Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Adriaas Saravia]

SARAVIA (Adriaas) of ZARAVIA, volgens Sweertius van Spaanschen afkomst, werd omstreeks 1530 te Hesdin in Artois geboren. Waar hij zijn eerste opleiding heeft gehad, is onbekend, doch in den aanvang der regering van Elisabeth, kwam hij in Engeland, (1559) en werd te Oxford doctor in de godgeleerdheid. Omstreeks 1561 keerde hij naar de Nederlanden terug, werd predikant te Ant-

[p. 118]

werpen, en was een der opstellers van de Nederlandsche confessie. In 1566 liet hij er exemplaren den prins van Oranje en den graaf van Egmond aanbieden met een brief aan den koning en 's lands staten ten behoeve der Calvinisten. Saravia was toen gehuwd en had een schoonbroeder die kamerdienaar was bij graaf Lodewijk van Nassau, hem bij dezen inleidde, en hem alzoo gelegenheid schonk hem een menigte exemplaren der confessie aan te bieden, om die onder de edellieden van den eersten rang te verspreiden. Omstreeks denzelfde tijd legde Savaria met Jan van Marnix, heer van Toulouse, broeder van Aldegonde, de grondvesten tot een Waalsche gemeente te Brussel, waartoe in den aanvang eenigen die aan het hof verbonden waren, en burgers die het fransch verstonden, behoorden. In 1582 benoemden Curatoren der jeugdige hoogeschool te Leiden hem tot hoogleeraar in de godgeleerdheid en predikant bij de Waalsche gemeente. Deze bestond toen uit vlugtelingen uit Luik, Artois, Henegouwen en Brugge die zich met hunnen predikant Jacques de la Drève in Leiden hadden neergezet. De 26 Maart 1581 was de geregelde prediking in de Fransche taal op openbaar gezag aangevangen en den 29 October 1584 werd door de Christelijke Waalsche Synode, onder voorzitting van Saravia, tot oprigting van een Waalschen kerkeraad besloten en den genoemden de la Drève tot predikant bij deze nieuwe gemeente aangesteld. Het schijnt dat Saravia in 1582 slechts voorwaardelijk aan de Leidsche hoogschool verbonden was, wijl Curatoren toen hij in den aanvang van Augustus 1584 voor eenige weken verlof had gevraagd om eene reis naar Engeland te maken, hem ongaarne wilden laten gaan ‘voor ende alleer hij totten dienst van de professie der Theologien in der Universiteyt alhier, daertoe hij sonderlyck bequaem oyck willich (was), aengenomen ende voor sekere jaeren verbouden soude sijn.’ Zij beschouwden dit ‘als eene zake daeraen de voordernisse van der Universiteyt grootelynx gelegen was.’ Daarover werd met Saravia onderhandeld en, ofschoon hij zwarigheden maakte, zich voor een aantal jaren te verbinden, werd hem toch den 13 Augustus 1584 het hoogleeraarschap in de Theologie voor goed opgedragen, met de bepaling, ‘dat alle Sondagen tot meerder oeffeninge ende onderwijs van de studenten eene predicatic in de latijnsche tale sal doen,’ en tevens dat hij ‘voor den tijt van VI of VIII weecken ende soo langen de kercke van Leyden van gheenen anderen dienaar des goddelycken woorts sal sijn voorzien, deselve bedieningen des woorts sal behouden ende daer inne geduerich blijven, ende daernaer oyck somtijden voor de gemeynte sal predicken ende leeren alles sonder daer voeren eenighe belooninghe van der stadt te mogen heysschen of begeeren.’ Tevens werd hem eene jaarwedde van f 600 toegelegd, eene voor dien tijd aanzienlijke

[p. 119]

som en grooter dan op dit oogenblik de meeste hoogleeraren kregen. In 1586 had Dirck Volhartsz. Coornhert een boekje uitgegeven, getiteld: Proeve van de Nederlantse Catechismus, in welks voorrede hij zich tegen den Catechismus had verklaard en tevens bereid had betoond om zijn gevoelen tegen elken voorstander te verdedigen. Dit werkje had hij aan de Staten van Holland opgedragen. Dezen waren met de uitgaaf van dat boekje, juist op het oogenblik dat er zoo vele verdeeldheden binnenslands waren, en dus eendrachtige zamenwerking een eerste vereischte was, volstrekt niet ingenomen. Sommige leden stelden dus voor om niet alleen den schrijver, maar ook den drukker, voor het opwerpen van dezen twistappel te straffen. De meerderheid evenwel vond beter om het boek in handen van een lid der Theologische Faculteit te Leiden te stellen, ten einde het te zamen met een of meer predikanten te onderzoeken en desverkiezende te wederleggen. Deze beslissing beviel noch aan Coornhert noch aan de predikanten. Daarop besloten de Staten, na langdurige beraadslagingen, en na ingewonnen advies van Willem I, dat er eenige leden uit de Staten van Holland en uit den Hoogen Raad, benevens een uit het Hof van Holland te zamen zouden komen, voor welke Coornhert als bestrijder, Saravia, van wien een als geleerde en vooral als kanselredenaar een roep door het geheele land ging, als verdediger van den Catechismus zou optreden. Dit dispunt begon den 27 October te 's Hage, ‘int openbaer voor alle den Volcke, die daer met menigte quamen om deselve te aanhoren.’

Zes weken achtereen werd er over het eerste van de vijftig punten gedisputeerd. Daarenboven kwam er vertraging door de ziekte van Coornherts huisvrouw. Wijselijk begrepen de Staten dat hunne afgevaardigden den tijd beter konden besteden en de debatten werden gesloten.

Tot deze tijd was de verhouding tusschen de Leidsche regering en Saravia zeer vriendschappelijk; doch deze nam sedert af, daar Saravia meer en meer zijn engelschgezindheid openbaarde, herhaaldelijk naar Utrecht reisde en grooten invloed bij Leicester verkreeg, ja zelfs verdacht werd van den graaf tot het overbrengen der hoogeschool van Leiden naar Utrecht te hebben aangezet. Hij verontschuldigde zich wel, doch stak zich echter meer en meer in de woelingen der Leicestersche partij te Leiden, wikkelde zich in de bekende zamenzweering en moest, toen deze ontdekt was, door een overhaaste vlugt naar Engeland het gevaar ontkomen om niet in hechtenis te worden genomen. In Engeland wist hij zich door zijne ijver voor de anglicaansche kerk en zijne afkeer van de presbijteriaanschen leer en tucht, een kanunikaat in de hoofdkerk van Kantelberg te verwerven. Aldaar stierf hij den 15 Januarij 1612, in de ouderdom van 81 jaren. Zijn tweede vrouw

[p. 120]

Margaretha Wyts, met welke hij in 1605, na den dood zijner eerste vrouw gehuwd was, liet op zijne grafstede een opschrift plaatsen, dat men o.a. bij Paquot leest. Hij gaf in het licht:

De diversis Ministrorum, Euangelii gradibus, sicut a Domino fuerunt instituti, et traditi ab Apostolis, ae perpetuo omnium Ecclesiarum usu confirmata, Liber Unus. Francof. 1561. Lond. 1590.

Beza schreef hier tegen:

Responsio ad Tractationem de ministrorum Euangelii gradibus 1562. edit. 2 (Genevae) 1593. 12^o.

Hierop antwoordde Saravia met

De honore qui debetur Ecclesiarum Pastoribus (anders De honore Praesulibus debito) et de sacrilegiis ac sacrilegorum poenis. Lond. 1590. 4^o.

De Imperandi auctoritate et Christianâ obidientiâ Libri Quatuor. Lond. 1593. 4^o.

Defensio Tractatûs de diversis Ministrorum Euangelii gradibus, adversus Theodorum Bezam (anders Examen Tractatus D. Bezae de triplici Episcoporum genere). Francof. 1601. 4^o.

Epistola-dilecto Fratri ac Domino Joanni Uytenbogard in Praest. ac erudit. vir. Epistolae Eccles. pp. 294-296.

Responsio ad convitia quaedam Gretzeri, in quibus Hadriani Zaraviae nomine abutitur.

Alle te zamen te Londen door de Maatschappij der Stationarii in 1611 in fol. uitgegeven met den titel:

Diversi Tractatus Theologici ab Hadriano Saravia editi.

Nog heeft men van hem:

Epistolae duae D.J. Lipsio, Magnifico Rectori Academiae Leidensis. in P. Burmannus Sylloge, T. I. p. 363-365. Het antwoord van Lipsius vindt men in J. Lipsii Cent. Misc. Epp. Ep. XX.

Zie Sweertii, Ath. Belg. p. 101, Alma Acad. Leid. p. 115; Meursii, Ath. Belg. p. 259, 260; Paquot, Mém. T. II. p. 533 suiv.; P. Burman, ad Syllog. T. I. p. 364; Bor, Ned. Oort. D. III. fol. 975-980; Hooft, Ned. Hist. fol. 1153, 1154; Siegenbeek, Gesch. d. Leids. Hooges. D. I. bl. 48, 50; D. II. bl. 68, 69; Dr. W. Bisschop, Verhandel. over de Leicestersche partij binnen Leyden; Schotel, Studentenoproer te Leiden; Iterson, Naamlijst der Pred. achter de Orde der Feest- en Lijdensteksten, bl. 138; Brandt, Hist. d. Ref. D. I. bl. 725; Schotel, Kerk. Dordr. D. I. bl. 137, 153; Ypey en Dermout, Gesch. d. Ned. Herv. Kerk, D. I. bl. 350, 449; Soermans, Acad. Reg. bl. 35; A. Thysius, Leer en ordonn. der Ned. Kerken, voorr.; Wtenbogaert, Kerk. Hist. bl. 152; Epp. Eccl. praest. Vir. p. 563; Kist en Royaards, Archief, (2e serie), D. IV. bl. 195, D. VI. bl. 214; Glasius, Godgel. Nederl.; Kok; Kobus en de Rivecourt; Jöcher; J.H. deStoppelaar, De Leidsche Magistraat, Dirk Volkertszoon Coornhert en Professor Adriaan Sarravia; een theologisch dispuut in 1583, in Leidsche student. alm. 1851, bl. 135; Wagenaar, Vad. Hist. D. VIII. bl.

[p. 121]

221, 258, 261; Bilderdijk, Gesch. d. Vaderl. D. VII. bl. 62, 143; D. VIII. bl. 13; F.A. Lampe, Aanh. tot d' Outreins' Gulde Kleinood, bl. 45; Koecher, Cath. Hist. bl. 390, en voorts de Gideon Florisz. van Mevrouw Bosboom-Toussaint.