Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 18

[Nicolaas Tulp]

TULP (Nicolaas), vermaard geneesheer, den 11^den October 1593 te Amsterdam, waar zijn vader grossier was, geboren, studeerde te Leiden tot Med. Dr. en oefende de geneeskunde in zijn geboortestad, waar hij ook vele jaren achtereen boven te kleine Vleeschhal in de Nes les gegeven heeft over de ontleedkunde, gelijk zulks voor hem door twee burgemeesters, Maarten Jansz. Coster en Sebast. Egbertszoon was geschied, hetwelk hij eerst sedert hij in 1654 burgemeester werd, naliet. Hij heeft deze waardigheid viermaal bekleed, ook was hij, sedert 1622, 52 maal raad en 4 maal schepen.

Hij verscheen verscheidene malen ie 's Hage ter dagvaard en had vijfmaal zitting in de gecommitteerde raden. Hij huwde 1. Eva Egberta van der Voegh, 2. Margriet de Vlaming van Oudshoorn, en liet bij de eerste een zoon na, Theodorus Tulp, meesterknaap van Holland, bewindhebber der O. 1. Maatschappij. Eene dochter uit het laatste huwelijk was getrouwd met Jan Six, Heer van Vromade. Hij overleed den 12^den September 1674. Professor Wolzogen hield eene lijkrede op hem.

Hij was een hoogst verdienstelijk burgervader voor de groote koopstad, maar een nog veel beter geneesheer en wetenschappelijk gevormd onderzoeker der natuur. Volgens het gevoelen van Prof. Bakker zou men Tulp moeten houden voor den ontdekker der chijlvaten in het menschelijk ligchaam, daar toch Arelli deze organen slechts bij honden had aangetoond.

Dit gevoelen van Bakker schijnt gegrond te zijn op de woorden van Forsten: ‘N. Tulpius vasa lactea primus

[p. 243]

forsan apud nostrates in humano corpore monstravit.’ Het is zeker dat Tulp in den winter van 1638 on 1639 openlijk de melkvaten in het lijk van eenen gehangenen misdadiger aantoonde; maar dat hij de eerste ontdekker was in dezen, blijkt nog niet. Dat de door Tulp zeer goed beschrevene Valvula coli ook dikwijls genoemd wordt de Valvula Tulpii is bekend. Uit de opdragt zijner Geneeskundige waarnemingen aan zijnen zoon Pieter, blijkt o.a. hoezeer onze Tulp doordrongen was van het hooge gewigt en de noodzakelijkheid der pathologische anatomie. En in zijne waarnemingen zelve vindt men dan ook genoeg bewijzen daarvan, even als over het algemeen zeer merkwaardige opmerkingen. Tulp maakte zich ook in vele andere opzigten verdienstelijk. Hij helderde b.v. de geschiedenis van den fabelachtigen Eenhoorn op, door een' Nurwal te beschrijven, wiens bovenkaak met een negenvoetigen tand voorzien in 1648 te Amsterdam was aangevoerd. Eveneens verspreidde hij een helder licht over den Satyrus der Ouden, door een Oran-Oetan te beschrijven, die aan Frederik Hendrik uit Engeland was ten geschenke gezonden. Bekend is de uitmuntende schilderij van onzen Rembrandt, waarop Tulp als leeraar der anatomie te midden zijner leerlingen is afgebeeld: ook de plaat daarvan is genoeg bekend. Wagenaar beschrijft den maaltijd door burgemeester Tulp, den 28^sten Jan. 1672, toen hij 50 jaren raad geweest was, aan burgemeesteren gegeven.

Hij gaf in het licht:

Observationum medicarum Libri tres. Amst., 1641. 8^o. - Ed. nova libro quarto auctior et multis in loois emendatior. Ibid, 1652. 8^o. - Cum brevi auctoris vitae narratione. L.B., 1716. 8^o. - Cum or. funeb. L. Wolzogeni cum duobus Elegiis, celeb. P. Francii in decessum authoris, ed. VI. Amst., 1739.

Ook in het Hollandsch.

De drie boecken der Medicijnsche aenmerckingen. Met pl. Amst., 1600. 8^o. - Geneesk. waarnemingen naar den 6^den druck uit het Lat. Is bijgevoegt de lijkoratie van Lud. Wolzogen op den autheur. Leijd., 1740. 8^o.

Zie Saxe, Onom., T. IV, p. 474; Anal., p. 603; L.H. van Bochove Diss. hist. med. de N. Tulpio, Anatomes practicae strenuo cultore, L B. 1846; Cat. Bibl. Bunav., T. I, V. II, p. 1662; A. Haller, Bibl Anatom., T. I, L. VI, § CCCLXXX, p. 408, 409; Forsten, Or acad. de Batav. merit., p. 30; Cat. a Roy., T. IV, p. 1787; Beverwijck, Schat der gez. en ongez.; Schotel, Leven van Beverwijck; Dez., Maats. lev., Idensee, Oude en middelgesch. van de geneesk., bl. 395, 402, 410, 411, 414, 419, 450, 565; A.L.v.d. Voort, Leven van. Tulp; Thijsen, Voorlez. over Tulp, in van Kampen's Magazijn, D. III, bl. 391-450; van Kampen, Bekn. geschied. der lett. en wetens. in Nederl., D. II, bl. 59; Banga, Gesch. d. geneesk.; Commelin, Beschrijv. v. Amst. bl. 653, 865; Brandt,

[p. 244]

Dagwijser, bl. 527, 462; Wagenaar, Amsterd., D. IV, bl. 345; D. V bl. 206, 220; D. VI, bl. 341, 342; D. VIII, bl. 684, 694; Dez., V.G., D. XII, bl. 104; van Loon, Historiep., D. III, bl. 69, 70; Scheltema, Staatk. Nederl.; Boekz. 1717, D. I, bl. 465; Febr. 1740, bl. 157; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. port r.; Paquot, Mém., T. I, p. 56; Samson, Hist. de Guill. III, T. II, p. 259: Soet Gedicht bl. 193.