Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Karel Bernard, hertog van Saksen-Weimar-Eisenach]

SAKSEN-WEIMAR-EISENACH (Karel Bernard, hertog van), zoon van den groothertog Karel August en van Louise, prinses van Hessen-Darmstadt werd den 30 Mei 1792 te Weimar geboren, ontving een voortreffelijke opvoeding, die hem later in staat stelde ook op letterkundig gebied een eervollen naam te verwerven. Eigene neiging en de loop der gebeurtenissen deed hem reeds vroeg de wapens aangorden. Op veertienjarigen leeftijd was hij als vrijwilliger onder Hohenlohe bij den slag van Jena, en toen zijn vader zich bij het Rijnverbond had aangesloten, trad hij in Saksischen dienst, en hield zich meestal te Dresden op. Hij nam echter, als majoor van den generalen staf, deel aan den veldtogt van 1809 en onderscheidde zich in den slag bij Wagram. Hij nam echter, nadat hij den

[p. 16]

5^e Julij 1811 tot luitenant-kolonel bevorderd was, noch aan den russischen veldtogt, noch aan de latere veldtogten deel, en eerst, na den slag bij Leipzig, drong hem zijn vaderlandsch gevoel zich weder als kolonel aan het hoofd van zijn regiment te stellen. Sedert nam hij deel aan de krijgsverrigtingen der Saksische troepen, totdat hij in 1815 den Saksischen dienst verliet, en als kolonel, chef van het regement Oranje- Nassau, in Nederlandschen dienst overging.

Hij vond spoedig gelegenheid zich te onderscheiden. Bij de opening van den veldtogt in de Zuidelijke Nederlanden was zijne regiment ingedeeld bij de brigade Gödecke, van de Nederlandsche divisie de Perponcher, en den 12 Junij 1815 te Gemappes gestationeerd. Des namiddags te drie uren van den 15, was, ten gevolge van ontvangen berigten uit het hoofdkwartier van den prins van Oranje te Braine-le-Comte, bevel gegeven, dat de Nederlandsche divisie onder de Perponcher met den meesten spoed onder de wapenen moest komen, en de eerste brigade op den straatweg, de tweede te Quatre-Bras zou bivouacqueren. Tevens kreeg de hertog het bevel over deze laatste brigade, wijl Gödecke, ten gevolge eener been kneuzing, het bevel niet kon blijven voeren. Nog eer de gemelde orde was gekomen, had hij echter reeds vernomen dat de vijand van Charleroi noordelijk oprukte, en zijn heldere krijgsmansblik hem doen besluiten op eigen gezag met zijn regiment naar Quatre-Bras op te rukken. Al spoedig, des avonds omstreeks 8 uren werd zijne voorhoede te Frasnes door de Franschen aangetast en trok, onder een gestadig vuur, maar in volmaakte orde, terug. Om 9 uren zond hij aan Perponcher een rapport en deelde hem tevens zijn besluit mede, om stand te houden. Deze zond hem onmiddelijk het bepaalde bevel terug Quatre-Bras tot het uiterste te verdedigen en gaf hem de toezegging van versterkingen, die hij zelf in den loop van den nacht zou aanvoeren.

De hertog bezette het bosch langs den zoom en in de doorgangen, en ontwikkelde aldaar voor den vijand schijnbaar eene sterke magt, hernam zelf met den sabel in den vuist, aan het hoofd van twee compagnien nationale militie, een door den vijand genomen hoek van dit bosch, doch moest eindelijk, te meer daar zijne manschappen al hunne amunitie hadden verloren, en hij vruchteloos om bevelen had gezonden, na heldhaftige tegenweer, voor de overmagt bezwijken. Des avonds stond hij met de overige troepen der devisie aan den weg van Nivelles, terwijl nog twee bataillons zijner brigade deel hadden genomen aan den laatsten aanval der Engelschen en, regts van het bosch van Bossu, den regtervleugel innamen. Den 17 nam het engelsch-nederlandsche leger de terugmarsch aan, en bezette de stelling bij Waterloo. Hier nam de hertog den uitersten linker vleugel in, en bezette het kasteel Frischermont en het

[p. 17]

gehucht Smohain. In den gedenkwaardigen slag van den volgenden dag hield hij de aanvallen van van d'Erlon met onbezweken moed tegen. Na den slag volgde hij met zijne brigade het leger naar Frankrijk, en keerde, na het bevel aan Gödecke overgegeven te hebben, naar Nederland terug. Hier werd hem bevel over een infanterie-brigade opgedragen, en den 24 November 1816 werd hij tot generaal-majoor benoemd. In 1818 werd hij provinciaal kommandant van Oost-Vlaanderen, vestigde zich te Gend, en wist aldaar weldra aller harten voor zich te winnen. Hij maakte zich thans de rust, die hem vergund werd, ten nutte, tot voortzetting zijner studiën, en deed van April tot December 1825 een wetenschappelijke reis naar Engeland en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika. Die reis volbragt hij aan boord van Z.M. korvet Pallas, onder bevel van den lateren vice-admiraal J.C. Rijke. In het volgende jaar werd de beschrijving dier reis, naar aanteekeningen van den hertog te Weimar, door den geheimraad Luden in het licht gegeven. Een paar jaar later verscheen daarvan eene nederlandsche overzetting. Bij het uitbreken der onlusten in Belgie nam de hertog tot commandant der 2^e divisie van het mobile leger, en vervolgens tot luitenant-generaal bevorderd, deel aan alle krijgsverrigtingen, streed bij Lier en bij Merhem, verrigtte den togt naar Maastricht en ontzette deze vesting, bestreed te Antwerpen het oproer, haalde Chassé over den hoon, Nederland aangedaan met kracht van wapenen te wreken, en sneed, onbekend met den wapenstilstand, den aftogt aan het geslagen belgische leger af.

Den 6 December 1848 werd hij tot commandant van het leger in Nederlandsch-Oostindie benoemd, en kwam aldaar den 14 April 1849 op Java aan. Naauwelijks eenige weken na zijn aankomst, overleed de generaal Michiels, opperbevelhebber der derde Balische expeditie en de hertog, nog te kort in Indië om geacclimateerd te zijn, biedt echter aan de expeditie op zich te nemen, hetgeen geschiedde. In den winter van 1849 werd hij tot generaal der infanterie bevorderd, drie jaren later (1852) keerde hij, na vele verbeteringen in het Indisch leger tot stand te hebben gebragt, tot herstel zijner gezondheid, naar Nederland terug; ontving den 5 October 1853 zijn eervol pensioen, kreeg in Mei 1854 zitting in het comité van defensie, en overleed den 31 Julij 1862 te Liebenstein in Thuringen. In 1816 trad hij in het huwelijk met de hertogin Ida van Saxen-Meiningen, die in 1852 overleed. Behalve zijn reis gaf hij in 1834 te 's Hage Précis de la campagne de Java avec cartes et plans, 1811, in het licht. Hij was lid van verschillende geschied- en letterkundige genootschappen, o.a. van de Maatschappij van Nederlandsche letterkunde te Leiden.

Meermalen is hij afgebeeld.

[p. 18]

Zie Vaudancourt, Histoire de la guerre sontenue par les Français en Allemagne en 1813. Luneb. 1839; C. von Plotho, Der Krieg in Deutschland und Frankreich in den Jahren 1813 und 1814. 3 Th. Berlin 1817; Dez. Der Krieg in verbündeten Europa gegen Frankreich im Jahr 1815. Berlin 1818; F. Koch, Mémoires pour servir à l'Histoire de la campagne de 1814, 2 vol. Paris 1819; A. de Beauchamp, Histoire des campagnes de 1814 et de 1815, The battle of Waterloo, also of Ligny and Quatre-Bras, etc.; Lond. 1817, 2 vol.; C. von Clausewitz, Den Feldzug von 1815 im Frankreich; von Grolman, Geschichte des Feldzugs von 1815 in den Niederlanden und Frankreich, Berlin 1837-1838, 2 Th.; J. Scheltema, De laatste veldtogt van Napoleon Buonaparte, Amst. 1816; Del Campo, Leven van Chassé; Bosscha, Neêrl. heldend. te land, D. III. bl. 445, 456, volgg.; 487 volgg.; 624, 647, 668, 671, 680, 690 volgg.; Niederl. Mus. 1, 2, 1838, 113; Gedenks. d. Maats. v. Ned. Letterk. bl. 49; Muller, Cat. v. portr.