Van glorie en lijden

Sonnetten uit de loopgraven aan den Yser

[p. 5]

L.S.

En face des batailles dressons l'Art.
Emile Verhaeren.

Oorlogspoëzie! Alweer oorlogspoëzie! Wie bevrijdt ons van oorlogspoëzie? Dergelijke uiting van fijnproevers-wrevel wordt meer gehoord in een tijd, waarin groote en kleine verzamelingen zoogenaamde oorlogspoëzie de boekenmarkt dreigen te overstroomen. Al te dikwijls helaas stuit men bij het doorbladeren van zulke verzamelingen op zooveel minderwaardigs, wat met literatuur of poëzie hoegenaamd geen uitstaans heeft, dat men zeer geneigd is uit een artistiek oogpunt alle oorlogspoëzie per se te veroordeelen.

En toch waag ik het, gestrenge vriend lezer, uwe welwillende aandacht te vragen voor deze ‘oorlogspoëzie’.

Ik weet wèl: tal van dichters hebben nu reeds den oorlog en zijne hevige ontroeringen bezongen van uit hun veilig ivoren torentje. De beste stuurlui staan immers aan wal. Hoeveel echter ‘dichtten’ op de vuurlinie zelf, midden het geraas en het doodsgevaar van het moderne oorlogstuig? Bitter weinig.

Tot die weinigen, vriend lezer, behoort de dichter van ‘Van glorie en lijden’.

Een dichter-soldaat, een uitverkorene! zijne sonnetten - een dichtvorm om zijne kernachtigheid en bondigheid door den dichter gebruikt - schiep hij, behalve enkele die hij in het hospitaal of tijdens een kort verlof fabuleerde, in de loopgraven aan den Yser zelf.

[p. 6]

Besef, vriend lezer, wat dit zeggen wil: poëzie uit de loopgraven! Sonnetten, gewonnen en geboren in modder en slijk, in regen en wind of in zengende zonne, maar op vaderlandschen grond, geven ze ons een tragisch-glorierijk beeld van menschen en toestanden in het hedendaagsche Yser-landschap, waar het is:

‘Al water - met aan d'overzijdschen wal,
oneindig-ver, wat boomen, kaal en droeve,
ook kruisjes voor hen, die we hier begroeven,
en dan kanongerol en vuur-geknal.’

Een dichter, een waarachtig dichter is Daan Boens, met hart en ziel een dienaar van de schoone literatuur, zeggend in een hel van vuur en vernieling zijne emoties en levensgang, zijn smarten en hopen als strijder voor Eer en Recht.

Eenvoudig korporaaltje maar in het heldenleger van Koning Albert heeft hij gestreden en geleden en trouw van iederen dag zijne indrukken en gevoelens in poëzie en proza genoteerd.

De Cyclus: ‘Van mijn Eenzaamheid’ slaat terug op 's dichters leven als zieke in de nabijheid van de Zee. Geboren te Oostende is Daan Boens een kind van ons blonde Noordzeestrand en men kan denken hoe dit verblijf aan Frankrijk's kust zijn ziele ‘aangedaan met poëzie’ moest ontroeren.

Het brengt mij zijne Vlaamsche jeugd-verzen in het geheugen, zijne vrome zee-gedichten vooral. Het verschil is echter groot. Bloeide in de verzen van ‘In witte gewaden’, korten tijd voor den grooten oorlog verschenen, zijn jeugdig dichtergevoel en leven open in mystieke rozen, thans heeft zijn levenspoëzie aan zeldzame kracht en diepte gewonnen. Sommige verzen uit ‘Van glorie en Lijden’ zijn zoo oneindig echt en menschelijk als slechts een dichter, die dagelijks den gewelddadigen dood te velde trotseert, ‘coutumier de l'action belle’, in zijn poëzie zijn kan.

Luister, vriend lezer, hoe Daan Boens zelf in een brief zijn leven aan 't front beschrijft.

[p. 7]

‘- We zijn in de loopgraven. Daar komt opeens een hevig onweer op - een bombardement -. Alle gedachten staan een wenk stil, nooit voelt men beter het instinkt. We handelen automatisch: wij duiken ons, springen in een hol of gooien ons plat ten gronde. De bommen, obussen en shrapnells vallen of bersten open. We staan op - en denken - dan eerst “denken” we: 't Is voorbij! Dat komt zoo min of meer malen voor per dag - en zoo gaan de dagen om en we gaan “in repos”. Dan denken we ook aan geen gevaar meer. 't Is voorbij! Wat wil je? Dan vergeten we ook te schrijven aan hen, die heele dagen kunnen denken - dat we het goed maken... en dòor 't gaatje van een naald gekropen zijn. Dat 's alles!’

Luister nog, wat hij in 't Fransch ditmaal in zijn Dagboek schreef:

‘Nov. 1915

A) En première ligne. Je viens d'écrire le sonnet “Een avond” à la lueur d'une chandelle dans mon abri. C'est drôle comme on devient étranger à tout ce qui vous entoure, comme on oublie les obus qui vous passent au-dessus de la tête et comme on analyse avec aisance ses émotions et pensées intimes. -

B) Après une attaque - je ne savais pas être si fort - j'ai vécu une belle nuit - J'ai dit, quand tout était redevenu tranquille: “Ce n'est que cela!”. Pour toute cette formidable guerre, où les obus, bombes, brisants et balles s'entremêlent, - le soldat, artisan de cette énorme et cruelle entreprise - ce simple soldat pourrait dire: “Ce n'est que cela!” -

Mais il lui faut pour synthétiser ainsi ses impressions et pensées, avoir une confiance sincère dans la vie - le destin. Je me sens devenir: homme. Que vaut, en somme, la grandeur de la lutte, dont je ne suis qu'un tout petit atome?

Tout!

Rien de toute la vie individuelle ne vaut le succès commum, que nous voulons.

[p. 8]

Ni le bonheur de vivre, ni les soucis de famille, ni le désir de vivre ne contrebalancent le devoir, que je me suis fait.’

Ik denk hierbij onwillekeurig aan wat den betreurden Meester Emile Verhaeren in zijn schitterende Lettre-préface van ‘A la gloire de la Belgique’ neerschreef:

‘Après la série tonnante des batailles l'univers rajeuni sera soit un adolescent féroce, soit un éphèbe vivace, ardent et généreux.’ Laat ons verheugd zijn! Door het lijden gestaald, door den strijd gelouterd komen onze broeders van den Yser weldra in het bevrijde Vaderland terug, niet als bloeddorstige jongelingen, maar als Daan Boens voor hen getuigt, heilig van glorie, want:

‘Zij gaan en zijn wel moe, doch rusten nooit,
en fluiten kalm het liedje, dat verleden
gebeurtenissen in hun brein ontplooit.

Zoo gaan ze een kruisweg? Neen! want gistren schreden
zij kalm gelijk vandaag, met jeugd getooid,
en morgen zullen zij nog gaan, lijk heden.’

Interneeringskamp van Harderwijk. Januari 1917.

Dr Paul DE KEYSER.