Het dagboek van de student Nicolaas Beets, 1833-1836

[p. 197]

Leiden, vrijdag 16 oktober 1835

Leiden 16 Oct.

De komeet z.g. van Halley⁷⁹¹ is aan den hemel zichtbaar. Ik wandel in den avond met Kuffeler ⁷⁹² naar het Academiegebouw om te zien of er geen mogelijkheid is op het observatorium⁷⁹³ te komen. Op de plaats ontmoeten wij Prof. Uylenbroek ⁷⁹⁴ zelf met een lantaren in de hand, zich gereed makende derwaarts op te stijgen. Hij is zeer wel willend om ons mede te nemen. Boven, een heerlijk schouwspel. De sterrenhemel helder en heerlijk. Ik zie niets dan zijne oneindigheid. Beneden, laag beneden, onder een opstijgenden nevel bedolven, ligt de stad en het landschap met zijn poppespel van straatlantaarns en huis-lichtjes, waarnaar ik geen lust heb òm te zien. Ik verlies mij in den aanblik der blinkende onmetelijkheid, 't Is alles stil; slechts nu en dan het stenen van een uil. O Hoe gaarne had ik daar eenigen tijd, geheel alleen op en neer getreden en gemijmerd. Ik dacht aan Byron's

Ye stars, who are the poetry of heaven!⁷⁹⁵

en aan zijn heerlijke regels uit de Siege of Corinth

blue the sky

Spreads like an ocean hung on high,
Bespangled with those isles of light,
So wildly, spiritually bright,
Who ever gazed upon them shining,
And turn'd to earth without repining,
Nor wish'd for wings to flee away,
And mix with their eternal ray.⁷⁹⁶

Ik kon mij voorstellen hoe hij er genoegen in had telken avond, in sublieme eenzaamheid, met gekruiste armen over 't dek van zijn schip te wandelen tusschen de

791 Edmund Halley (1656-1742). Engels wis- en sterrekundige, die de loopbanen van meerdere kometen berekende, waaronder die van de naar hem genoemde. Deze komeet, door Halley waargenomen in 1682, heeft een omlooptijd van ruim 76 jaar. De verschijning in 1835 was onder andere aangekondigd in de [Leydsche] Studenten Almanak 1835, p. 5. Zie ook: Hildebrand, Na vijftig jaar, p. 172.

792 Frédéric Corneille van der Meer van Kuffeler (1814-1868). Student in de theologie 1832-1838. Predikant te Soerakarta en Djokjakarta 1844, Padang 1846, Semarang 1851, verlof 1864, Soerabaja 1865. Hij was als student lid van de Rederijkerskamer en richtte nadien in Nederlands Indië vergelijkbare gezelschappen op.

793 Dit observatorium bevond zich vanaf 1632 op het dak van het Academiegebouw; het werd meermalen verbouwd en uitgebreid, totdat het in 1861 kon worden gesloopt omdat inmiddels aan de oever van de Witte Singel de nieuwe Sterren wacht was verrezen. Zie: F. Kalser, Geschichte und Beschreibung der Sternwarte in Leiden, Haarlem 1868. In de Camera Obscura wordt in het verhaal ‘Gerrit Witse’ het academiegebouw beschreven, ‘op welks dak zich eene mede niet onaardige verzameling van duivenhokken en peperbossen vertoont, die den hoogdravenden naam van toren en observatorium dragen.’ (derde druk, Haarlem 1851, deel 2, p. 91).

794 Pieter Johannes Uylenbroek (1797-1844). Lector in de Wis- en Natuurkunde 1822, Hoogleraar 1826-1844.

795 Deze regel is afkomstig uit Byrons Childe Harold's Pilgrimage, Canto III (1816), LXXXVIII, vs. 1. De tekst luidt: ‘Ye stars! which are the poetry of heaven!’, in: Byron, Poetical Works, p. 22.

796 The Siege of Corinth (1816), XI, vss. 3-10, in: Byron, Poetical Works, p. 322.

[p. 198]

Zee en den starrenhemel, vooral in streken waar de starren zoo veel schitterender en in zulke menigvuldigheid zichtbaar zijn dat men, naar men zegt, moeite heeft de zeven sterren van den Grooten beer in het gedrang te onderscheiden.

Maar nu moest ik de komeet van Halley zien. Ik bekeek hem door de teleskoop van Rings,⁷⁹⁷ die er zelf bij stond in zijne eenvoudig boerenkleeding; maar zag er niet veel meer van dan met het blote oog, dat er mij genoeg van zien liet om mij tot bewondering en stille aanbidding van den grooten Schepper er Verordineerder te doen verzinken.

Een half uur bleven wij op het Observatorium. Het gelaat des hemels veranderde. Dampen, wolken, en zwarte duisternis betrokken het. Triviale nevelen ontrukten ons de aanblik der sublieme sterren. Ook de komeet was weldra aan ons oog onttrokken. De schitterende ster, die een straal licht voor zich uitwerpt die wij op 20 millioenen afstands een uitgestrektheid van 3 a 4 ellen aan den hemel zien beslaan en die van de Kroon tot bijna aan den Melkweg reikt, wordt door onzen laagzwevenden aardschen dampkring voor onze oogen verduisterd & bedekt. Zoo gaat het tusschen wat uit de aarde aardsch en wat hemelsch is. Ook tusschen een benevelde kritiek en een schitterend genie.

797 Syds Johannesz. Rienks (1770-1845). Instrumentmaker; vanaf 1826 in Leiden. De kwaliteit van zijn telescoop liet nogal te wensen over; zie: M. Rooseboom, Bijdrage tot de Geschiedenis der Instrumentmakerskunst in de Noordelijke Nederlanden tot omstreeks 1840 , Leiden 1950, p. 119; J. van der Bilt, De grote spiegelkijkers van Roelofs en Rienks , Leiden 1951.