Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Hubert Matthijs Adriaan Jan van Asch van Wijck]

WIJCK (Hubert Matthijs Adriaan Jan van Asch van), tweede zoon van den vorige, werd den 14den October 1774 te Utrecht geboren, ontving eene godsdienstige opvoeding, genoot in de voorbereidende studien het onderwijs van den rector der Hieronymiaansche school dr. Samuel Nijhoff en bezocht vervolgens de hoogeschool te Utrecht. Zijn ouders waren gewoon den zomer geheel of gedeeltelijk door te brengen in of in de nabijheid den stad Gorinchem, waar zijn moeders vader lid van de regering en in andere hooge betrekkingen geplaatst was. De beide familien behoorden tot de stadhouderlijke Oranje-partij, en daar deze, te dier stede, even als elders na de herstelling der afgezette regeringsleden in hunne posten (1787-1788), er zooveel mogelijk op uit was de jeugdige

[p. 464]

telgen van geslachten aan haar toegedaan, duurzaam aan zich te verbinden, zoo was ook de jonge van Asch van Wijck, pas even 19 jaren oud, in het laatst der maand December 1793 tot raad in de vroedschap en kort daarop tot luitenantkolonel der schutterij aldaar aangesteld geworden. Dat hij toenmaals reeds student was aan de Utrechtsche hoogeschool blijkt uit een request van hem omtrent twee jaren later, in het eerste jaar der zoogenaamde Bataafsche vrijheid, ingediend aan de provisioneele representanten van het volk van Holland, ten einde van deze de toestemming te erlangen, om zich tot voortzetting zijner begonnen studien langer te Utrecht te mogen ophouden, daar zulks in het algemeen door het pas opgerigte Comité van Waakzaamheid was voorgeschreven. Ruim 5 jaren lang genoot hij het onderwijs, en was hij een der ijverigste leerlingen van C.W. de Rhoer en Pieter Bondam. Den 3den December 1798 maakte hij aan zijne akademische loopbaan een einde door het onder Boudam verdedigen eener diss. de origine atque progressu dominii met een gedicht van zijnen vriend Frans Beelaerts, later raadsheer in den hoogen raad. Intusschen was hij door verandering of, gelijk men toenmaals zeide, zuivering van het regeringspersoneel van zijne posten te Gorinchem ontzet, en begon hij als ambteloos burger zijn maatschappelijk leven, zonder van de heerschende partij eenige bediening te willen aannemen.

Na den dood van zijn vader (1804) liet hij zich als advocaat bij den hove van Utrecht inschrijven, en werd genoegzaam gelijktijdig deken van het kapittel van St. Salvator of Oud-Munster, in welk collegie hij reeds in 1798 kort na zijne promotie, door renantiatie zijns vaders, als kanunnik was opgenomen geweest. Eerst in Junij 1810, kort voor het vertrek van koning Lodewijk, liet hij zich zijne benoeming tot lid der vroedschap te Utrecht welgevallen, doch werd den 13den Junij van het volgende jaar wederom ontslagen. In Maart 1811 deed hij als gemagtigde van het kapittel van Oud-Munster, een reis naar Parijs om eene poging aan te wenden om Napoleon van zijn besluit af te brengen de geestelijke goederen en de zoogenaamde kapittelen te vernietigen. Hij kwam echter onverrichter zaak terug. Nadat de Franschen Utrecht verlaten hadden, werd hij lid van het stedelijk bestuur en in 1814 advocaat-fiscaal voor de middelen in de provincie Utrecht, doch daar deze nieuwe waardigheid onvereenigbaar was met het stedelijk bestuur, legde hij in 1816 zijn lidmaatschap in de nog immer provisioneele stadsregering neder. In 1822 werd van Asch van Wijck door de provinciale staten van Utrecht tot lid der 2de kamer verkozen, eene onderscheiding die hem 18 jaren lang onafgebroken mogt te beurt vallen. Opmerkelijk is zijn advys van den 27sten Januarij 1825 bij eene der beraadslagingen over het

[p. 465]

nieuwe Nederlandsche burgerlijk wetboek, toen hij zoo krachtig betoogde, dat zijns inziens eene geheel nieuwe bewerking daarvan de voorkeur verdiende boven eene letterlijke overneming van een zeer groot gedeelte der bepalingen van het Fransche wetboek. Vooral straalt de verlichte, maar tevens bezadigde staatsman door in zijne redevoering van den 2den December 1828, bij gelegenheid van het drukpers-voorstel van de Brouckère. Hij zweeg ook niet toen kort daarop de Belgische oppositie het ellendig middel van de zoogenaamde petitien te baat nam, om de gezindheid des volks tegen het gouvernement en het regeerend stamhuis mser en meer te ondermijnen. In het merkwaardig tijdperk van 1830-1831 onderscheidde hij zich als volksvertegenwoordiger dermate door zijne heldere en onbekrompen zienswijze, dat men hem op het einde der zitting reeds voorspelde, dat hem in de volgende zitting de eer van het voorzitterschap zou te beurt vallen, met welke waardigheid hij dan ook in October van datzelfde jaar bekleed werd. Wij mogen van Asch van Wijck niet verder op zijn diplomatieke loopbaan volgen en vermelden slechts nog, dat hem in 1827 het voorzitterschap in den stedelijken raad te Utrecht werd aangeboden, en dat hij achtereenvolgens door het kiezers-college tot lid van den stedelijken raad, door den koning tot ridder der orde van den Nederl. Leeuw en staatsraad in buitengewonen dienst benoemd en tot den adelstand verheven werd. In 1838 legde hij zijne betrekking als burgemeester neder en werd vervolgens lid der eerste kamer.

Van Asch van Wijck was van zijn jeugd af een grondig beoefenaar der vaderlandsche geschiedenis en vooral ook van zijn geboortestad. Hoe overkropt ook met bezigheden, wist hij echter tijd te vinden de drukpers met voortbrengselen van zijn pen te verrijken. Zoo bezitten wij van hem, behalve de menigvuldige gedrukte adviezen, uitgebragt in de zitting der tweede kamer, twee allermerkwaardigste geschriften, opgesteld en uitgegeven, toen ook hij met vele anderen nog hoop had op eene grondwetsherziening (1840), namelijk: Iets over de verantwoordelijkheid der ministers, volgens de Grondwet van 1815, door een lid van de Staten-Generaal en Geschiedkundig overzigt van het Nederlandsche verkiezingsstelsel.

Met betrekking tot de provincie en de stad Utrecht bezitten wij van zijne hand een aantal merkwaardige stukken. Hij werkte er aan mede en leverde er soms bouwstoffen voor. Tot zijne opstellen behooren: Frezenburg (1836); over het oude muntregt der stad Utrecht (1837); de bisschoppen Coenraad en Walram, verdedigers van het gezag van keizer Hendrik de IVde, 1085 (1838); Het beeld van den Heiligen Johannes den Dooper (1839); Bijdrage aangaande den Bul-

[p. 466]

derikstoren (1840) en eindelijk: Het slot te Horst onder Rhenen (1852).

Een werk van grooteren omvang is verder zijne Geschiedenis van het oude Handelsverkeer der stad Utrecht, waarvan vier stukken het licht zien 1838-46. Het werk vangt aan van de vroegste tijden en loopt tot de 14de eeuw.

Voorts schreef hij Over de instellingen van het Hooger Onderwijs in Utrecht, vóór de oprigting der hoogeschool in den jare 1636; de stad Utrecht in hare betrekking tot de Hoogeschool, in dezelve gevestigd.

Van Asch van Wijck was curator der hoogeschool, directeur van het prov. Utr. genootschap, correspondent van het kon. Ned. Instituut, lid der maats. van Nederlandsche Letterkunde.

Hij was in 1830 lid der staats-commissie tot herziening der grondwet, in 1839 tot onderzoek der financieele aangelegenheden des rijks, in 1842 tot onderzoek van de koloniale remises uit de Oost-Indiën. In 1835 werd hij lid der staats-commissie tot den verbeterden afloop der rivieren. In zijne betrekking van heemraad van de Rhenensche, Nuden- en Achterburgsche hooilanden, en in die van heemraad van de rivier de Eem, als ook door het bezit van aanzienlijke landerijen in dat gedeelte der provincie, dat tegen Gelderland aanligt, had de geschied- en oudheidkundige van Asch van Wijck reeds sedert een aantal jaren den toestand dier landstreek gemaakt tot het onderwerp zijner bijzondere studie, en aan dit grondige en met ijver voortgezette onderzoek hebben wij de verschijning van drie ten dien opzigte allerbelangrijkste werken te danken. In 1832 verscheen zijne Proeve van verbetering van den afloop van het water in de landstreek tusschen de Veluwsche en Utrechtsche Bergheuvelen gelegen in de Geldersche vallei genaamd, dat spoedig gevolgd werd door Proeve over den ouden loop der rivier de Eem, terwijl hij eindelijk tien jaren later (1842) zijne denkbeelden, in de eerste proeve voorgesteld, nader ontwikkelde in een werk, getiteld: De verbetering der waterafleiding in de Geldersche vallei, in verband met de daarstelling eener kanaalvaart in deze landstreek met een kaart. In 1843 werd hij tot het hoofd eener staats-commissie benoemd, ter verbetering van den Geldersche vallei en het was te midden zijner werkzaamheden in die belangrijke betrekking, dat de hoogst achtenswaardige man den 21sten Julij van dat jaar overleed.

Hij huwde Kenau Hasselaer, derde dochter van mr. Pieter Alexander Hasselaer, commissaris der stad Amsterdam en Anna Margaretha Lijnslager en liet 6 kinderen na.

Zie Nepveu, in den Utrechtsche Volksalm. 1844, waar zijn portret voorkomt.