Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Laurens of Louw van Santen]

SANTEN (Laurens of Louw van) werd den 1 Febr. 1746 te Amsterdam, waar zijn vader een welgesteld koopman was, geboren. Ofschoon deze zijn zoon liever voor den handel had opgeleid, gaf hij echter aan diens neiging voor de studie toe, en liet hem het voorbereidend onderwijs tot den geleerden stand op de latijnsche school zijner geboortestad genieten. Hij verliet haar in 1762, na het houden eener redevoering en desidiam, en bezocht sedert de scholen van P. Burman de Jongere, die de oude letteren en van Nicolaas de Vries, die de wijsbegeerte onderwees. Buitengewoon snel en voorspoedig waren zijne vorderingen, en inzonderheid ontwikkelden zich reeds vroeg bij hem de zucht en de geschiktheid voor de latijnsche poëzij, in welke hij nimmer een beter leermeester en aanmoediger had kunnen vinden dan den in dit vak uitmuntende Burman. Drie jaren later (1766) verliet hij het Athenaeum, om zich te Leiden op de regten toe te leggen. In 1772 verwierf hij, onder het praesidium van den hoogleeraar Voorda, het meesterschap in dat vak, en zette hij zich, daar de handelszaken van zijn vader achteruit waren gegaan, als repetitor te Leiden neder, om in zijn eigen behoeften en die van zijn vader, te kunnen voorzien. Aan de beoefening der regten paarde hij die der oude grieksche en latijnsche letteren, die hij, onder toezigt van Ruhmkenius en Valckenaar, vlijtig had voortgezet, en ging hij, in beider gelukkige vereeniging met de regtstudie zijne jeugdige kweekelingen voor. Hierdoor stichtte hij veel nut, en velen bleef de dankbare herinnering aan zijne verstandige en smaakvolle opleiding nog lange jaren daarna bij. Hem zelve verschafte die, bij een fatsoenlijk middel van bestaan, tevens de gelegenheid zich meer en meer in de kennis van het oude Attische en Romeinsche regt te volmaken. Een aantal akademische Dissertatiën, van 1773 af, gedurende een tijdvak van nagenoeg twintig jaren, aan de Leidsche hoogeschool verdedigd, strekken daarvan ten bewijzen, en doen als zoodanig hunnen steller meer eer aan, dan degenen, wier namen zij dragen. Niet weinige exemplaren daarvan, ook nog naderhand met veelvuldige geschrevene aanteekeningen van zijne hand verrijkt, benevens verscheidene uittreksels van het Attisch en

[p. 102]

Mosaïsch regt, aangekocht uit de letterkundige nalatenschap van den hoogleeraar Smallenburg in 1837, worden nog als gedenkteekens van van Santens onvermoeiden ijver en rusteloozen arbeid bewaard.

Ambteloos, maar niet werkeloos, bragt van Santen alzoo zijnen besten levenstijd te Leiden door, veraangenaamd door gezelligen omgang en briefwisseling met mannen als Ruhnkenius, Valckenaer, Wyttenbach, Hier. de Bosch en anderen binnen- en buitenlandsche geleerden. Een en andermaal in zijne uitzigten op een akademischen leerstoel in de letteren of regten en daardoor tevens in die op een gewenschte echtverbindtenis te leur gesteld, sloeg hij vervolgens, om des te beter zijne onafhankelijkheid te bewaren, alle aanbod hem tot het hoogleeraarambt gedaan, vrijwillig af, en leefde alleen voor zijn letteroefeningen. Eerst tegen het einde van zijn leven, na de omwenteling van 1795, besloot hij, die de meest gematigde der volkgezinde partij was toegedaan, een tijd lang het voorzitterschap in de municipalen raad zijner woonplaats waar te nemen. Nadat hij van den hem opgedragen lastpost van representant-plaatsvervanger ter Nationale Vergadering, op zijn verzoek, wegens ligchaams zwakte ontslagen was, werd hij tot eene meer met zijne verdiensten en neiging overeenkomende waardigheid, dien van Curator der Leidsche Hoogeschool bevorderd, en het was door zijn bemoeijingen dat, behalve andere nuttige instellingen, een afzonderlijke leerstoel voor de vaderlandsche taal- en letterkunde aan de hoogeschool werd gesticht. Ook legde hij de grondslag tot het tegenwoordig bloeijende Munt- en Penningkabinet. In zijne laatste levensjaren huwde hij Catharina Bosch, die hem een zoon schonk, Joannes Andreas, en in 1834 overleed. Hij zelf ontsliep den 10 April 1798.

Van Santen was lid der Societas Latina te Jena en stond, wegens zijne uitstekende geleerdheid, in hooge achting bij zijne geleerde tijdgenooten. Burman noemt hem ‘eruditissimus et amicissimus’ en ‘Juvenis optimus, Musarum aeque ac Themidis eruditae amor et Venerum Propertianarum callentissimus Laurentus Santenius’ Ruhmkenius ‘vir elegantissimus.’ Metscherlich, Hoeufft, Peerlkamp houden hem voor een der eerste dichters van zijn tijd. Minder gunstig is het oordeel van Lucian Muller over zijn kritischen arbeid. ‘Ausser Santens’ (schrijft hij o.a.) ‘schon früher beurtheilter Ausgabe des Ter. Maur. erwähne ich noch seine kurzen und wenig fruchtenden Noten zu Murets lat. Ged. in Ruhnkens Ausg. IV. 30-32 und die fleissige, aber einen Wust von Varianten wenig geniessbare Ausgabe von Catulls' Elegia ad Manlium. Eine besonders kritisch angelegte Natur was er nicht.’

Hij gaf in het licht:

[p. 103]

Carmina Juvenilia Geardi Hooft Junioris, Laurentii van Santen, Henrici Zachariae Couderc, Lamberti Schepper. Amst. 1767.

Carmina Juvenilia Lat. Par. 1775. Editio tertia, Londini apud P. Elmsly. 1782.

Carmina. Traj. ad Rhen. ap. Bartholomacum Wild. 1780.

Sexti Aurelii Propertii Elegiarum Libri IV cum commentario perpetuo Petri Burmanni secundi et multis doctorum notis ineditis. Opus Burmanni morte interruptum L.S.J.C. absol.- vit. Traj. ad Rhen. apud Barth. Wild. 1780. 4^o.

Homeri et Callimachi Hymnus in Cererem et alia Carmina minora. L.B. ex officina Koenigiana. 1784. 8^o.

Callemachi Hymnas in Jovem etc. ad Corn. van Engelen L.B. ap. Abrah. et Jan. Honkoop. 1768. 8^o.

Callimachi Hymnus in Apollinem. Cum emendatíonibus eneditis Ludov. Casp. Valckenaerii et interpret, Laur. Santenni. L.B. apud S. et L. Luchtmans. 1788. 8^o.

C. Valerii Catulli Elegia ad Manlium. Lectionem constitut. Laur. Santenius. L.B. ap. Abrah. et Joh. Honkoop. 1788. 4^o.

Censura Tibulli Heyniani, in Bibl. Crit. Vol. V. P. I. p. 7.

Ruuwe proef over het werktuigelijke der dichtkunst. Leid. bij J. van Thoir. 1796.

Hij gaf ook in het licht:

Jani Helvetiae poëmata. L.B. ap. Petr. Pluigers. 1782. Ook plaatste hij in de destijds hier te lande uitgegeven Nouvelle Bibliothèque Belgique een goed gesteld Levensberigt van Helvetius. Later voegde hij bij de Poëma, Anecdota Helvetiana.

Deliciae Poëticae 8. Tasciculi. L.B. 1783-1796. 8^o.

Josephi Fassetti, Patricii Veneti, Equitis Baiulivi Hierosymitani Carminum libri duo. L.B. ap. C.F. Koenig. 1785.

In 1788 leverde hij ook een afzonderlijke uitgaaf van M. Servii Honoratis (een oud latijnsch taalkundige) Centimetrum ex vet. exempl. Ook leverde hij onderscheiden bijdragen, zoo in andere Tijdschriften als in de Bibliotheca criiica van Wyttenbach. Ware hem langer leven vergund geworden, hij had ongetwijfeld de geleerde wereld met nog vele vruchten van zijn vlijt en studie verrijkt. Behalve de oude latijnsche dichters Catullus, Tibullus en andere, die hij voornemens was in het vervolg te bewerken, en voor welke hij reeds veel had verzameld, liet hij eene reeds grootendeels afgedrukte nieuwe uitgave na van den latijnschen grammaticus Terentianus Maurus, benevens bouwstoffen voor eene van den griekschen dichter Callimachhus, met zijne eigene latijnsche vertaling. Beide vertrouwde hij bij uitersten wil toe aan de zorg van twee zijner vrienden, Ev. Wassenbergh te Franeker en P. van Bruam te Dordrecht. Zijn Terentianus Maurus werd eerst in 1835 te Utrecht door den Amsterdamschen hoogleeraar D.J. van

[p. 104]

Lennep voltooid uitgegeven (Terent Maurus. Carmen. de lit teris, syllabis, pedibus et metris ed. L.S. et Lennepio. Traj. 1825) maar van zijnen Callimachus, door Valchenaer op Callimachi Elegiarum fragment., uitgegeven door Luzac. L.B. 1809, herhaaldelijk geprezen is niets verschenen. Waar zijne Collectaria berusten is onbekend. In 1801 gaf J.H. Hoeufft bij J. van Thoir te Leiden in het licht: L. Santenii carmina, met een zeer belangrijk levensberigt. De Maatschappij van Ned. Letterkunde te Leiden bezit van hem Ettelijke uitgezochte Fransche Woorden en Spreekwijzen, eigenhandig 10 bladen in 4^o. ms. en Lijst der Autographen, voorkomende in het Album amicorum van L. van Santen. fol. Dit Album berustte laatstelijk onder Mr. L.C. Luzac, Curator der Leidsche hoogeschool. Zijn overschot rust te Katwijk aan den Rijn. De plaats waar hij rust is kenbaar door het eenvoudig opschrift: Laurentius Santenius.

Zijn portret ziet het licht.

Zie Hoeufft, Praefatio, voor zijn uitgave, den Carmina Santenii; Saxe, Onom. T. VIII. p. 408, 409, Add. 445; Hoeufft, Parn. Lat. Belg. p. 241; Peerlkamp, de Poëtis Lat. Neerl. p. 533, seqq.; L.G. Valckenairus, ad Callemachi Elegiar. Fragmenta, p. 60, et passion alebi; C.G. Metscherlich, Praefat. ad Homer. Hymn. en Cererem, p. xviii; Ruhnkenius, in Addendis ad Vellerum, p. 154; Burmannus, ad Propert. L. II. Eleg. XIII. 32, p. 331, ad II. Eleg. XVIII. 33, p. 371; II Eleg. XXIII. 5, p. 432-433, II. XXV. 31. p. 467; Wyttenbachii, Bibl. Crit. Vol. II. Part. II. p. 1-25; Vol. III. Part. II. n^o. VII. p. 128-130 Vol. V. Part. III. p. 53-58; Schippers, Observ. Critic. in Prop. Libr. IV. Praef. p. 1; Adr. Royeni. Carm. p. 298; Collot d'Escury, Holl. roem, D. IV(1) bl. 46, D.A. IV(1) bl. 266; van Kampen, Bekn. Gesch. d. Ned. Letterk. D. II. bl. 564, D. III. bl. 238; Siegenbeek, Gesch. d. Leids. Hooges. D. I. bl. 353, 354, 458-361, D. II. bl. 30, 126; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Algem. Liter. Zeit. 1800; L. Muller, Gesch. der kl. Philosophie in den Niederlanden, S. 100, et passim; Cat. d. Maats. van Ned. Letterk. D. II. bl. 204; D. III. bl. 503, 506, Muller, Cat. v. portr.