Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Dominicus Goltzius]

GOLTZIUS (Dominicus), geboren in 1644 te Franeker, werd lidmaat te Britsum in 1666, was als candidaat paedagoog ten huize van G.L. Burmania en ontving den

[p. 284]

1^en November 1668 een beroep naar Achlum en Hitzum. Na op 13 Januari 1678 van deze gemeente afscheid te hebben genomen, deed hij een week later intrede te Tjummarum, werd daar den 28^en November 1684 gedimitteerd, om naar Hindeloopen te vertrekken, waar hij werkzaam was tot zijn emeritaat in Augustus 1719. Hij stierf waarschijnlijk in 1720 en was althans in 1721 reeds overleden. Naar een portret door A. Schoonebeek, waaronder een vers van Balthazar Bekker, bestaat een afbeelding van hem in zwarte kunst door P. Schenk en een gravure door J. van Hardenberg.

Goltzius was een Voetiaan en volgde in zijn preeken, waarvan ons vele door den druk zijn overgeleverd, de analytische methode. ‘Die analyse werd echter een karikatuur, om de eenvoudige reden, dat het verbazend allegoriseren leidde tot eene analyse niet van zaken, maar van woorden’ (Hartog). Ook mist Goltzius dikwijls den noodigen eenvoud, zijn woordspelingen zijn niet altijd van valsch vernuft vrij te pleiten, terwijl vertoon van geleerdheid door het gebruik van Latijnsche en Grieksche woorden zijn leerredenen ontsiert. Toch zijn ze nog niet geheel vergeten, daar zij menige krachtige en hartelijke Evangelieverkondiging inhouden.

De volgende werken zijn van hem in 't licht verschenen:

Uytnementheyt der liefde, ofte schriftmatige uytlegginge van 1 Cor. 13 in 22 Predicatien (Leeuw. 1685).

Onderlinge liefdeplicht tusschen leeraars en het volk (Leeuw. 1686).

Hemelsch geklanck (Leeuw. 1689).

Schriftmatige verklaringe en toepassinge tot geestelijk gebruyk van de eerste er tweede Sendbrief des Apostels Petri, 2 dln. (Workum 1691). Hiervan verscheen een 2^e druk te Amsterdam in 1721, maar tevens heeft in 1694 te Utrecht nog een uitgave (misschien titel-uitgave?) het licht gezien.

Uytgelesene Bybelstoffe, soo des Ouden als des Nieuwen Testaments, schriftmatigh verhandelt, tot kennisse der waerheyd, die na de godtsaligheyt is (Amst. 1694; 2^e dr. ald., 1724).

De Algemeene Sendbrief des apostels Jakobi verklaert (Amst. 1698; 2^e dr., met voorbericht van Cornelius van den Bogaerde, predikant te Amsterdam, ald., 1729).

De predikende en biddende Christus. Verklaring van Johannes 15-17. Met drie predikatien op het gebruik van het Avondmaal (Amst. 1700).

Geen heyl in het vertrouwen op prinsen. Lijkpredicatie naar Ps. 146:3-5, over de dood van koning Willem III (Amst. 1702).

Denk- en dankpredikatie wegens Hindeloopens verlossinge uit vuurs- en watersnood. Gedaen den 19 October 1701 uyt Nahum 1:6-7 (Amst. 1702). Dit en het vorige geschrift zijn ook opgenomen in:

Laetste gedachten over eenige bijzondere stoffen, zo des Ouden als des Nieuwen Testaments ... zijnde agter aengevoegt de Afscheid en Intreed Predikatien in de verplaetzingen des Autheurs enz. (Amst. 1702; 2^e dr. ald., 1723).

Naa-gedachten, zijnde, een schriftmatige verklaringe en practicale toeëigening van het voortreffelijke achtste Kapittel van den Zendbrief van Paulus aen den Romeinen, waerbij gevoegt is een verklaring over de Lofzangen van Maria, Zacharias en Simeon enz. (Amst. 1705; 2^e dr. ald., 1723).

Alder-laatste dingen, nu in 'tlicht gebracht (Workum 1720).

Bovendien noemt V.d. Aa nog een werk Over verscheyden Texten en meldt Cuperus, dat zijn Leerrede bij 50-jarige ambtsvervulling in 1718 ook is uitgegeven.

[p. 285]

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Romein, Pred. Friesland, blz. 218, 237, 400. - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 102-104. - Cuperus, Kerkel. leven Friesl., blz. 50, 83, 146-148, 210. - Rogge, Cat. Pamfl. Rem. Bibl., 2^e st., 1^e afd., blz. 202. - Cat. Burgersd. en Niermans, blz. 775. - Boekzaal, passim.