Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Jan Janszoon Starter]

STARTER (Jan Janszoon), in 1594 te Londen geboren, doch waarschijnlijk in Holland opgevoed en gevormd in de oude Rederijkerskamer: ‘in liefde bloeijende’, te Amsterdam, vestigde zich in 1614 te Leeuwarden als ‘Boeckverkooper bij de Brol, in d'Engelsche Bijbel.’ Hij begon zijne uitgaven met een heerlijk portret van den stadhouder graaf Willem Lodewijk, naar de schilderij van zijn vriend, Petrus Fedder van Harlingen, door M. Geilenkercken gegraveerd, en verkreeg daardoor waarschijnlijk de bescherming, gunst en aanbeveling van den stadhouder, dien hij later veel bewijzen van dankbaarheid en vereering gaf. Vandaar welligt dat hij reeds in 1615 geschriften uitgaf der Franeker hoogleeraren Drusius en Bouricius, met wien hij dus al kennis had gemaakt, even als met Boudewijn Wellens aldaar, van wiens Vermaeck der jeugd hij in 1616 een tweeden druk bezorgde, terwijl de historieschrijver Winsemius een zijner uitgaven van 1617 bij hem verkrijgbaar stelde. In dit jaar gaf hij met Lamrinck te Franeker de groote Vertooninge der Friesche Koningen uit, in verband met een geillustreerde uitgaaf der Frisia van Hamconius, welke zij in 1620 het licht deden zien.

Intusschen had Starter eenige zijner verzen laten drukken en, uit liefde voor de poëzij en zucht om door kunstbeoefening den letterkundigen smaak op te wekken, in 1617 een ‘Redenrijcke kamer, onder de zinspreuk: Och, mocht het rijsen!’ opgericht, welke eerlang niet minder dan 80 leden telde, aan wier hoofd hij den vereerden stadhcuder een Wellekomst-gezangh toezong, toen deze in 't volgende jaar in deze stad terugkeerde. Hij vervaardigde voor die kamer een Btyeyndich Truyrspel, van Timbre de Cardone enz., afgewisseld door een Vermaecklyck sotte clucht van een Advocaet ende een Boer, en daarna nog een tooneelstuk Daraide, welke beide stukken in 1618 werden opgevoerd; doch welbaast werd, ten gevolge van een besluit der Dordsche synode, het comediespel verboden en den rederijkers bevolen de oude Kloosterkerk, waarin zij hunne vertooningen hielden, te ontruimen. Met wrevel verliet nu Starter Leeuwarden en vestigde zich te Franeker, welks hoogeschool hem voor zijn handel voordeel beloofde, en

[p. 957]

tevens gelegenheid zou geven om in de regten te studeren, waarom hij zich als student liet inschrijven. Doch toen had hij ook het voornemen om de menigvuldige verzen en liederen, in de laatste jaren vervaardigd, bijeen te brengen, te doen drukken en uit te geven, onder den naam van Friesche Lusthof. Daar men echter te Franeker noch muzijk-nooten noch gegraveerde platen kon drukken, was hij verpligt het werk te Amsterdam ter perse te leggen, daar lang te blijven en zijne zaken te verwaarloozen, zoodat, toen zijn werk in 1621 iu 't licht kwam en zoo veel bijval vond, dat het reeds in 't volgende jaar herdrukt moest worden, hij zijn ontredderde boedel te Franeker opbrak en te Amsterdam ging wonen. Hier bezorgde hij nog een derden druk van zijn werk, doch in den volgenden jare vertrok hij met de generaal graaf Ernst van Mansveld naar het kasteel van Lanenburg aan de Elbe, waar hij nog een lofdicht op dien graaf vervaardigde, maar verder geen spoor van zich achterliet. Men wil dat hij omtrent 1628 overleden is.

Hij gaf in het licht:

Blyeyndich-Truyrspel, van Timbre de Cardone ende Fenicie van Messine, met een Vermaecklijck Sotte-Clucht van een Advocaet ende een Boer op 't plat Friesch. Leeuw. voor Jan Jansen Starter, Boeckvercooper by de Brol, in d'Engelsche Bijbel, 1618, ongep. 4^o. Met titelplaat, gegraveerd door Petrus Feddes Harlingensis, en lofverzen er voor van Boudewijn I. Wellens en Olivier. De tekst is gedrukt met cursieve letter, doch met duitsche letter de op drie plaatsen daartusschen gevoegde klucht, de eerste proeve van de toenmalige landfriesche spreektaal in schrift, herdrukt in de Vrye Fries I. 302.

Daraide. (Treurspel) Eerst vertoond op de Leeuwarder Kamer ‘Och mocht het rijsen!’ den 21 September 1618. Ende daer na hervat t' Amsterdam op de eerste Nederduytsche Academi den 25 Febr. 1621. Amsterdam 1621. 4^o. Met dichterlijke opdragt aan zijn vriend Theod. Graswinckel en lofverzen van A. van Mildert, ‘'t Verkeert haest,’ I. Scheepmaker en P. van Malsen. Op drie plaatsen met een Tusschenspel van Jan Soetekauw in het plat Amsterdamsch dier dagen in den trant van Brederoô.

De tweede druk verscheen te Rotterdam, 1630, ongep. 4^o. De derde van veel fauten verbetert. Amst. 1633, ongep. 4^o. Zonder het Tusschenspel. De vierde, Amst. 1640, ongep. 4^o. Als voren. De stof voor beide deze treurspelen heeft Starter, even als Brederoô voor sommige zijner stukken, aan de beroemde Amadis-romans, waarvan tusschen 1598 en 1628 in Holland eene nieuwe vertaling in 21 boeken verscheen, ontleend. Zie ten Brink, Brederoô, 133; Cat. Enschedé, 1867, 243.

[p. 958]

Lyk-klaght over den in alle deughden uytmuntenden Heere Wilhelm Ludwich, Grave tot Nassau, Catzenellenboghen, Vianden, Dietz, enz., die den loop zijns levens begon, A^o. 1560, den 13 Marty, tot Siegen; denselven salich volende, A^o. 1620, den 31 May, tot Levwaerden, ende op den 13 Julij in de Jacopynen Kercke bij sijn Huysvrou Anna van Oraengien met grooter eere en statie begraven wierd. Den Naecomelinghen tot een ghedachtenisse sijner deuchden ende daden. A^o. 1620. 4^o.

Friesche Lusthof, beplant met verscheyde stichtelijke Minne-Liedekens, Gedichten, ende Boertige kluchten. Met schoone kopere Figueren verçierd; ende bij alle onbekende wysen, de Noten, ofte Musycke gevoeght, door M^r. Jaques Vredeman, Muzyck-Mr. der stadt Leeuwarden. t' Amsterdam gedruckt by Paulus van Ravesteyn, Anno 1621, voor Dirck Pietersz. Voscuyl, 178 bl. tekst, zonder het voorwerk en de Boertigheden, die ongep. zijn, met 9 fraai gegraveerde platen, breed 4^o. Voorafgegaan door lofverzen van P. Winsemius, P. Scriverius, den schilder P. Feddes, P. Knijf, R. Oliva en vier ongenoemden, benevens een berigt aan den lezer over den Utrechtschen nadruk, reeds vóór de uitgave, en een opdragt aan de Iongfrouwen van Friesland.

Den tweeden druck op nieuws vermeerdert ende verbetert, met verscheyden Dichten ende Liedekens, soo Geestige als Boertige. Amst. voor de Wed. D.P. Voscuyl (1623). Nu 201 bl. br. 4^o. zonder de Boertigheden, doch methet Privilegie der Staten Generaal en der Ged. Staten van Friesland van 1621.

Den derden druck op nieuws vermeerdert enz. Bij de zelfde (1625), nu 206 bl. met aanwijzing, dat na den eersten druk hierin 22 liederen en gedichten en 8 boertigheden bijgevoegd zijn. Bij de laatste zijn ook nog 2 platen gevoegd. De fraaije en allegorische titelprent en portret komen ook in vorige uitgaven voor.

Den vierden druk. Amst. voor Hessel Gerritsz. Anno 1627, 207 bl. en Boertigheden 39. breed 4^o. Den vijfden druk 1634. Den zesden druck, op nieus vermeerdert ende verbetert, met verscheyden Dichten ende Kluchten. (Met een Inleiding en Aanteekeningen van Dr. J. van Vloten, Hoogleeraar te Deventer.) t' Utrecht voor L.E. Bosch ende Zn., boeckdruckers, 1864, XXVII en 534 bl. post 8^o. Met fraai gelithographeerde afbeelding van Starter er voor en 13 platen in houtsneê er tusschen. In deze kenrige uitgaaf zijn bovendien eenige Tusschenspelen en verspreide verzen opgenomen.

Steeck-boekjen, ofte het vermaak der jeugdelijker herten, om daardoor te weeten, des herten secreeten. Nog is hier agter gevoegt het Plakaat van Marcolphus enz. Amst. 1786, 158 bl. breed 16^o met houtsneêprentjes nevens de zesregelige versjes: Aan de jonkmans en aan de dogters. De eerste druk is

[p. 959]

van 1624. Amst. 1787. langw. 32^o. (Nav. D. XIII. bl. 179.)

Bloemlezing uit den Friesche Lusthof en andere Gedichten van J.J. Starter, toegelicht door geschiedkundige berigten omtrent zijn levensloop en geschriften, door W. Eekhoff. Leeuw. 1862, 141 bl. post. 8^o. (In nieuwe spelling.) Met zinnebeeldig portret om den omslag.

Zie Siegenbeek, Gesch. d. Ned. Letterk., bl. 25; Van Kampen, Beknopte Geschied., D. II. bl. 487, D. III. bl. 110; De Vries, Gesch. d. dichtk., bl. 221; Witsen Geysbeek, B.A.C. Woordenb., D. V.; Snellaert, Schets eener geschied., bl. 162; Huberts, Chron. Handl., bl. 54; Alberd. Thym, Bloeml.; van Vloten, Bloeml.; Jonckbloet, Gesch. d. Ned. Letterk., D. II. bl. 116; W. Eekhoff, de Sted. Bibl. van Leeuwarden, bl. 104, 146, 196, 405, 419 (dien wij gevolgd zijn); Dez. Gesch. berigt, voor de Bloeml., volks-uitgave in kl. 8^o.; J.v. Lennep, J.J. Starter in Ned. roem, Utrecht, 1861; Nav., D. VIII. 1361. IX. 91. 142, 212. XI. 335. XII. 12, 275. XIII. 308, 335. XIV. 118. XV. 260, 298; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.