Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Nicolaus Hartsoecker]

HARTSOECKER (HARTSOEKER, HERTSOECKER, HERTSUYCKER) (Nicolaus of Niklaes), zoon van Albertus Hartsoecker, hoofdschout te Kampen uit een oorspronkelijk Drentsch geslacht, studeerde te Leiden (ingeschr. den 12^en Maart 1612) en werd predikant te IJsselstein. Toen de Classis van Buren van hare leden onderteekening eischte der formulieren, beklaagde hij zich met Th. Boom, pred. te Beusichem, bij Maria van Nassau, Gravin van Buren, die haar Drossaard een streep liet halen door dit besluit in het acta-boek der Classis. Bij den twist over Huttenus, wiens bediening te Buren van contra-Remonstrantsche zijde onwettig werd verklaard, en die dan ook in Jan. 1619 geschorst werd, werd ook tegen Hartsoecker ingebracht dat hij onwettig beroepen was; en toen in 1619 de reeds genoemde Boom door Gedeputeerden uit zijn bediening ontzet was werd Hartsoecker beschuldigd scheuring te hebben willen maken in de classis van Buren.

Toen de Nat. Synode te Dordrecht had verklaard dat geen kerkedienaren hier te lande in den dienst mochten bestendigd worden dan degenen die verklaarden de synodale canones met goede conscientie te kunnen onderteek enen en zich in hun leer hieraan te houden, behoorde Hartsoecker tot de predikanten die zich naar aanleiding hiervan te verantwoorden hadden voor de Z.-Hollandsche Synode van 23 Juli tot 17 Aug. 1619 te Leiden gehouden. Bij zijn verantwoording verklaarde hij zich aan de bepaling der Nat. Synode niet te kunnen onderwerpen. Hierna werd hem ‘de sententie van syn deportement voorgelesen ende daerna de acte van hare Ho. Mo.; dese heeft hy voor die tyt geweygert te onderschryven, begeerende tyt van beraet, die hem gegunt is, maer deselve geexpireert zynde heeft hij gepersisteert by de voorgaende weygeringhe.’ Met Hutten en Boom werd hij gedaagd om den 20^en Nov. 1619 te verschijnen voor de Staten-Generaal en daar de Acte van Stilstand te onderteekenen op straffe van verbanning. Hun werd ten laste gelegd ‘dat se 't landt doorliepen, en hier en daer haeghpredikatiën deden.’ Den 21^en d.a.v. volgde wegens het weigeren dier beloften verbanning uit de graafschappen Buren en Leerdam en uit de baronie en vrije heerlijkheid van IJselstein. Nadat Hartsoecker den 16^en Maart 1621 te Utrecht beschreven was tot het lezen der Rem. confessie, werd hem in datzelfde jaar bij continuatie de bediening der Remonstranten te Tiel opgedragen voor de drie laatste maanden; in 1624 die van Brielle, Vlaardingen en Maasland; in 1630 voor vier maanden die van Zegwaard, Zoetermeer en Bleiswijk; in 1631 werd hij in deze bediening gecontinueerd. Den 2^en Maart 1632 volgde zijn aanstelling als vast predikant te Zalt-Bommel; deze had echter geen voortgang, omdat men hem aldaar niet genegen was. Maar den 28^en April d.a.v. werd hem voor het komend zomerhalfjaar opgedragen de bediening van Oudewater, waar wel een ‘klein beginsel’ van Remonstrantsche gezindheid gevonden werd zonder dat er echter ooit een gemeente ontstond. De Gereformeerde predikanten remonstreerden

[p. 553]

er met nadruk bij de stedelijke regeering tegen de godsdienstige vergadering der Remonstranten; Hartsoeker ging daarbij voor in een gehuurd huis aan de markt, en wel voor het oog van allen, die naar de publieke kerk gingen. De Magistraat antwoordde hierop niet, waarop de predikanten hun klacht herhaalden. Toen ook op dit adres het antwoord uitbleef, richtten zij een uitvoeriger schrijven tot de Overheid. Opnieuw bewaarde deze het stilzwijgen, waarop de predikanten nogmaals een request inleverden uit naam van den kerkeraad. Dit laatste had eenig gevolg; aan Hartsoecker werd nl. den 8^en Juli geboden binnen veertien dagen te vertrekken of handwinning te vertoonen. Daar deze echter zijn werk bleef continueeren, verzonden de predikanten nog weder een adres, waarin zij de Magistraat nadrukkelijk wezen op de plakkaten tegen de conventikelen der Remonstranten. De Magistraat scheen er weer weinig acht op te geven, maar onvoorzichtige uitlatingen, door den Oudewaterschen predikant Lydius opgevangen in verband met de terechtstelling van Oldenbarneveld, deden den kerkeraad een nieuw request indienen, waarin op de stoutigheid der Remonstranten gewezen werd en Hartsoecker als een gevaarlijk man werd aangeduid, die indertijd Henr. Slatius, (beticht van samenzwering tegen Prins Maurits) in diens gevangenis gesproken had, waarbij Slatius hem had medegedeeld, dat er waarschijnlijk een goede verandering in den staat op handen was; hiermede zou Hartsoecker zeer ingenomen zijn geweest. Nòg een request d^o 23 Febr. 1633 werd door den kerkeraad bij de Oudewatersche overheid ingediend; hierin heette het ‘dat wijl er niets gedaan werd tegen het optreden van Hartsoecker, de Remonstranten meer couragie kregen.’ Wat de gevolgen van dit request waren is niet bekend. Ook niet wat het eind van Hartsoecker is geweest.

Hij behoorde tot de ruim 30 onderteekenaren van een derde Vertoog aan den Prins, de Staten-Generaal en de Staten van Holland, waarbij de zaak der Remonstranten bepleit en het intrekken der plakkaten en vrije ongehinderde godsdienstoefening gevraagd werd. Hij was tegenwoordig in de Classicale Vergadering der Remonstranten te Rotterdam, begin Nov. 1624, en in de vergadering der Remonstr. predikanten te Rotterdam 16-18 April 1630 en in die te Rotterdam 15 Oct. 1631.

Portretten zijn van hem niet bekend.

Litteratuur: Tideman, Biogr. Naaml. Rem. Br. (reg.). - Dez., Sticht. Rem. Br. I, II (reg.). - Brandt, Reformatie. IV, blz. 59, 60. - J.W. Margadant, Blikken in het kerkelijk en gemeentelijk leven onzer vaderen, blz. 97-102. - Wagenaar, Syn. 1618, '19, blz. 146, 199, 401, 408. - Reitsma en v. Veen, Acta III (reg.). - Arch. K.G. X (1840), blz. 313-315.