Dichten en spelen van Jan van den Berghe

Regelnummers proza verbergen

[p. 37]

De parafrase naar het handschrift van Henis

⁺1In dese voors. Leensaell sijn die nae bescreven vrouwen gheadmitteert om

2in die stucken van den naevolgende Leengoederen met te deylen / ²

3In den eersten, allen die wijffven die teghen hare mans ophanghen, ³

4die wijffven die den man in sijne redenen oft woerden varen /

5die all contrarie doene dan die mans gherne sien ende lieff is,

6die den man allen dinck verwijten /

7die drye segghen als den man maer een seght /

8die teghen hare mans argueren ende willen altijts gelijck hebben /

9die op die mans lichtelyck muylen / ⁹

10die op die mans willen keken als die mans droncken syn / ¹⁰

11die den mans andere vrouwen aentigen /

12den welcken dunckt wijser te syne dan die mans ende willen die mans leeren

13die altijt voerslaepen / ¹³

14die den mont altyt hebben protelende gelijck den ertpot / ¹⁴

15die op straet gherne roepen als sij in huyse niet en moghen spreken /

16die de mans loopen bekijffven in de herbergen oft onder tgoet gheselschap.

⁺17die altyt teghen ijeghelick over die mans claeghen /

18die haer altyt vol drincken /

19die op straet loepen moert roepen als haer die mans dreeghen te slaen

20die van haere mans willen ghescheyden woerden, omdat se niet noech ghe-

21voegelt en worden / ²¹

22die op die mans nijet en passen /

23die den man doen haspelen ende tbedde maecken /

24die de kinderen smijten uyt quaetheyt als sij niet en moegen op die mans keken

25die op die maerten tieren als sy haer leedt niet en moeghen op die kinderen

26vreken /

27die den honden met den voet stoten als sy niet en moeghen of man, boden oft

28kinderen sneuteren ²⁸

29die den man in alle quaet stoecken / ²⁹

30 die alle maenden een maert verslijten /

31die hen selffven willen verdrincken /

32die niet en willen swijghen al soudense kruepel ende lam geslaghen worden /

33die altijt willen loepen gaen /

34die niet en moeghen sien eten noch drincken /

35die den mans altijt preecken /

36die den mans vrinden verachten ende altijt den man daer achterdeel aff seet / ³⁶

37die veel te veel claps hebben /

+ [1r^o]

2 met te deylen, mede deel te hebben.

3 ophanghen, zie boven, vs. 618.

9 muylen, zuur kijken.

10 keken, kijven (vs. 651).

13 voerslaepen, vooraan in het bed, de bedstede liggen, zodat de man ‘achter de batterij’ ligt.

14 protelende, pruttelende, in beweging; - ertpot, wsch. voor haardpot, pot te vuur.

+ [1v^o]

21 ghevoegelt, vgl. boven vs. 670.

28 sneuteren, bekijven (? niet in de wdbb.).

29 stoecken, drijven, aanzetten.

36 daer achterdeel aff seet, hen (de vrienden) afbreekt, er kwaad van spreekt (vgl. boven vs. 687).

[p. 38]

38die nimmer meer int besten spreecken / ³⁸

⁺39die heijmelyck glorieeren als den man gram is /

40die den man verwijten dat hij niet werdt en is dat hij hare man is /

41die van tafelen met gramschap gaen loepen als sij den man niet moeghen helpen ⁴¹

42inden dronck /

43die hare terstont aller dinck belghen /

44die heijmelyck schult maken /

45die altijt teghen hare gebueren kijven /

46die den pot altijt laten in dasschen loepen /

47die den mans terstont helpen kijven op sijn knechten /

48die altijt over knechten ende jonghens clachten doen aen den man /

49die den knechten haten als sy hare niet gedienstigher syne dan den man /

50die altyts sitten bij hare ouders en claghen /

51die hare besieckt maecken als sy een soffelet hebben kreeghen / ⁵¹

52die drye maerten haudt ende soude haer met eender wel ghedoene /

53die hare kinderen bij de papen laten slapen als sij met lecken ende suypen ⁵³

54moeghen /

55die den mans hoeden berghen / ⁵⁵

56die bij de mans slaepen eer sij van kindt uytgegaen sijn ⁵⁶

57die altijt heymelicke Commeerkens hebben daer sy met brassen als den man

58niet thuys en is /

59die jaloers syn /

60die hare siecker weten te maecken dan sij sijn /

⁺61dieghene die muylen als die man elders ghenoijt is, dat sy niet mede ghenoijt

62en is /

63die men savonts niet slaepen en smorgens niet op ghecrijgen en kan /

64die den mans bevechten willen /

65die altijt aen hare kleederen pronselen / ⁶⁵

66die liever op straet kijven dan in huyse ende niet soe poertvast en sijne /

67die den man altijt hare goet verwijten /

68die in hare slaepkamer in die pispott schyten /

69die doer hare vingeren pissen dat men se niet soude hoeren strollen / ⁶⁹

70die hare den rechten willen verstaene /

71die altijt suerlyck sien /

72die hare walsche groene scheere /

73die van den hare dat op eghen hoefden wast, brasseletten maecken / ⁷²

74Ende voorts allen hoverdye van vrouwen van cleederen schoenheyt goet wor- ⁷⁴

75den en werken

76[Die met haer mans den maeltijt niet en halden, mer snoepen als hij niet ⁷⁶

77thuis en is]

38 int besten spreecken, iets ten goede duiden.

+ [2r^o]

41 helpen inden dronck, meedrinken.

51 besieckt, vgl. boven vs. 705.

53 met lecken, meesmullen.

55 den mans hoeden berghen ? duister. Als men hierin hoeden mag opvatten als symbool van heerschappij, kan men denken aan: die trachten de heerschappij aan zich te trekken, maar ook dit is zeer onzeker.

56 eer sij van kindt uytgegaen sijn, eer zij haar eerste kerkgang na een bevalling hebben gedaan.

+ [2v^o]

65 pronselen, frutselen.

69 strollen, vgl. boven vs. 739.

72 hare walsche groene scheere: voor de verklaring hiervan kan ik mij op geen enkel positief gegeven beroepen, maar in verband met hetgeen volgt ben ik geneigd in deze uitdrukking een aanduiding te zien van het scheren of epileren der schaamharen; - dat op eghen hoefden wast, dat niet op het hoofd groeit; vgl. boven vs. 730.

74 van cleederen, wat betreft kleren enz.

76 vg. Wat tussen teksthaken staat is later bijgeschreven.

[p. 39]

78[eenen dingen ons noetsaecfkelyc te weten moriendum certe est et id in-

79certem ⁷⁸ an eo ipso die, si vis ad vitam ingredi serva mandata dei]

⁺80 Hier volgen die notabelste stucken ende percheelen van goederen die 81 onder den voors. Leenzaell behoeren ende gereleveert ⁸¹ werden.

82 In den eersten een schoene, goet, costelick, verveerlyck Leengoet, gelegen te 83 water ende tLande, hoeffende ⁸³ onder een deel grauwelycke wolffven die Coe- 84 ninghen noch vorsten aen en sien, ⁸⁴ comende uuijt Lombardijen, welcke beesten 85 hier int Landt oick hebben seer voerts ghebracht, ⁸⁵ dienende met Rentmeesters, 86 muntmeesters, penninckmeesters, Tresoriers, Argentiers, thesauriers, Prossiers, ⁸⁶ 87 financiers, Banckiers enz. Regenoten: ⁸⁷ ghelt verschoten op die penninck drye 88 ter eenre / alsoe veel offitiën als beneficiën beleenen ende vercoepen ter tweeder,89 alle goeten met ghereede gelt binnen coeps ⁸⁹ coepen ter derder / Ende loose 90 rekeninghe weten te maecken ter vierder zijden /

⁺91 Item een schoene Leen dienende voer hoeven daer gheen moes en wast ende 92 voer heeren die gheen priesters en syne ende voor vorsten daer gheen steeden 93 en syne ende recht dat nijet crom en is ende voor den stoel van Roemen die 94 egheen staples ⁹⁴ en heeft ende voerden Secreten Raedt die niet hemelyck en is 95 ende voor meesters van recht die hun text niet en kennen ende voer den 22 96 daer 15 wel doen souden ^95/96 ende voer arme Commissarissen die egheen gelt en 97 nemen ende voer die Ridderschap die naer het hoff niet hooren ende voer den 98 drij Coeninghen die nijet ghecroent en sijn geheeten vuijlsaken, geleghen 99 onder allen bedroch, eijhgen profyte ende loose practijcke. Rgt: Ick salt soe 100 langhe appelleren ¹⁰⁰ hij en sal my niet kunnen ghevolghen ter eenre, van beyde 101 syden even cryghel te syn ter 2der, Ick sal soe veele schincken dat Ick goede 102 expeditien van recht sal cryghen ter 3der, Ende als men grooten cost ghedaene 103 heeft peys maken ter vierder syden.

⁺104 Item een tol geheeten den bijltol, ¹⁰⁴ geleghen onder die zee der fiscalen. Regt: 105 ipse bene habet, hij heeft syne suster ghefoilt ter eenre, van een exces te weten106 drie oft vier articulen te maecken ¹⁰⁵ ter tweeder, Laet ons desen schepenen, pro- 107 chiaen, custers droncken maken, sij sullen al te wel clappen ende aenbrengen108 ter derder, ende die hoerkens daeghen ¹⁰⁸ dat sij se selfs voeghelen souden ter vier- 109 der zijden.

110 Item noch een schoene dienend leen, dienende te voet, te waeghen ende te 111 peerde, ¹¹⁰ som met een peerdt, twee peerden, drije peerden, daer nae dat die 112 Leenen sijne. Regt: allen cloesteren waeghens ter eenre / een geleent peert

78 moriendum etc.: ‘zeker is het dat wij sterven moeten, wellicht zelfs op dezen dag; als gij tot het (eeuwige) leven wilt ingaan, volg dan Gods geboden’.

+ [3r^o]

81 gereleveert, verheven, door den leenheer als leen ontvangen.

83 hoeffende, hovende, vgl. boven vs. 188.

84 aen en sien, ontzien.

85 voerts ghebracht, zich voortgeplant.

86 Prossiers, prossers, vilders.

87 Regenoten, vgl. boven vs. 215 en 578; - op die penninck drie, tegen een interest van 1/3 van de geleende som; vgl. boven vs. 334 ‘douse pour cent’ en zie de Inleiding, pag. xix.

89 binnen coeps, beneden de prijs (vgl. boven vs. 337).

+ [3v^o]

94 staples, vgl. boven vs. 344.

95/96 den 22 daer 15 wel doen souden, naar de aannemelijke verklaring van Dr. Huysmans slaat dit op de uit 22 leden bestaande rechtbank van Luik.

100 appelleren, vgl. boven vs. 352 volgg., waarmee deze passage geheel overeenkomt.

+ [4r^o]

104 bijltol,... onder die zee der fiscalen, vgl. boven vs. 365. vg.; wsch. heeft de bewerker hier de oorspr. tekst niet geheel begrepen.

105 van een exces ... maecken, een overtreding op drie of vier artikelen betrekken en er dus even zo vele malen voor straffen (boete voor heffen).

108 daeghen, oproepen, bestellen.

110 dienende te voet, te waeghen ende te peerde, gedoeld wordt op de herendiensten.

[p. 40]

113 vyff off ses daeghen te rijden ter tweeder / om den cost wercken ter derder / ende 114 alle krewee waeghens ¹¹⁴ ter vierder zijden /

⁺115 Item een Leen daer men al gheboterde koecken backt maer het deech blijft 116 een ¹¹⁶ al aen die handen hanghen, hovende onder Commissarissen, mombers, 117 executuers ende testamentuers, gasthuijsemeesters, heylegheestmeesters, kerck- 118 meesters ende weesmeesters. Regt: aen dat berdken te draeghen ¹¹⁸ en is geen 119 verlies ter eenre / veele vacatien rekenen ende segghen arbeit is loonsweert ter 120 tweeder / tgelt in die handt crijghen ende hem daer mede behelpen ¹²⁰ ter derder /121 ende achter nae een bescheten rekening ¹²¹ maeken ter vierder zijden /.

122 Item noch een grooten poel daer alle vuyle water in vergadert hoovende 123 onder Henrick loesleven. Regt: een ijgelycken te ontrekenen ¹²³ ter eenre / ende 124 wat Ick op mynen eedt heb ¹²⁴ dat is ghevanghen visken ter tweeder / van een125 v een x te maecken ter derder / ende mijne Ruyme conscientie is my tsiaers 126 een koye ¹²⁶ waerdt ter vierder zijden /

⁺127 Item een stuck Leens dwelck nimmermeer met goeder meninghen en woert 128 opgehauwen ¹²⁸ ende is nochtans daeghelix geschiedende. Regt: die vrinden oft 129 Luijden bekeijffven dat sy niet te kermessen oft maeltijt en quamen als se ge- 130 passeert syne ter eenre / noeden eens voer all als men liever heeft dat se thuijs 131 blijven oft niet en comen ter tweeder / die luijden noeden als men hoert dat se 132 elders ghenoijt sijn ter derder / ende als men die luijden genoijt heeft, dan 133 selffve nijet thuijs te syne, zegghende Ick dacht ghij en soude nijet ghecoemen 134 hebben ter vierder zijden. Noch een stuck Leengoets dwelck costelicke is, 135 nochtans lichte warec ¹³⁵ ende is van alsulcken privilegien dat ment moet over 136 tafelen ophouden. Regt: schoetelen met breede canten ¹³⁶ coopen dat se die tafel 137 wel vullen souden ter eenre / die weert heet den gasten die spijse ontginnen ¹³⁷ 138 als hij sij gheerne heel houden soude ter tweeder / ende den gasten wellecomme 139 heten tot der portien als sy ¹³⁹ in een gheheele jaere niet baet teten en hebben 140 gehadt ter derder / ende meer wijns rekenen dan over tafel gedroncken is ter 141 vierder zijden.

⁺142 Item een warande vol kleynes ende eels wilbraets van dobbel ¹⁴² haesen, doer- 143 toghen vossen, loose fretten ende schalcke vissen. Regt.: hij heeft wel gedient, 144 hij heeft sijne noetkens wel ghekraeckt ¹⁴⁴ ter eenre / hij weet wel ware syne kulle- 145 kens hanghen, hij is loes ghenoech ter tweeder / per ma foij als den heer hem 146 verliest, Ick verseker u dat hij een goeden officier sal verliesen ter derder / Ende 147 het is een man van verstandt, hij weet te gheven ende te nemen maer te nemen 148 aldermeest ter vierder zijden.

149 Item noch een warande vol groffs wilbraets van deenen, ¹⁴⁹ rekels, buffels ende 150 esels, gelegen onder honsem. Regt: niemanden niet te vergheeffs doene ter

114 krewee waeghens, wagens waarmee men ter corvée (voor de herendienst) moet komen.

+ [4v^o]

116 een (dat.), iemand.

118 aen dat berdken te draeghen, zich met dergelijke zaken in te laten (t.w. enig geldelijk beheer).

120 tgelt ... behelpen, andermans geld in handen krijgen en het voor zichzelf gebruiken.

121 rekening, afrekening.

123 ontrekenen, door valse rekening ontnemen.

124 wat Ick op mynen eedt heb, wat ik ontvang op goed geloof, omdat ik het zo gedeclareerd heb; - dat is ghevangen visken, dat is binnen.

126 koye, koe.

+ [5r^o]

128 opgehauwen, verheven (vgl. beneden).

135 lichte warec, waaraan niet veel werk is.

136 canten, randen, boorden.

137 ontginnen, aansnijden.

139 als sy, die zodanig zijn (volgens zijn zeggen) als zij in geen jaar gegeten hebben.

+ [5v^o]

142 dobbel, dubbel, dubbelhartig; - doertoghen, door de wol geverfd.

144 sijne noetkens wel ghekraeckt, goed voor zichzelf gezorgd (WNT IX, 2139); weet wel ware syne kullekens hanghen, weet wel waar voordeel voor hem te behalen is.

149 deenen, damherten; vgl. boven vs. 445. en volgg.

[p. 41]

151 eenre, gheen eere kavelen ¹⁵¹ die gelt cost ter tweeder / om een mijte een oerloghe 152 ende gekijff aennemen ter derder / ende hij is Ryck ghenoech, nochtans en 153 derre hij hem nijet halff sadt eten ter vierder zijden /

⁺154 Item noch een Berch, geheeten den Keijenberch, geleghen in een quaet hoeft 155 al en ist niet schorft ¹⁵⁵ comende, doer crijghelheyt al syn opinie volgende, duer 156 buijnheijt ¹⁵⁶ een anderen schamperlyck aen te spreken, doer onverstandicheijt 157 tgoet met quaden te loenen, doer vermetentheyt een quaet stuck te doene, 158 doer nijdicheyt een anderen sijn duecht te beletten / sonder discretie ¹⁵⁸ op die 159 heeren te roepen / doer ghirichheyt een ijgelijck ongelijck te doene, doer 160 hoverdicheyt een ijgelijck te verachten / doer gramschap metten hoeft teghen 161 den muer te loepen ende doer haesticheijt een anderen te incurieren. ¹⁶¹ Dit leen- 162 goet is zeer wilt ghelegen, want het heeft wel duijsent Regenoten /

163 Item eenen berch geheeten den vuylenberch, besedt met onghestelden hout, ¹⁶³ 164 horende onder een onpleijsanten meyer. Regt: lichtelijck met een anderen 165 spotten, niet moeghen ghespot lijden ter eenre / altijt goet gheselschap in 166 arguatie ¹⁶⁶ te stellen ter tweeder / altijt nijdich spelen ende spotten ter derder / 167 ende van niemanden om beters wille niet verdragen ter vierder zijden /.

⁺168 Item in desen Lande regneren veele quade craewagien ¹⁶⁸ die welck al sweeren169 op die tonghe sonder etter oft bloet. Regt: niet te vreden willen syn dat ons 170 heer gecruijst is mer moeten hem hercruijsen ¹⁷⁰ ter eenre / veele costelijcke eeden 171 sweeren eer men die ghemaent is ¹⁷¹ ter iider / op syne vianden willen vreecken 172 met den santen plaeghen ¹⁷² ter iider / ende deen den anderen heeten hare moe-173 der seyrden ¹⁷⁴ twelck beestenwerck is ter vierder zijden.

174 Item een schoene Capelle daer men schoene musijck singt met veel parthijen, 175 mer het is quaet accordt ende men singt daer nijet veel uijt der stemmen ¹⁷⁵ oft 176 veel luijden en moeghent nijet hoeren. Regt: Int facit ¹⁷⁶ singhen ter eenre / een 177 dinck secretelijck een ijgelyck vertrecken tot dat alle die werelt weet ter twee- 178 der / wat men hoert oft siet terstont overdraeghen al ist oock over tafel geschiet 179 ter derder / yemanden uyt haet oft nijt verraden, al heeft hij die XXXe pen- 180 ningen niet ¹⁷⁹ noch en heeft den eedt niet gedaen ¹⁸⁰ ter vierder zijden.

⁺181 Item noch een berch geheeten den alffberch staende voll costelycke appel-182 boemen geheeten wittinghen, ¹⁸² hovende eensdeels onder malleborch. Regt: die

151 gheen eere kavelen, niets doen om zijn eer op te houden als het geld kost (vgl. WNT VII, 1904).

+ [6r^o]

155 schorft, schurftig.

156 buijnheijt, blijkbaar voor korzeligheid; het woord is elders niet aangetroffen.

158 discretie onderscheid, oordeel.

161 incurieren, lees iniuriëren?

163 onghestelden hout, verward of krom groeiend hout.

166 in arguatie stellen, in twist brengen.

+ [6v^o]

168 craewagien, uitslag, huidziekten.

170 moeten hem hercruijsen, hem weder aan het kruis nagelen (door zijn liefdegebod niet na te komen); - costelijcke, dure, hoge.

171 eer men die ghemaent is, voor het gevraagd wordt.

172 met den santen plaeghen, met de plagen waartegen de heiligen worden aangeroepen (vgl. Volkskunde XXXIII, 143, vg.).

174 seyrden, vgl. voor dit zeer curieuze woord, in geen woordenboek opgetekend, maar vermoedelijk overoud, Muller in Ts. XLV, 15 vg. Zowel door de vorm als door de betekenis (futuere, stuprare) is het rechtstreeks te verbinden met on. Serðda, ags. Seorðdan, ohd. mhd. sertan. Leeft het misschien nog in zndl.-barg. zirren, door P. de Keyser opgetekend (Ts. 46, 137) in de bet. ‘scheren’, ook in de zegsw. zirt de juut, loop naar den duivel? Stellig hangt hiermee samen de zndl. uitdr, den zeerd van iets hebben (De Bo), den sjeer, den neuk van iets geven (Schuermans; Corn.-Vervliet), geheel overeenstemmend met nndl. de brui van iets hebben of geven, dat de stam is van bruien, futuere.

175 uijt der stemmen, vgl. boven vs. 487 vg.

176 Int facit, in fausset (vgl. vs. 495).

179 al heeft hij die XXXe penningen niet, al krijgt hij het verradersloon er niet voor? (zinspeling op de dertig zilverlingen);

180 en heeft den eedt niet gedaen, is hij niet door ambtseed gehouden (tot het aanbrengen).

+ [7r^o]

182 wittinghen, vgl. boven vs. 510.

[p. 42]

183 kinderen in hare quaetheyt prijsen ter tweeder / den kinderen soe veele over- 184 gheven ¹⁸³ dat d'ouders achter nae gebreck lijden ter derder / ende borghe blijffven 185 dat men achter nae selffs betaelen moet ter vierder zijde /

186 Ende eensdeels hovende onder die van Loeven. ¹⁸⁶ Regt: die hen selffven laeten 187 duncken dat sy wys syn ter eenre / die gherne voer hoeff ¹⁸⁷ gepresen syn ter twee-188 der / die altijt lichtelyck lachen ter derder / ende die hen selffven aldermeest 189 prijsen ter vierder sijden /

190 Item onder desen berghe voergenoempt woent den vader van den alffen 191 ende heft syn leengoet op onder die brabanders hoe auder hoe sotter ende is soo 192 wonderlick in sijnne oude daeghen / wat felder beeste moet dat geweest sijnne 193 In syn Jongghe daeghen dat hij die Jonghe alffen soude groote schade doene, maer 194 met dese manieren moesten sy hem onderhouden: Ierst moet al goet syn 195 wat hy seet oft doet, ten tweeden wilt hijt all ghepresen hebben / ter derder ⁺196 moet men hem al nae sijn mont spreecken / ter vierder behoeffden hij van 197 achter ^196/7 wel twee ooren. Regt: alle ouden stultisen ¹⁹⁷ ende meestendeel woenen sy 198 in Brabant ter eenre / herhauwelycken ende een wijff nemen die den helft 199 jongher is als hij ter tweeder / In syn oude daeghen syne maert trouwen ende 200 doen die voerkinderen in have ende erffve grote schade alsoe dat die leste 201 kinderen ^200/1 oock niet veele en behouden ter derder / ende als hy een penninck 202 gewonnen heeft om in sijne oude daeghen met ghenuechte te verteeren, dien 203 moet d'jonck wijff verteeren met den lesten kinderen ende hij moet daer toe in 204 sorghen leven ende sterffven alsoe in sijn katijwicheyt ²⁰⁴, dwelck hy wel weert is, 205 ter vierder zijden.

206 Item een schoen dorpe geheeten lastaert ²⁰⁶ dwelck schoene stucken leengoedts 207 allen tlandt duer heeft onder hem sorterende. Regt: eenen ijegelijck sijn staet 208 weten te vertrecken ^207/8 ter eenre / van niemant moegen goet segghen oft hoeren 209 ter tweeder / allen dinck in quaet weten te vertrecken ter derder ende nijet 210 te moeghen helen oft swijghen dat secreet is al gaet hem selffven aen ter vierder 211 zijden.

⁺212 Item in dit dorp gaet een haeghemunt ²¹² die allen tlandt duer verboden is / 213 nochtans blijffse in allen plaetsen grooten cours houdende. Regt: over die doel 214 schietende ter eenre / blasen sonder blaesbalck ter iier / stofferen sonder verwe 215 ter iiier / ende stijffven sonder stijffsel ter vierder zijden /

216 Item noch een berch geheeten den molenberch met een costelijcken wint-217 moelen, waijende met allen winden, maer men can daer niet dan licht goet op 218 malen. Regt: gheloven ende niet voldoen ter eenre / nooden ende ontnooden 219 ter iier /allen dinck vermeten ende beroemen ende niet daer toe doene ter 220 iiier, ende nyemandt ennighe waerheyt houden ter vierder zijden /

221 Item noch een costelyck slot met dobbel graven maer het is op quaeden 222 gront gefundeert / maar is al wel gewaepent dat daer op leet, ²²² maer lichtelijck 223 gekleet. Regt: schoene voer thoeft en achter stekende ter eenre / al grenende ²²³ 224 gheveynsde vrientschap maken ter tweeder / dat die mont anders spreeckt dan 225 het hert mey[n]t ter derder / ende alle wywater van den hove ter vierder zijden /

183 overgheven, vooruit geven van hun erfdeel.

186 Loeven, Leuven, met zinspeling op loven, prijzen.

187 voer hoeff, in hun gezicht.

+ [7v^o]

196/7 van achter, achter aan zijn hoofd.

197 ouden stultisen, die aan ‘oud mal’ laboreren.

200/1 leste kinderen, doelt blijkbaar (verg. even verder) op kinderen uit dit huwelijk op zijn oude dag; dat zij ook niet veel krijgen komt doordat de tweede vrouw alles opmaakt.

204 katijwicheyt, misere

206 lastaert, zinspeling op lasteren.

207/8 sijn staet ... vertrecken, vgl. vs. 539.

+ [8r^o]

212 haeghemunt, vgl. vs. 547 (en vg.; deze en de volgende alinea's lopen geheel parallel met het gedicht)

222 dat daer op leet, de bezetting.

223 grenende, grinnikende.

[p. 43]

⁺226 Item een prochie geheeten onser vrouwen prochie die welcke zeer groet is, 227 want sij heeft vele communicanten onder hare. Regt: Ick sal mij met mijne 228 wijffve beraeden ter eenre / dat die man moet haspelen / keeren / bedde 229 maecken ende dwater putten ter tweeder / niemandt moeghen in huijse brin- 230 ghen het en moet sijn wijff believen ter derder / ende alst wijff spreeckt dan 231 moet den man swijghen ter vierder zijden.

232 Item onder dese prochie woenen een deel sotten geheeten cutte sotten, hoe- 233 vende gemeynelyck onder die jonghe jonckers of clercxkens van loeven ende 234 die hun wat sot gestudeert hebben. Regt: zeer vroech een quaet houwelyck 235 doene ter eenre / ende dan by twijff altijt den achternoen slaepen ter tweeder / 236 die cutt kussen ter derder / ende jaloers sijne ter vierder zijden /

237 Item in die selffve prochie woenen een deel gapaerts die meer doer den 238 mondt laeten ghaene dan duer den oeren. Regt: teghen quaet wijffs kijffven 239 ter eenre / Ick bedraechs mij ²³⁹ ter tweeder / teghen die kinderen ende sotten 240 ophanghen ter derder / ende allen dinck becouten oft berispen ter vierder 241 zijden /

⁺242 Item een schone velt geleghen allen tlandt doer, geheten t'Byster velt, 243 hovende onder Peter sonder achterdencken, out stockgoet ²⁴³ / comende vuijter 244 limiten van edel gheselschap, nimmermeer thuijs, egheen wercklost, altijt op 245 die baene, dickwels van ertryck te scheijden ²⁴⁵ / buijten teeren al soud men thuys 246 vasten / thuyse veele kinderen en een vuijle wijff sonder sorghe, ltijt gast oft 247 weerdt maekende goet chier opt goet dat noch versterffven sal / veele quade 248 coepmanschappen doene ende veele rauwe coepen ²⁴⁸ gheven, niemanden betalen 249 sonder schaede ende met hoeren ende boeven huijs te houden /

250 Iten noch een schoene bempt geleghen tuytkercken bij den uuijthaeghen, ²⁵⁰ 251 leengoet spruytende van de vier edel quartieren passeert, ²⁵¹ egheenen troest, qual- 252 lyck becanst ende nimmermeer gheluck. Regt.: boverye ende ongelijck int 253 spel doene ter eenre / op screven ²⁵³ ende borghen spelen ter tweeder / niet willen 254 betaelen ter derder / ende dan een hersteken ²⁵⁴ ter vierder sijden /.

⁺255 Item een schoene groete finantie hoevende onder loese practycke om ghelt 256 te kryghen ende sy is soe wijdt ende soe groet dat sy streckt in Lombardien, 257 maer sy is soe seer belast met vreempde luijden ende sonderlingen ²⁵⁷ metten 258 naesten vrinden als sij malcanderen onversiens overloopen, ²⁵⁸ met Kermessen ende 259 bruijloften te houden / ende nieuwe kleederen te maecken, alsoe dat se niet 260 veele en doecht. Regt: op borghen incoepen, met ghereeden gelt wederom 261 vercoepen ter eenre / alle oude cleere mercten ter tweeder / Ick moet lasten ²⁶¹ 262 maken, ick soude gheerne een goet onderstaene ²⁶² ter derder / ende het bedde 263 vercoepen ende te slaepen in stroije ter vierder zijden /

264 Item noch een stuckxken leengoets gelegen te miscum ende is wat belast met 265 quade regenoten ende is hoevende onder Joncker Jan van der quade beleij, 266 geleghen in tavernen daer meer borghers drincken dan buijten luyden. Regt: 267 nimmermeer nochteren ter eenre, het coernken groen eten ter tweeder / op syne

+ [8v^o]

239 Ick bedraechs my, vgl. boven vs. 616.

+ [9r^o]

243 stockgoet, erfgoed.

245 van ertryck te scheijden? misschien: zich in fantasieëen verdiepen? of ‘zalig’ (dronken) zijn?

248 rauwe coepen, rouwkoop.

250 uuythaeghen, vgl. vs. 210.

251 passeert, pas(zijn beurt voorbij laten gaan

253 screven, schrapjes die aangeven hoeveel men schuldig is.

254 hersteken, doorsteken; vgl. boven vs. 221 en 666.

+ [9v^o]

257 sonderlingen, in 't bijzonder.

258 overloopen, bij elkaar komen.

261 lasten, schulden.

262 een goet onderstaene, hypotheek nemen op een stuk goed.

[p. 44]

268 kindts ghedeelten last maecken ter iiier ende achternae ten ghat uuyt ²⁶⁸ ter vier- 269 der zijden /

⁺270 Item een schoene groete hoeve geleghen te Putiers, hovende onder Augustyn 271 deuchniet ende is dienende Leen, want den mannen moeten den ploech trecken 272 / ende men ackert daer met den strijck voerre ²⁷² ende die landen syn soe hemel- 273 vloedich ²⁷² dat se winter noch soemer droech en syn, daerom en syn sij niet goet, 274 want men can se niet wel doerboiren, waer duer mennich man woert bedorffven 275 om dat sij egheen profyt en doene / want sij allen haeren arbeyt daer in schieten 276 ende en kunnen egheen vruchten ghewinnen dan dat sy daer noch meerder 277 cost met hebben, nochtans wilt ijeghelijck op die hoeve woenen, ende die lan- 278 den sijn soe kostelyck om mesten dat niet moeghelijck en is dat daer ijemant 279 mach op bedijen. Regt: het is een groote ghilde, hij en mindt gheen wijff noeder 280 dan die sijnne ter eenre / soude ick altijt ²⁸⁰ in een kuijl vallen, ick zoude Lazarus 281 worden ter iier / Ick moet oick somtijts kiecken vlees eten ter iiier / ende mindt 282 hy gheen schoender als de syne, soe en is gheen schade ter vierder zijden /.

283 Item noch een coerken ²⁸³ daer men noeten singt die den vercken eten, het is 284 leengoet maer daer gaet veele uyt, hoevende onder die onghetijdighe ²⁸⁴ drijs / 285 Regt: een kalffken werpen ²⁸⁵ sonder hornen ter eenre / een vosken kabbelen son- 286 der vel ter iier / schoene bullen beseeghelen sonder wasch ²⁸⁶ ter iiier / ende het 287 bedde beseycken ter vierder zijden /

⁺288 Item noch een vol heerghewaye ²⁸⁸ allen tlandt duer ende meestendeel in Spaen- 289 gien ende Napels ende dese landen moeghen oick wel mede ghaene, dienende 290 onder een ghesalffden Coeninck, hovende onder den man metten bonten benet, 291 geleghen tusschen Hercules pilernen doer die broeckstrate aen een sluijse, bij 292 den keervonder daer die levende gheesten woenen, by een warande vol kleyne 293 wilt ghebraets wit ende roet, onder een doot gheleeghe bij een krank fonda- 294 ment, dienende met twee leeniagers ende eenen meyer. ²⁹⁴ Regt: een klapoere 295 ter eenre / al fluymen in die keele ter iier / het krausel aen die beenen ter iiier /296 ende den druypenden vingher ²⁹⁶ ter vierder zijden /

297 Item noch een vrempt lant ²⁹⁷ welck profytelycke is, maer die menschen eten 298 een den anderen al levende op. Regt: Rinten al willens laten op loepen opdat 299 men den gront krighen soude ende uyt daeghen ²⁹⁹ voer den chijnse ter eenre / voer 300 hefflicke schult erff weten te krijgen omdat men den luijden dreijcht te be- 301 schaemen oft te panden ter iier / Renten coepen ³⁰¹ met den penninck xiiii die 302 welck met den penninck xviii ende niet min te lossen en sijn ter iiier / ende 303 een man goede chier maken, ³⁰³ etende, thoevende met drincken omdat men 304 hem alsoe syn erffve afftuytelen ³⁰⁴ soude ter vierder zijden.

⁺305 Item noch een Leengoet / dwelck sonder achterdincken woert opgehauwen,

268 ten ghat uuyt, de poort uit (als bankroetier?)

+ [10r^o]

272 met den strijck voerre, vgl. boven vs. 254

272 hemelvloedich, overstroomd wordende door de regens (niet in de wdbb.).

280 soude ick altijt enz., vgl. boven vs. 267 vg.

283 coerken, koortje (met zinspeling op koer, nog thans in Z.-Nederl. gewoon voor bestekamer); - noeten ... die den vercken eten, ‘le superflu de la digestion’ vgl.Le Francq v. Berkhey, Ged. 311: ‘moet Lijsje lief eens noten?’ (niet in WNT).

284 onghetijdighe, vuile (vgl. vs. 161).

285 een kalffken werpen, vomeren, evenals een vosken kabbelen.

286 bullen beseeghelen sonder wasch, zijn hemd bevuilen.

+ [10v^o]

288 noch een vol heerghewaye, vgl. boven de geheel parallel lopende verzen 274 vgg.

294 dienende met twee leeniagers ende eenen meyer, scil. de teelballen en de roede; vgl. voor leenjager vs. 786.

296 druypenden vingher, druiper.

297 noch een vrempt lant, vgl. vs. 312 vg.

299 uyt daeghen, er een rechtsvordering op instellen.

301 Renten coepen enz., geld geven tegen 14%, welke rentelast men slechts kan afkopen als men 18% boven de geleende som terugbataalt.

303 een man goede chier maken, iemand gul onthalen; - thoevende, wachtende, nl. dat hij bescheid zal doen.

304 afftuytelen, afsjacheren (vgl. Kiliaan op tuytelen).

+ [11r^o]

[p. 45]

306 daerom loepen daer dickmaels groote schade op want dikmaels woert belast. 307 Regt: [cetera desunt].

⁺308 Ordniantien ³⁰⁸ ende Statuten hoe ende in wat manieren die voerghenoemde 309 Leengoederen ontfangen worden, hoe dat men behoert te hande ende 310 monde te coemen / Ende oick alle poincten ende articulen hoe ende in wat 311 manieren zij moeten onderhouden woerden ende hoe dat sy hare successie 312 hebben, te weten hoe sij in rechte linie versterffen moeten /

313 Ierst soe wanneer datter yemant gebuert dat hij sijne Leengoet moet ont- 314 fangen, soe sal men terstont sijne wapen suecken ende lesen hem syne artickel 315 ende moet den selffen wapen cussen ende soe wanneer hij ijemant vindt die by 316 successie oft bij verborghenesse oft bij hem selffven eijnighe goeden hier in 317 heeft liggende, dien sal hij terstonts aenbringhen om inghescreven te worden 318 ende tzijne tontfangen alsoe tselffve behoert ende soe menichmael als yemant 319 tot ontfanck coempt, die sal telcken reijse niet meer gheven voer rechten, te 320 weeten voer stadthouder, greffier ende manschap een pot wijns te voren ende 321 in dien dat men wel toesiet ende goede inquisitie ende executien doet, die man- 322 schap sal wijnes ghenoech hebben voer hare drincken sonder eynighen teghen 323 segghen /

⁺324 Item hy moet zeer arme van goet sijne die hier niet een stuxken leens en 325 heeft onder liggende ende soe wij syne artyckel kent ende gherne van selffs, 326 sonder gesomeert te syne met waerschouwe brieffven oft met den leeniagere 327 versocht, te hove coempt om tzyne te ontfanghen, dien sal men weerdlick 328 accepteren ende ontfangen ende egheen boeten noch rechten affnemen, ende 329 alsulcken luijden sal men nemen tot manschap als richters van alle quaestien, 330 die in desen hoff vallen of rijsen moeghen slichten.

331 Item oft gebuerden datter ijemant ware die syne leengoet nyet kennen en 332 wilde ende dae tseghen argueerden ende viel van een leengoet tot op dander 333 gelijck oft ware van den vuylenberch tot op den Keyenberch ende daer in per- 334 sisteerden ende hem in manschap nyet en wilde overgheven tot vuytsprake van 335 selffven ende liever wilde met gewalt te keeren den totten ontfanck te coemen, 336 dien sal men moeghen priveren van alle syn leenghoederen ende thoff verbie- 337 den alsoe dat hy nyet en sal moeghen in gheselschap van leenmannen verkee- 338 ren, mer men sal den selfffden senden tot Sint Hubrecht in Ardennen dat hy 339 aldaer den boet houdt, ende indien den boet miraeckel doet alsoe d... ³³⁹ betert 340 en hij dan begheert gratie, soe sal men hem op dobbel recht in ghenade nemen 341 ende indien den boet gheen miraeckel en doet ende lancx soe dulder woert, 342 soe sal men hem die papen overgeven ende laten hem besweren /.

+ [12r^o]

308 Ordinantien enz., vgl. het geheel parallel lopende slot van het gedicht, vs. 746 vg.

+ [12v^o]

339 d ... onleesbaar; wsch. datt.