Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Mr. Hendrik van Stralen]

STRALEN (mr. Hendrik van), zoon van mr. Jan van Stralen, werd den 20 October 1751 te Hoorn geboren. Hij werd eerst voor den koophandel bestemd, maar begaf zich later tot de studiën. Na doctor in de regten te zijn geworden, vestigde hij zich te Enkhuizen en werd aldaar commissaris, daarna lid der schepensbank, vervolgens raad in de vroedschap en weinig tijds later equipagiemeester van het collegie der admiraliteit in West-Vriesland in het Noorder-kwartier te Enkhuizen en te Medemblik. In dezen laatsten post was hij met bijzonderen ijver en genoegen werkzaam, hij legde zich vooral op de kennis van het zeewezen toe en werkte, door zijne onvermoeide pogingen, niet weinig mede om de Marine aldaar uit haar toen reeds plaats hebbend verval, op te beuren. Eenige jaren later (1782) werd hij aangesteld tot adjunct-raad en advokaat-fiskaal bij de admiráliteit in West-Friesland in het Noorder-kwartier, ten einde zijn oom, H. van Stralen, die effectief fiskaal was, in zijnen moeijelijken post behulpzaam te zijn. Hij werd bijzonder belast met het hoofdbestuur van alles, wat tot de zeemagt in 'tgemeen betrekking had, en woonde de Haagsche Besognes der gezamentlijke admiraliteiten bestendig bij. Hierdoor kwam hij, in dit ongelukkig tijdvak van oorlog met Engeland, in naauwe verbindtenis met de voornaamste ministers van staat en de hoofdofficieren der Marine, bijzonder met Requit, Zoutman en den ridder van Kinsbergen, uit wier omgang hij, ter uitbreiding van zijne kennis van het zeewezen, zeer veel nuts trok. Van daar dat hij de jaren 1778 tot 1785 zijne ‘maritime Academie’ plag te noemen. In het laatstgenoemde jaar was hij medelid der plegtige bezending door de Staten-Generaal uit hun midden naar Harlingen afgevaardigd tot herstel der verregaande wanorden die destijds in het collegie der admiraliteit in Friesland plaats hadden, en had aan de werkzaamheden dier commissie een belangrijk deel,

[p. 1036]

waardoor de achting en het vertrouwen, waarin hij stond, werkelijk toenam. Met zijn vriend van Kinsbergen, een voorstander zijnde van de eenparigheid in het bestuur van het zeewezen, werd hij, in den zomer van 1787, door de staten van Holland benoemd tot lid eener personele commissie, ten einde die eenparigheid althans bij de drie Hollandsche collegiën, tot stand te brengen, en had een voornaam deel aan de rapporten van den 28 October 1789 en den 21 Mei 1790, schoone gedenkstukken van de geschiedenis dier dagen. De meer staatkundige strekking, die zijne loopbaan in het laatst van 1786 en 1787 verkreeg, bragt hem in de noodzakelijkheid, een meer openlijk deel te nemen aan de hooggaande geschillen, welke in dien tijd den Nederlandsche staat verdeelden. Een gemoedelijk voorstander zijnde van den ouden regeeringsvorm en het huis van Oranje, kon hij de geweldige maatregelen niet goedkeuren, door welke velen in dien tijd de ingeslagen misbruiken en gebreken, die hij anders gaarne erkende, zochten te herstellen, daar hij de middelen, tot genezing der kwaal aangewend, voor enger hield dan de kwaal zelve. Hij kwam voor deze zijne gevoelens rond uit, zooals de aanteekeningen van de regeering van Enkhuizen en der staten van Holland getuigen. Bij de herstelling van de oude orde der zaken in het najaar van 1787 in den Haag zijnde, betreurde en voorkwam bij, zooveel hij maar immer kon, vele ongeregeldheden van die dagen, en volhardde steeds in zijne gematigde gevoelens. Men droeg hem verscheidene belangrijke commissiën op, voor sommige van welke hij bedankte, gelijk mede voor den post van raad advokaat-fiskaal bij de admiraliteit op de Maas, en van raadpensionaris van Zeeland. Na rijp beraad aanvaardde hij den post van secretaris van heeren Magistraten en gecommitteerde raden te Hoorn, te voren door zijn vader bekleed en behield daarbij (hetgeen niemand zijner voorzaten gebeurd was) toegang tot de vergadering der staten van Holland, gelijk hij mede tot bijwoning der vergadering der staten-generaal gemagtigd werd. Van verscheidene belangrijke staatscommissiën werd hij medelid, en onder deze ook van de bijzonder gewigtige over de zaken der O.I. compagnie, waardoor hij, blijkens zijne aanteekeningen, tot vele aanzienlijke staatsleden in naauwe betrekking kwam. De omwenteling van 1795, met welker beginselen hij niet kon instemmen, verwijderde hem van het bestuur der openbare zaken. Tot het ambteloos leven teruggekeerd, poogde hij nochtans voor anderen, en bijzonder voor zijne vrienden, zooveel mogelijk, nuttig te zijn, en hield zich o.a. bezig met het zamenstellen eener memorie over de gebeurtenissen in West-Friesland in het collegie van gecommitteerde raden, van de vroegste tijden af tot het jaar 1795, die echter niet in druk is uitgegaan. In 1802 liet hij zich door Willem V overreden eenig staatsambt te aanvaarden, en werd lid

[p. 1037]

van het gedeputeerd bestuur van Holland, en wel in die afdeeling er van, waaraan de bezorging en regeling der geldmiddelen werd opgedragen. In 1804 werd hij door het staatsbewind benoemd tot lid van den Aziatischen raad. Intusschen bleef de hoofdkwaal van het vaderland, de verachterde staat namelijk van deszelfs geldmiddelen bovenal zijne aandacht bezig houden, tot welks herstel hij met de voornaamste leden der regeering, en vooral met mr. R.J. Schimmelpenninck, te dien tijd afgezant van den staat te Parijs, krachtige middelen beraamde. Toen deze in 1805 tot raadpensionaris werd verheven, werd van Stralen tot secretaris van staat voor de binnenlandsche zaken benoemd, met welk departement toen ook de zaken van den waterstaat, eeredienst, justitie en politie, mitsgaders der kunsten en wetenschappen vereenigd waren. Gedurende het jaar, waarin hij in dezen post werkzaam was, bragt hij, nevens meer andere hoogst belangrijke instellingen, ook tot stand de inrigting van den geheelen waterstaat, zoo van de zee als rivierwerken, die van een algemeen verbeterd lager schoolwezen, die van de commissie voor den algemeenen landbouw met een fonds ter instandhouding daarvan, en eindelijk die van het geneeskundig bestuur. Onder koning Lodewijk werd hij tot andere werkzaamheden geroepen en lid der vergadering van hunne hoogmogenden, in welke hoedanigheid hij zich bijzonder met het werk der geldmiddelen bezig hield. In 1806 gelukte het hem den waren toestand derzelve ter kennisse van koning Lodewijk te brengen, bij de overgifte eener op bijzondere last vervaardigde finantieele memorie, waarvan de inhoud, gelijk meer andere uitvloeisels van de hem eigene wijze van zien en denken, dien vorst wel eens zeggen: c'est l'homme noir mais vrai. De goedkeuring, die de voorzegde memorie bij den koning vond, had de aanbieding van den aanzienlijken post van staatsraad president van het hof van rekeningen ten gevolge, dien hij nogtans meende te moeten van de hand wijzen. In hetzelfde jaar benoemde hem de koning tot president eener personele commissie tot bezuiniging van alle uitgaven van het rijk bij het vormen van een budget voor 1809, alsmede ter herziening van de ordonnantiën op de algemeene belastingen, welke commissiën hij aanvaardde. In September 1808, eene maand voor den tijd door den koning bepaald, diende hij dien in persoon een zeer uitvoerig rapport in, waarvan het resultaat eene besparing van ruim 16 millioen guldens was. Gedurende de later gevolgde inlijving van dit land in het Fransche keizerrijk bleef hij buiten dienst. Bij de gelukkige omkeering van zaken in November 1813, was hij terstond tot medewerking bereid en aanvaardde den 29 dier maand den hem opgedragen post van commissaris-generaal van binnenlandsche zaken, dien hij in den aanvang van Mei des volgenden jaars nederlegde. Vervolgens kreeg hij zitting

[p. 1038]

in de staten-generaal en werd later, tot lid der eerste kamer benoemd, waar hij bijzonder in het vak der financiën werkzaam was. Hij overleed den 8 November 1822.

Zie Verslag der Jaarl. Vergad. der Maats. v. Ned. Letterk. 1823.