Floris, Count of Holland (onder ps. Niels Kobet)

[p. 5]

Voorwoord

‘Van alle vorsten die vóór Karel v over Nederland geregeerd hebben, is de zoon en opvolger van Willem ii de populairste naam gebleven. De sleutel van het voortreffelijke in Floris v moet echter nog gevonden worden. Wij zien Floris zijn land zo goed als verkopen aan een koning van Engeland; zien hem daarna met dezelfde onbesuisdheid dien vorst verraden en het bondgenootschap van een koning van Frankrijk zoeken; tot hij ten laatste, wanneer hij door verbeurdverklaringen en trouweloosheden zijn nederlandse edelen verbitterd en vernederd heeft, met een onbegrijpelijke niaiserie zich in hun handen stelt. Beminlijk mens naar het schijnt, was hij als staatsman een warhoofd en liet zijn volk slechts burgertwisten na.’

Zo luidt het weinig vleiende oordeel van Conrad Busken Huet over ‘der keerlen God’, de wellicht enige figuur uit onze middeleeuwse geschiedenis, van wie de doorsnee Nederlander iets meer weet dan de naam alleen, en die tijdens zijn bewind, nu zeven honderd jaar geleden, Amsterdam de stadsrechten heeft verleend.

De nederlandse letterkunde is niet rijk aan toneelstukken die betrekking hebben op de vaderlandse historie. Eén ervan, Geeraerdt van Velsen, gedicht door P.C. Hooft, handelt over de moord op Floris v, maar zal de hedendaagse lezer enkel nog afschrikken van wege de rederijkerstoon en de ver doorgevoerde allegorese die het drama volstrekt bloedeloos hebben gemaakt. Kan, vooral indien van Geeraerdt van Velsen zo onomwonden het tegendeel gezegd moet worden, een tragedie, klassiek naar vorm en geschreven in het klassieke engelse blank verse, eveneens behelzende de ondergang van graaf Floris, nog leesbaar laat staan speelbaar zijn? Een drama met een held die tengevolge van zijn politieke tegenslagen veeleer als anti-held valt te kenschetsen?

De opzet van de schrijver: een inhoud van nu en alle tijden te hullen in een oude maar onvergankelijke vorm. Wat beoogt de handeling? Een man wiens eerzucht zichzelf maar bovenal zijn land geldt, die veel tot stand

[p. 6]

brengt, wordt door zijn succes overmoedig, roept tegenkrachten op die hij niet meer de baas kan en valt daaraan ten offer. Draaipunt is de hybris, de overmoed waartegen de oude Grieken in hun treurspelen keer op keer gewaarschuwd hebben. Floris' raadsman, de wereldwijze monnik, brengt de kern van het gebeuren, het onafwendbare gevoel dat de top is overschreden, onder woorden in de verzen:

There is a zenith in the lives of men
That marks the culmination and the top
Of all their strength, success and poise. Once they
Have passed that stage, the stars and planets move
From their auspicious constellation and
The tide begins to turn, unnoticed by
The very men whom once it carried to
The forefront of their kind.
(iv, 1)

De woorden van de monnik geven het thema aan, de uitwerking volgt in hoofdzaak de historische lijnen: de dood van Willem ii in West-Friesland in 1256, de twee veldslagen die Floris gevoerd heeft tegen de Westfriezen, de ene uitgelopen op een nederlaag, de andere op een overwinning. Floris' verwikkelingen met de bisschop van Utrecht, de gevechten in de zuidelijke Nederlanden: het is alles zo overgeleverd en in de oude kronieken opgetekend. Historisch zijn ook de bijna onwaarschijnlijke risico's die Floris neemt door nagenoeg de helft van zijn bezittingen te verkwanselen, zijn zoon naar het engelse hof te zenden en zijn eigen leven in de waagschaal te stellen door onvoorzichtigerwijze in de macht te geraken van Gwijde van Dampierre. Evenzo gestaafd is Floris' aanspraak op de schotse kroon, zijn poging de engelse wolstapel naar Dordrecht te halen en de verrassende spoed waarmee hij de engelse alliantie inruilt voor de franse. Aan de internationale achtergrond is uit geschiedkundig oogpunt evenmin geweld gedaan: Edward, bedwinger van Wales, Hammer of the Scots, heeft onder zijn bewind de grondslagen gelegd van het engelse recht. Zijn devies luidde: suum cuique (‘to each / his own’, iii, 2). Als hertog van Aquitanië was hij de grote tegenspeler van zijn leenheer Philips iv, bijgenaamd Le Bel. Philips, de raadselachtige zwijger en staatsman van absoluut gezag, overtuigd dat het doel de middelen heiligt (‘who wills a purpose must accept the means’, v, 2). En tenslotte de partijtwisten in Vlaanderen. Wij staan aan de vooravond van de honderdjarige oorlog...

[p. 7]

Niet historisch zijn de monnik die als Floris' raadsman optreedt en de bankier Nathan. Deze bankier heette in werkelijkheid Lambert Vrieze. In de dertiende eeuw vonden voor het eerst op grote schaal in West-Europa Jodenvervolgingen plaats. In 1290 had Edward alle Joden bij decreet uit Engeland verbannen: sommigen zijn verdronken bij hun gedwongen overtocht. Niet lang daarvoor waren de Joden in York volledig uitgeroeid. Van beide gebeurtenissen maakt Nathan gewag.

Zonder te voldoen aan de eis van de drie eenheden van tijd, plaats en handeling, verloopt het drama toch als een griekse tragedie. Het adagium quem deus vult perdere, prius dementat, dat teruggaat op het oudgriekse besef van ate (verblinding), komt tot uitdrukking in Floris' woorden over de bisschop van Utrecht (‘the man whom God decides / to overthrow will first be made to lose / his mind’, ii, 1), maar is niet minder op Floris zelf van toepassing. En wat is meer klassiek dan het bodeverhaal waarin van de gevangenneming van Floris wordt verteld? Zowel op de ‘Ides of March’ uit het drama Julius Caesar van Shakespeare als op een vers van Yeats (‘the falcon cannot hear the falconer’) wordt teruggegrepen als de oude heks Floris waarschuwt tijdens de afrit ter valkenjacht. De ingewijde lezer zal voorts in de angstdroom van Beatrice Hieronymus Bosch' schildering Verzoeking van de heilige Antonius herkennen en in de erotische raadseldialoog tussen Floris en Maud een passage uit Heine's Aus den Memoiren des Herren von Schnabelewopski (iii, 3).

Toch is de strekking van het stuk van deze tijd: het niet aflatende getwist om kleine belangen, de verdeeldheid, de partijstrijd; Edward die de engelse wol wil gebruiken als economisch wapen tegen Vlaanderen; de escalerende gevechten en kapingen over en weer tussen engelse en normandische schippers; de lichtvaardigheid waarmee alles wordt beraamd en de onvermijdelijk daaropvolgende ontgoocheling. En onderwijl maken de grotere machten zich gereed om toe te slaan.

Wanneer Floris stervende heeft gezegd ‘the sword indeed - has never left - my house’, spreekt de hertog van Brabant de omineuze slotwoorden:

The King of France has sent his army to the North

And Robert of Artois, his general,

Has met the Flemish on the battlefield.

The Flemish army has been utterly destroyed.

[p. 8]

Een enkel woord tot slot over de schrijver: Niels Kobet is de schuilnaam van een Nederlander die door jarenlang verblijf in angelsaksische omgeving tweetalig is geworden. Schoolgegaan bij de klassieken, met wie hij mettertijd geheel vertrouwd is geraakt, werkte hij niettemin lange tijd in de industrie. Het is zijn stellige voornemen deze, zijn eerste dramatische proeve, door andere te laten volgen die op een zelfde wijze oud en nieuw met elkaar zullen verbinden door het beste van beide vast te houden.

jbwp