om 10.00 uur verzamelden wij ons weer in de Eerste Kamer. Het eerste uur spraken wij paarsgewijs, ieder met de met hem bevriende informateur. Om 11.00 uur stelden wij gezamenlijk vast dat het er niet meer inzat. Het was zoals de Duke of Wellington tijdens de slag bij Waterloo zei: ‘Hard pounding, gentlemen, hard pounding.’ Dat was ook wel begrijpelijk want Kok zag zijn minister-presidentschap in rook opgaan. Ik heb daarna, om een uur of drie, mijn fractie geïnformeerd. Hier en daar wat teleurstelling maar overwegend begrip. 's Middags moesten de informateurs hm informeren. Daarna kwamen de persconferenties. Eerst Kok. Toen, om kwart over zes, kwam ik aan de beurt. Ik was kort van stof want ik had haast: ‘Te veel gefröbel, te weinig maatregelen
| |
| |
van formaat. Dit is Lubbers-iv zonder Lubbers en daar teken ik niet voor,’ zei ik.
| |
dinsdag 28 juni
Fractie. Daarna orde-debat met Rosenmöller over een debat met de informateurs. Heb gezegd dat wij de motie Jurgens-Mateman, waar het debat op zou berusten, niet hebben gesteund maar dat we natuurlijk zouden meedoen. Staatsrechtelijk is het onzin dat de Kamer met outsiders praat, die noch leden noch adviserende leden zijn. Een soort plenaire hoorzitting dus.
| |
woensdag 29 juni
Debat over de informatiepoging. Kok verweet mij ‘om vijf voor twaalf’ met een geheel nieuw pakket van eisen te zijn gekomen. Quod non. Ten eerste waren de voorstellen die ik deed eerder belegen dan nieuw. Had hij ze aanvaard, ten tweede, was het niet vijf voor twaalf maar half acht of zo iets geweest.
| |
donderdag 30 juni
Lang gebeld met Edzo Toxopeus over de ‘Zijlstra-variant’ die heeft geleid tot de formatie van 1967. Zijlstra heeft toen een stuk geschreven waar partijen zich bij konden aansluiten. Daarvóór was die variant ook door Beel toegepast. Misschien nu weer?
| |
maandag 4 juli
Naar de Eerste Kamer voor een ontmoeting met Brinkman en Van Mierlo. ‘Doen we mee of doen we niet mee met een onderzoek naar een centrum-rechtse coalitie,’ vroeg Herman Tjeenk Willink. Elco en ik zeiden ‘ja’, Van Mierlo zei ‘nee’.
| |
dinsdag 5 juli
Brinkman heeft laten weten dat hij niet meedoet aan een onderzoek naar de mogelijkheid van PvdA, cda en d66. Waarom zou hij ook? De zittende coalitie cda-PvdA is danig afgestraft. Moet die dan doorgaan met d66? De mitella-coalitie? Met de vvd in de oppositie? Het cda zou wel gek zijn! Om 15.30 uur weer bij Tjeenk Willink om te praten over een grosse Koalition: PvdA-cda-vvd, met d66 in de oppositie. Uitgesloten natuurlijk. Vervolgens ben ik gaan buurten bij Hans van Mierlo om hem de betekenis te vra- | |
| |
gen van zijn woorden in het Trouw-interview: ‘Een extraparlementair kabinet dat steunt op een meerderheid van de Tweede Kamer.’ Ik heb er helaas niets van begrepen.
| |
woensdag 6 juli
Om half twaalf bij hm. Elco was mij voorgegaan en liet mij in de antichambre het advies van Tjeenk Willink lezen. Die wil een informateur van vvd-huize. Zijn redenering is logisch. Na Brinkmans veto van de mitella-coalitie resteren er twee andere: cda-vvd-d66 en ‘paars’. In beide zitten wij. Bovendien hebben wij geen blokkades opgeworpen. Dus zijn wij cruciaal geworden. Om vier uur belde een bedremmelde Tjeenk Willink op om te melden dat Kok de opdracht had gekregen. De begroting 1995 moest bij de opdracht worden betrokken en Kok was daar het beste in thuis. Bovendien liepen de adviezen uiteen en dus keek hm naar de grootste partij. Op zichzelf goede argumenten. Grote consternatie in Den Haag. Ging het staatshoofd te ver? Ik vond dat onzin. Zij is geen marionet in de handen van Tjeenk Willink! Wij komen toch wel aan bod. Iedereen gaf persconferenties maar ik was toen al thuis en aan de wijn en had dus geen zin. Morgen is er weer een dag.
| |
donderdag 7 juli
Om 14.00 uur fractievergadering met onder andere discussie over verschillende vormen van minderheidskabinet. Die lijken mij alle onwenselijk.
| |
donderdag 28 juli
Om 14.00 uur afspraak met Jacques Wallage op het ministerie van Sociale Zaken. Alles weer eens doorgeakkerd. Welk inkomensbeleid te voeren? Voor sociaal-democraten is inkomensverdeling een doelstelling van beleid, voor liberalen een gevolg. Ik verzet mij tegen een ‘grosso modo parallelle inkomensontwikkeling’. Dat geeft elke zomer gesteggel over inkomensplaatjes. 's Avonds van 21.30 tot 23.00 uur gesprek met Kok in de Eerste Kamer. Weer het hele veld in ogenschouw genomen. Weer mijn bedenkingen tegen het inkomensbeleid. Op het eind zei Kok dat ik hem voor zeer grote problemen had geplaatst. Hij vroeg mij er nog een nacht over te slapen. In de auto terug naar Amsterdam wist ik
| |
| |
zeker dat Wim de voorkeur zou geven aan het cda en mij de klas zou uitsturen. Nou, dat moet dan maar, dacht ik, want ik teken niet voor beleid dat ik te dun vind.
| |
vrijdag 29 juli
Vanuit de auto bel ik Wim om te zeggen dat ik niet tot andere gedachten ben gekomen. Om 11.45 uur belt hij met de mededeling dat hij toch voor paars heeft gekozen. Langs de rand van de afgrond heeft men het mooiste uitzicht!
| |
vrijdag 12 augustus
Om 14.00 uur fractievergadering, die tot middernacht duurde: tien uur! Iedereen kwam met kritiek. Veel was gerechtvaardigd maar in ‘paars’ niet te verwerkelijken. Om 00.30 uur een persconferentie in Nieuwspoort.
| |
zaterdag 13 augustus
Van 10.00 tot 15.00 uur onderhandeld, maar toen waren we er zo goed als zo kwaad uit. Fractievergadering van vier tot zes. Ten slotte heeft iedereen ‘nominatim et seriatim’ vóórgestemd. Kok was blij, ik ook.
| |
maandag 22 augustus
Om twee uur werden de ministers beëdigd, om drie uur de staatssecretarissen. Zelf ben ik gaan tennissen. Ik vond dat een aangename taakverdeling. Mijn eerste klus is af: 30 april 1990 tot en met 22 augustus 1994. Nu mijn tweede.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd