'Aenmerkingen over de verwaerloozing der Nederduitsche tael'

[p. 25]

Aenteekeningen.

(1) De bevolking van dat gedeelte van Luxemburg, waer het Hoogduitsch de volkstael is, beloopt op 127,500 zielen.

(2) De heer Verloo, in zyn belangryk werkjen: Verhandeling op het niet achten der moederlyke tael ^(*), bewyst dit ook op de volgende wyze: ‘En om met eenen oogslag te zien,’ zegt hy, ‘het bedrag van het Waelsch tegen het Vlaemsch, het Waelsch is op de minstbevolkte landstreken binnenwaerts het land in gelegen; het Vlaemsch is verstrekt op de beste gewesten, langs geheel de zeekusten, op de byzonderste oevers van de Schelde, de Leye, den Rupel en op de vaerten, waer alles krielt van volk, ryk en gelukkig is. Het Vlaemsch heeft in te brengen de schoone steden van voornamen rang, Brussel, Gend, Antwerpen, Loven, Mechelen, Aelst, Brugge, Iperen, Kortryk, Ostende, Ruremonde en het land van Waes, het welk niet als eene groote stad is; waer het Waelsch niet tegen te stellen heeft, als Bergen, Namen en Doornyk, die met dryen samen noch geen Brussel noch Gend alleen maken. En wie de gelegendheden der Vlaemsche en Waelsche landstreken kent en de bevolking en weelde der zelve overweegt, zal zeker belyden, dat in myne opneming het Fransch niet te kort gedeylt is.’ En van het Waelsch sprekende vervolgt hy bladz. 33: ‘Schoon onze Waelen hunne kinderen opbrengen, leeren leezen en schryven in het Fransch, hunne moederlyke, hunne landtael, gaet nogtans zoo verre van het Fransch af, dat de ware Franschen hun geensints verstaen. De Luykenaers, die schier binnen ons land gezeten zyn, maken somtyds dichten en Liedekens, in hun Waelsch; doch een Franschman zal dit zoo min verstaen, zelfs minder als het Spaensch of Italiaensch; zoo dat het Waelsch zoo min Fransch is, als het Spaensch. Het is daer en boven eene zeer leelyke tael, en gelyk Guicciardinus zegt, Sermo corruptus valde, et perabsurdus.’

(3) Men hebbe slechts de eene of andere kunst te zien; de Scheikunst B.V. wordt in 't Fransch Chymie genaemd. Wie zal op dezen

(*) Deze nieuwe uitgave is te bekomen by de Uitgevers Snoeck-Ducaju en Zoon, in 12.° 100 bladzyden.

[p. 26]

naem zich eenig denkbeeld kunnen vormen van hetgene hy aenduidt, ten zy hy alreeds de kunst kent? Chymie komt volgens eenigen van het grieksch χύω of χεω, dat eigenlyk smelten beteekent; om dat men dezen naem in den beginne gaf aen de kunst, die 't smelten en 't zuiveren der metalen ten doel had. Tegenwoordig geeft men den naem van Chymie aen die kunst, die de scheiding der gemengde lichamen en hunne wederzydsche werking tot voorwerp heeft. Van daer ook de naem van Scheikunst, die beter dan Chymie de bedoelde zaek beschryft.

Zoo is het met de overige kunstwoorden gelegen, als oxigène, zuerstof; azote, stiklucht; calorique, warmtestof; hydrogène, waterstof; oxalate, zuringzout, enz. Dat men oordeele welke dezer uitdrukkingen de klaerste gedachten te wege brengen.

(4) Lofdicht op de Nederlandsche Tael door het koninklyk Genootschap Concordia te Brussel bekroond en in het licht gegeven; Brussel 1829. Hetzelve komt mede voor in de Gedichten van P. Van Duyse; 's Gravenhage, by Immerzeel, junior. 1830.

(5) De heer A. Barbier, getuigt dit, in zyn werkjen: Jambes, (Brux. 1832), en bezonderlyk in de 12.^de, bladz. 66:

Les théâtres partout sont d'infâmes repaires,

Des autels de débauche, où le vice éhonté
Donne pour tous les prix leçon d'impureté.
C'est à qui chaque soir sur leurs planches banales
Étalera le plus de honte et de scandales,
A qui déroulera dans un roman piteux
Des plus grossières moeurs les traits les plus honteux,
Et sans respect aucun pour la femme et pour l'âge,
Fera monter le plus de rougeur au visage.
Allez, homme au coeur pur, allez en curieux
Heurter vos pieds, le soir, à tous ces mauvais lieux;
Dans ces antres infects descendez, quand la brume
Sur la grande cité comme un fallot s'allume.
Vous verrez au milieu d'un fleuve de sueur
Sous un pâle soleil et sa jaune lueur,
Sans haleine, sans pouls, et les lèvres muettes.
Tout un peuple accroupi sur de noires banquettes,
Écoutant à plaisir la langue des bourreaux,
Apprivoiser ses yeux au sang des échafauds; etc.

[p. 27]

(6) Vergeefs zal een schryver zyne onkeurige en barbaersche schryfwyze trachten te verschoonen, met in de voorreden te zeggen, dat hy in zyne eigene tael niet schryft; zoo nogtans deden Des Roches, De Bast, Raepsaet en meer anderen. - Niemand dwong hen immers eene vreemde tael te gebruiken.

Hoe geschikt ondertusschen onze landgenoten zyn, om by eene eenigzins aengewakkerde beoefening in de landtael te schryven, hebben de laetste jaren onzer vereeniging met Noord-Nederland bewezen. Vele verdienstelyke mannen hebben zich even gunstig als Letterkundigen en Dichters doen onderscheiden. Onder meer anderen vervolgden de heeren J.F. Willems, van Antwerpen; C. Vervier, L. D'Hulster en L. de Potter, van Gend; Lambin, van Ypre; en Hofman, van Kortryk, hunne werkzaemheden. Gunstig maekten zich mede bekend de heeren L. van Roo, van Dixmude, Th. van Loo, van Brugge; A.J. Doornaert, van Kortryk; Ch. Ledeganck, van Eecloo; F. Rens, van Geeraerdsbergen; F. de Vos, van Ninove; J. d'Huygelaere en Désire van der Meersch, van Audenaerde; P.J. Renier, van Deerlyk; Aug. Biebuyck, van Gotthem; C. Minnens, van Coolscamp; L. de Vlaminck, van Thielt; Cracco, van Rousselaere; D. de Simpel, van Staden; C.P. Serrure, Stips, J.F. Verspreeuwen en F. de Visser, van Antwerpen; P. van Duyse, van Dendermonde; en de overledene heeren M. Van Rysingen, van Lokeren; en J.V. Wouters, van Lier.

Als Dichteresse trad jufvrouw M. Doolaeghe, van Dixmude, op. Haer Ed. behaelde den eersten prys in den dichtstryd te Ypre (1826), en werd tot eerelid der Letterkundige Maetschappyen van Gend, Brugge en Antwerpen benoemd.

(7) Tot ophelderinq dezes, voeg ik hier, als bylage, een kort overzicht van de oude rechten en gesteldheid der Nederduitsche Tael in België.

België in het algemeen.

Gelyk Julius Caesar, Tacitus en alle volgende historieschryvers getuigen dat het meeste deel der Belgen van Duitsche afstamming was, zoo is ook van ouds de Nederduitsche tael de eenigste geweest, welke aenspraek heeft kunnen maken op den titel van Nationale tael, en geheel Europa heeft aen dezen titel hulde gedaen met aen dezelve den naem te geven van Lingua Belgica.

[p. 28]

Als een gevolg van dit zoo lang onbetwist geblevene voorrecht, hebben de staetkundige schryvers van ons land, inzonderheid de graef Neny, opgemerkt dat alle de blyde inkomsten van onze landvorsten, by derzelver inhuldiging te Brussel, te Leuven, te Gend, te Antwerpen, en waer men Nederduitsch spreekt, alleen in de Vlaemsche tael vervat zyn geweest, schoon ook de Walen daerin betrokken waren. Zoo zyn de stukken wegens de inhuldiging der keizers Joseph II, Leopold en Frans I, korts voor de Fransche overheering, niet tegenstaende die Vorsten onze tael niet machtig waren, in het Vlaemsch opgesteld. Volgens de grondwet van den staet, moesten de kanselier en raden van Brabant en Vlaenderen de Vlaemsche tael gebruiken in alle stukken welke voor de vlaemsch-sprekende bevolking waren.

Brabant en Limburg.

Ter uitzondering van eenige weinige verorderingen van justitie welke in de twee talen uitgevaerdigd zyn geweest en die van vry latere tyden zyn, kan men zeggen dat de vlaemsche tael in deze provintie by uitsluiting gebezigd werd in alle openbare handelingen van bestier en rechtspleging.

De hooge raed te Mechelen, benevens de raed van Brabant, maekten gebruik dan eens van het Fransch, en dan eens van het Vlaemsch, naer gelang de zaken, door dezelve behandeld, van toepassing waren tot Vlaemsche of Waelsche ingezetenen.

Alle de akten der Staten van Brabant, waer van de oorkonden nog in 's ryks archief te Brussel berusten, zyn van de vroegste tyden af tot in 1794 alleen in het Vlaemsch opgesteld.

De rekeningen van het domein te Brussel, over het jaer 1404 tot het jaer 1795, bevindt men, zonder uitzondering, mede in het Vlaemsch te zyn opgemaekt.

De zaken van justitie en politie werden aldaer, tot in het laetstgenaemd jaer toe, almede in de Nederduitsche tael beschreven, blykens de nog bestaende registers van den amman. Toen de hoofdschout en de andere ambtenaren van Waelsch-Brabant in 1622 verzochten om de rechtsgedingen te Leuven, betreffende persoonen uit het waelsche kwartier, in de Fransche tael te mogen houden,

[p. 29]

werd hunne vraeg, by besluit van den raed van Brabant, gedagteekend 14 july 1622, als niet ontvangbaer afgewezen; om dat men vreesde dat de vlaemschsprekende ingezetenen daer door soms gedwongen zouden zyn geweest eene andere dan hunne eigene tael te gebruiken.

Ten jare 1814 werd aen den gouverneur-generael van België, den baron De Vincent, binnen Brussel, een smeekschrift aengeboden, geteekend door 145 ouddekens en syndics der negen sectien dier stad, in het welk onder andere gezegd wordt: De volken van Duitschland hebben hulde bewezen aen de tael van ons land; doch wy moeten ons schamen dat wy nog onder het juk der Fransche tael gaen. De verbanning der Vlaemsche tael dient op te houden.

Antwerpen.

Nog meer dan in andere provintien was men hier op het uitsluitend gebruik der vaderlandsche spraek van ouds zeer gezet. Immers, schoon deze koopstad in haren hoogsten bloei meer vreemde dan ingeborene stedelingen telde en er de koophandel groote vryheden genoot, zoo leest men nogtans in de costumen dezer stad, dat alle zaken van justitie en regering aldaer by uitsluiting moesten behandeld worden in de Vlaemsche tael, niettegenstaende dat partyen de selve niet verstaen.

De gedeputeerden van Antwerpen te Brussel, waren op het gebruik der moedertael dermate nayverig dat zy aen den hertog van Alva, die hun eene in 't Fransch geschrevene ordonnantie ter hand stelde, durfden verklaren dat zy daeraen geen gevolg wilden geven, zoo lang hun de mededeeling niet in het Vlaemsch gedaen ware.

Vlaenderen.

Hebben wy de rechten der landtael in de andere gewesten duerzaem en volstandig bevestigd gezien, die rechten kunnen met nog veel meer bewyzen ten aenzien der beide Vlaenderen gestaefd worden. Geen volk bestaet er misschien ter wereld dat meer belang stelde in het beoefenen der moedertael, by het openbaer bestuer, dan de Vlamingen. Reeds onder Lodewyk van Male toonden zy zulk eenen grooten afkeer voor de Fransche rechtspleging en tael, dat zy van

[p. 30]

de gerechtskamer te Ryssel, waer alle de zaken in het Fransch behandeld werden, volstrekt geen gebruik wilden maken, hebbende liever niet, dan voor een fransch hof, te appelleren. Meyer en Oudegherst getuigen, onder het jaer 1405, dat graef Jan by zyne inkomst te Gend aen de Vlamingen beloven moest de Rysselsche kamer af te schaffen, en zyn hof in de Vlaemsche tael te zullen houden, welke belofte in de landcharter van Marie van Bourgondie, van het jaer 1476, vernieuwd werd met de volgende woorden ‘Dat men allen saken onsen voorseyden lande van Vlaenderen aengaende, handelen ende proposeren sal in de tale van den zelven lande, ende insgelycx tgone dat men proposeren sal van sprincen of sprincessen weghe, tsy in openinghen, versouken, oft antwoorden, oec doen sal in de zelve tale, ende alle letteren, het sy sententien, appointementen, privilegien, provisien van justitien oft andere die men gheven sal van sprince of sprincessen weghe, gheven ende expedieren sal in vlaemssche’

Alle deze wetsbepalingen waren ten jare 1795 nog van toepassing. Indien men, in enkele gevallen, daer van soms afgeweken is, gebeurde dit by wyze van oogluiking, doch geenzins op grond van rechte.