Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Jan Schouten]

SCHOUTEN (Jan), geboren te Dordrecht den 5 Januarij 1787, was een zoon vaa Jan Schouten, scheepsbouwmeester en houthandelaar aldaar. De vader den wensch koesterende, dat zijn zoon Jan zijn opvolger mogt worden, gaf hem dienovereenkomstig eene opleiding; zorgende vooral dat theorie en praktijk zijnen kweekeling in het vak eigen werden, waartoe hij eene bijzondere gelegenheid vond op de werf der marine te Rotterdam, aangezien de vermaarde constructeur P. Glavimans aldaar de leiding des jongelings voor zijne rekening

[p. 468]

nam en zoo gelukkig voltooide, dat Jan Schouten in verderen leeftijd, onder de eerste scheepsbouwmeesters onzes lands werd geteld, welk geluk hij erkende verschuldigd te zijn aan zijn vaderlijken vriend en leermeester P. Glavimans. Overigens deed zijn vader hem onderwijzen overeenkomstig zijnen stand en de middelen, door noesten vlijt en Gods zegen verkregen; waardoor de vernuftige en leergierige knaap - die soms heimelijk des nachts, bij 't flaauwe nachtlicht, zijn leeslust voedde - in volwassen leeftijd zich als een wetenschappelijk mensch onderscheidde; ja, zelfs de verwachting zijns vaders overtrof, die alzoo bij het einde zijns werkzamen levens een waardigen opvolger achter liet.

Onze Jan Schouten die inmiddels de voornaamste buitenlandsche steden van Europa had bezocht, eensdeels tot vermeerdering van kennis en anderdeels tot uitspanning, was in meer dan een opzigt opvolger van zijn vader. Eerstelijk als voortreffelijk scheepsbouwmeester en belangrijk houthandelaar; en ten andere, als verzorger en beschermer van hulp- en raadbehoevende stad- en landgenooten.

Tijdelijke middelen, hem ten deel gevallen, waren niet alleen eene bron van welvaart voor Dordrechts werklieden, die den scheepsbouw hanteren, en doorgaans ten getale van vijftig op zijn werf het brood verdienden, maar ook voor vele leveranciers, groot en klein.

Het werk des vaders werd door den zoon al meer en meer uitgebreid, zoo, dat het afloopen van een koopvaardijschip meestal dadelijk werd achtervolgd door het op stapel zetten van een ander, al ware het ook, dat daartoe geene bestelling was gedaan, alleen uit zorg voor het werkvolk, dat niet ledig mogt loopen. Immer was hij bedacht tot voortzetting en uitbreiding van zijn vak. Reeds in 1826 bouwde hij de stoomboot (destijds, in evenredigheid van kracht de snelst loopende) die de stoomvaart tusschen Dordrecht en Rotterdam opende, en tot den huidigen dag (1853) in de vaart is. Ook was hij, met de heeren G. Maurits en J.B. 't Hooft, zijne bloedverwanten, oprigter der eerste Oost-Indische reederij te Dordrecht.

Zooals wij zeiden: zijn werk stond niet stil, evenmin zijn geest tot volmaking van dat werk. Zijne nagelaten verzameling van scheeps- en andere modellen en van scheepsteekeningen, zoowel bouwkundige als andere, getuigen van zijn' onverflaauwden ijver in het verzamelen der bronnen, waardoor hij de volmaking in zijn vak zoo nabij wist te komen. Voegt men hierbij zijne betrachting van liefdadigheid, - ja wel in navolging van zijn geslacht, dat daarvoor bij Dordrechts armen in zegenend aandenken blijft - maar ook uit eigen aandrift, zoo zal men bevroeden, dat Jan Schouten te Dordrecht een beduidenden invloed had, ook dan, wanneer politieke gebeurtenissen den geest van den minderen stand

[p. 469]

tot verkeerdheden zouden hebben kunnen doen overhellen. Bij zulke gelegenheden wist Jan Schouten zijn werkvolk en velen, die des winters en in kommervolle tijden door hem en zijne familie werden beweldadigd, ten goede te leiden; ja, dienstbaar te maken tot handhaving van orde en wet, tot bescherming van have en goed, van bejaarden en kinderen. Immers, dat ondervond Dordrechts goede gemeente, ten jare 1813, 1830 en in verdere gewigtige en hagchelijke jaren. De redding des vaderlands, de herstelling van de dynastie van Oranje was zijn zucht, zijn verlangen en doel. Daartoe werden geene gevaren overwogen, geene opofferingen afgemeten.

Het was alzoo geen wonder, dat Jan Schouten, ten jare 1813, lid werd van Dordrechts stedelijk bestuur. Rondborstigheid en onafhankelijkheid, gepaard met veelzijdige kennis en vergevorderde ervarenheid en ondervinding, zoowel met betrekking tot de zaken in het algemeen als tot die, welke zijn vak in het afgetrokkene betroffen, maakten hem nuttig en noodzakelijk niet alleen voor de stad zijner geboorte, maar tegelijk voor ons vaderland. Vandaar, dat hij als blijk van vertrouwen en hoogschatting, tot lid der provinciale staten van Zuid-Holland werd benoemd en in die betrekking werkzaam was, nadat vroeger zijn verdienste was gehuldigd door den koning, die hem tot ridder van de orde van den Nederlandschen Leeuw had benoemd.

Was Schouten dikwijls van den vroegen morgen tot den laten avond werkzaam in zijn beroep en verdere betrekkingen, niettemin wist hij den tijd te vinden tot voldoening aan eenen lust, hem van der jeugd eigen, te weten, het hanteren van het speeltuig der dichters. Zijn bundel gedichten, bij I. Immerzeel Jz. uitgegeven, prijst zich door dichterlijk schoon, verheven gevoel en reinen kunstzin aan. Zijne opwekking ten strijd in April 1815 getuigt niet minder van zijne vaderlandsliefde, als van zijn krachtigen greep en welluidenden toon bij het bespelen der lier. Zijn lierzang op de overwinning te Algiers in 1816, bevat in stoute trekken het verhaal van deze groote gebeurtenis, gepaard met de herinnering: ‘wat Neêrlands waterhelden in vroegere eeuwen bestonden, en den wenk voor hunne naneven, om Neêrlandsch glorie ter zee bij vernieuwing aan den dag te leggen.’

Schouten muntte daarenboven uit als beoefenaar der letterkunde en geschiedenis. Hij had zich, door veeljarige studie, eene oudheidkennis eigen gemaakt, wier beoefening lang zoo meer tot zijne uitspanning behoorde, en gevoed werd door overvloed van middelen, om in het bezit te komen van klassieke schrijvers en zeldzame tractaten over de geschiedenis des vaderlands; van uiterst zeldzame biographiën, autographen, boekwerken en kronieken; van de uitgaven der oude Nederlandsche

[p. 470]

dichters, van historische leg- en gedenkpenningen, plaatwerken, portretten, teekeningen, facsimilés, stamboomen, hekelschriften, spotprenten, anniversariën, en hetgeen verder tot de kennis der geschiedenis des vaderlands, tot de letterkunde in het algemeen, en de oudheidkennis in het bijzonder behoort.

Bij dit alles was Schouten een ijverig voorstander der Dordsche vereenigingen, tot verbroedering des menschdoms, tot nut en beschaving, tot beoefening van wetenschappen en schoone kunsten, tot welzijn van behoeftigen, en tevens een trouwe bezoeker der plaatsen aan inspanning en vermaak gewijd.

De vereeniging tot verbroedering des menschdoms, met andere woorden, de orde der vrijmetselaren, was zijn troetelkind. Daarom stichtte hij, ten jare 1814 te Dordrecht, met eenige zijner medebroeders de loge: la Flamboiante, een der bloeijendste en weldadigste in ons vaderland, welke loge, Schouten tot aan zijn dood als achtbaren meester huldigde, vereerde en vierde.

Het was in 1817, dat hij zijne bekende - in later tijd in verscheidene talen overgezette - Vrijmetselarij in drie zangen in het licht gaf: waarin hij de leer, het doel, de uitwerking en zijne verknochtheid aan deze wereldburgerlijke instelling ontwikkelde. Dat Jan Schouten als groot dignitaris in het groot Oosten van Nederland ten jare 1824 zitting nam, en in 1840 door zijn hoog eerwaarde, den groot-meesternationaal voor de symbolieke graden werd benoemd, was het gevolg van verdienste, trouw, vastberadenheid, hulpvaardigheid, verdraagzaamheid en menschlievendheid, waardoor hij zich, levenslang en als lid der maatschappij, en als lid der orde onderscheidde. Hij overleed 23 April 1852 in den ouderdom van 65 jaren.

Hij gaf in het licht:

De vrijmetselarij, in drie zangen. 's Hage 1817. 8^o.

Gedichten en gezangen, met muziekpl. Rott. 1819. 8^o.

Dichtoffer aan zijne Majesteit den koning der Nederlanden, op deszelfs vijftigste verjaring. 's Hage 1822.

B.F. Tydeman, J. Kisselius en J. Schouten. Hulde aan de nagedachtenis van Ewaldus Kist; toegewijd aan het Dordrechts genootschap: Diversa Sed Una. Dordr. 1823. m. portr. 8^o.

De eer der vrijmetselarij gehandhaafd; lierzang. 'sHage 1823.

Dichthulde aan hare Maj. de koningin der Nederlanden, op derzelver vijftigste verjaardag. 's Hage 1824. 8^o.

Lijkzang op mijne moeder Maria Schouten, geboren Boet, overleden te Dordrecht den 30 Maart 1831.

Bij het graf van J.C. Schotel (Dordr. 1838) 8^o.

Daarenboven zijn er vele zijner gedichten verspreid in den Muzen-Almanak, het Jaarb. der Vrijmetselaars en andere jaarboekjes. Zijne rijke bibliotheek is in 1853 te Amsterdam door C. Weddepohl verkocht. Hij is meermalen afgebeeld.

[p. 471]

Part. berigt, Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.