Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 18

[Abel Jansz. Tasman]

TASMAN (Abel Jansz.), te Lutkegast, provincie Groningen, geboren. Niet onwaarschijnlijk is hij als gewoon schepeling of als stuurman aan boord van een der schepenvande Oost-Indische Maatschappij, voor de kamer van Hoorn, uitgevaren. Later zal hij, in 's compagnies scheepdienst opklimmende, denkelijk, bij ver-

[p. 20]

nieuwing zich verbonden hebben om in Indië te blijven. De eerste keer, dat wij hem ontmoeten, is, waar hij als scheepsbevelhebber bedrijvig is, en hij deel heeft aan de ontdekkingen van wege de O.-I. Maatschappij in den grooten Oeeaan, tusschen Japan en Amerika gedaan. In 1635 hadden de Nederlanders te Firando kennis gekregen van het vermoedelijk bestaan van een eiland, op aanzienlijken afsland ten oosten van Japan, welk eiland, naar men meende, rijk zou wezen aan goud en zilvermijnen. Hiervan werd naar Batavia berigt gezonden, en de gouverneur-generaal van Diemen zond, in 1639, twee schepen uit tot het bewerkstelligen dier ontdekking. De schepen waren de fluiten de Engel en Gracht, en de bevelhebbers de commandeur Matthys Hendriksz Quast en schipper Abel Jansz. Tasman. In den aanvang van het volgende jaar kwamen beide schepen terug van een ontdekkingstogt in het Noorder halfrond, geenszins onvruchtbaar en met gunstige uitkomsten. Die togt geraakte echter in vergetelheid, dewijl zij, die tot nader onderzoek derzelve werden afgevaardigd, door weêr en wind teleurgesteld, de in 1839 ontdekte eilanden niet terugvonden. De ontdekkingstogt van de Vries met de Kastrikum en Breskens, beroofde dientengevolge Tasman van de eerekroon, die hem, ter zake van de reize beoosten Japan, in het jaar 1639, behoorde te sieren.

In het volgend jaar voerde hij het bevel over de fluit Oostkappel, kwam met dat vaartuig, den 25^sten Augustus 1640, te Firando en verbeidde aldaar nagenoeg 3 maanden, deelnemende aan de raadplegingen van den raad en de resolutiën medeteekenende. Bij de twisten tusschen het Japansch bewind en de Europeërs, over het afbreken der naauwelijks opgetrokken faetorij, stond zijn leven op het spel, doch hij outging het gevaar en vertrok met zijn schip over Tayouwan naar Batavia. In 1641 ging hij wederom met denzelfden bodem naar Kambodia, Tayouwan en Japan onder zeil, met last alle Spanjaarden, Portugezen en andere natiën, zonder der Oost-Indische Compagniepassen varende, aan te tasten, te vermeesteren, de goederen onder behoorlijken inventaris over te nemen en zich van de personen meester te maken. Hij veroverde twee Chinesche jonken, met Portugesche eigendommen, waarvan de een echter ontsnapte, 'tgeen hij moest boeten met verlies van twee maanden gage. In April 1642 werd hij met den rang van commandeur aan het hoofd van vier schepen uitgezouden, om met een naburig vorst onderhandelingen aan te knoopen, en zoo de voorzigtige staatkunde te kort schoot, met de wapenen te handelen. Zekere Chinees namelijk, die te Batavia gewoond had en aanzienlijke sommen aan de O.-I. Compagnie schuldig was, had zich naar het Rijk van Palembang begeven en zich in de gunst van den sultan gedrongen, dezen tegen de Nederlan-

[p. 21]

ders op gestookt en trachtte openlijke vijandelijkheden te doen uitbreken. Hij slaagde boven verwachting, de goede verstandhouding met den sultan werd geheel hersteld en de Chinees opgeligt en naar Batavia gevoerd. Nu zou eindelijk de groote togt plaats hebben, die sedert twee jaren was beraamd en waarvan Abel Jansz. Tasman het hoofd en de aanvoerder zijn moest; de togt welke hem boven alles zou vereeuwigen, die hem onder de grootste ontdekkers der scheepvaart een eervolle plaats zou aanwijzen. ‘Tot nadere ontdekking van het groote Zuidland,’ vertrok hij met het jagt Heemskerk en de vlieboot de Zechaan, den 14^den Augustus 1642, van de reede van Batavia en kwam den 15^den Junij 1643 behouden terug. ‘Sedert dien tijd wordt het 5^de werelddeel als een Nederlandsche gegroet en prijkt het vastland, in het Zuider halfrond gelegen, met den naam van Nieuw-Holland.’

De kennis van het nieuwe werelddeel was echter niet volledig. Men wilde het in zijnen geheelen omvang kennen, en daartoe werd de groote zeevaarder op nieuw uitgezonden. Ook hier gold het ‘nadere ontdekking;’ en tot dien togt ging Tasman van Batavia, den 30^sten Januarij 1644, onder zeil. Bij de jagten Limmen en de Zeemeeuw, werd vervolgens de Brak gevoegd; en, overeenkomstig de medegedeelde bevelen, werd ook de togt volvoerd. De bepaaldheid en de uitdrukkingen van den lastbrief, schijnt alleen oorzaak geweest te zijn, dat de uitkomsten niet zoo schitterend waren als had kunnen verwacht worden van een zeeman met zulke uitstekende bekwaamheden begaafd. Na 1644 ontmoeten wij Tasman als een gezeten burger van Batavia. Hij behoorde tot de Hervormde gemeente, en als een man van goeden naam en faam bekend, werd hij (1648-1649) ouderling der Batavische Hervormde gemeente. Hij overleed te Batavia in October 1659.

Tasman was in onderscheidene opzigten een groot man, vooral groot als ontdekker en uitbreider der kennis van onzen aardbol en, in den ruimsten zin van het woord, de ontdekker, aan wien de wetenschap in de 17^de eeuw de meeste verpligting heeft. Zijne verdiensten worden door de voornaamste zeereizigers der 19^de eeuw ten volle erkend; zijn naam wordt bij de grootste aardrijkskundigen van onzen tijd gehuldigd. Mogt dus al, voor het tegenwoordige, Abel-Tusmanpassage van de wereldkaart verdwenen zijn, zoo heeft evenwel de dankbaarheid der 19^de eeuw, aan de zuidelijkste kaap door Tasman ontdekt, den naam van Tasmans-hoofd toegekend, en voortaan groeten wij als Tasmania het belangrijke eiland, dat ten zuiden van Nieuw-Holland thans eene bloeijende volkplanting van Europeërs bevat.

Dirk Rembrantz van Nierop gaf een verslag van de

[p. 22]

ontdekkingsreis van Tasman in het licht, waarnaar het verslag is bewerkt door Hook, in 1682, in het Engelsch te Londen uitgegeven. In 1694 kwam een ander verslag, misschien ook naar Rembrantz bewerkt, in Engeland uit, bezorgd door Samuel Smith en Benjamin Walford. A. Montanus gaf in 1671 to Amsterdam een uittreksel der reis of reizen van Tasman.

Zie Bennet en van Wijk, Verhand. ter beantwoording der vrage over de Nederlandsche ontdekkingen in Amerika, Austrahë, de Indiën en de Poollanden, en de namen, welke weleer van dezelve door de Nederlanders zijn gegeven, Bekroond door het Prov. Utr. Genoots. op den 24sten Junij 1825; Verhandeling over eenige uroegere zeetogten der Nederlanders, door G. Moll; van Wijk, Journal van Jacob Roggeveen, Konst- en Letterb. 1837; Bijdrage tot de ontdekkingen der Nederlanders in Kunst- en Letterb., N^o. 45; Recherches sur l'Epogue veritable de la découverte de la Terre de van Diemen du Nord, par J.B.B. Egriès, in Nouvelles Annales des Voyages par Egriès et Maltebrum. T. II, p. 1-16; J. Swart. Cook en Columbus, door R.M. Martin, met bijvoeging van den Nederl. ontdekker A.J. Tasman in Verh. en berigt. betr. het Zeewezen, D. III, bl. 237; Oordeel van vreemden over A.J T., door Abbing in Beschrijv. v. Hoorn, Aant. bl. 127; G. Loots, Abel Junsz. Tasman, in Tindal en Swart, Veth. en berigt. betrekkelijk het Zeewezen enz. N. volgende, D. IV. bl. 275, 517; Nieuwenhuis i.v. Hoorn; J.A. Oostkamp. Nederl. Zeereizen, bl. 177; N. Witsen, N. en O Tartarijen, D. II; Valentijn. O. en N. Oosind., D. V. St. II; Tweejarige reizen rondom de wereld (1720-1722). Dordr. 1728 (Voorb); Kunst- en Letterb., 1835, D. II.; 1846. D. I, bl. 66; van Haren, de Geuzen; van Kampen, Karakterk; Nar., D. IV, bl. 161, 356; D. V, bl. 134, 281; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt, Circumnarigation of the Globe. London, 1852; An Account of several late voyages and Decoveries to the South and North etc. by sir John Narborough, Captain Tasman, Captain Wood and Frederick Martin of Hamburgh. Londen.