Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Niklaes Ruychaver of Ruichaver]

RUYCHAVER of RUICHAVER (Niklaes) ook Claes Rychaure, volgens de sententiën van Alva een Amsterdammer, doch volgens anderen van Haarlem. waar het geslacht der Ruychavers toen ter tijd in aanzien was.

Hoe het zij; hij was een der werkzaamste, ijverigste en regtschapenste watergeuzen, en bekleedt onder de bevrijders van ons vaderland een hoogen rang.

Reeds in 1569 had hij, onder de eerste Geuzen-hoplieden, deel aan den buit van 100 schepen, in het Vlie veroverd. Het volgend jaar liep hij gevaar zijns levens bij den Allerheilige vloed, en door het ijs, doch hij wist zich te redden' schoon zijn schip reeds verloren werd geacht, en ontkwam in het Vlie, waar hem weder 4 of 5 schepen in handen vielen. Van daar naar de Zeeuwsche stroomen vertrekkende, nam hij het marktschip van 's Hertogenbosch naar Antwerpen (Nov. 1570) en ligtte er 4500 daalders uit. Na de inneming van den Briel, begaf hij zich aan het hoofd van een vendel krijgsknechten naar Noord-Holland en te Enkhuizen in bezetting.

Medemblik werd door hem tot Oranje overgebragt en later ook door zijn toedoen met haar bevelhebber Cabeljauw bevredigd. Toen Haarlem zich bij Oranje voegde, werd Ruychaver spoedig met zijne soldaten ter bewaring dier stad afgezonden, en als, den 20 Julij, door den moed en de tegenwoordigheid van geest van Kolterman, Oranje's commissaris, de stad ter naauwernood aan het verradelijk plan van sommige Spaanschgezinden ontkomen was, trok Ruychaver met zijn volk naar buiten, schermutselde met de Spanjaarden en dreef ze terug naar Spa rendam.

Gedurende het beleg van Haarlem evenwel was hij niet in de stad, maar in Jan. 1573 te Egmond, en het was om zijne ervarenheid dat men uit het belegerde Haarlem eenige afgevaardigden tot hem zond, om over de zaken der stad te raadplegen. Zijn voortvarende moed en ijver wist de benden van Cabeljauw in Alkmaar te brengen, nadat zijn beslissende taal den raad der stad overreed had.

Hij moest echter met zijne bende buiten de stad blijven, schoon hij last van Sonoy had om er binnen te trekken, de vijand had hen den intogt reeds afgesneden. Terwijl Alkmaar belegerd werd, was hij te Schoorldam, van waar hij den vijand in onrust moest houden. Ook was hij aan boord van den admiraal Cornelis Dirksz, bij den slag op de Zuiderzee, waar Bossu's vloot verslagen werd en hij zelf genoodzaakt was, zich aan Ruychaver en Dirkzoon over te geven. Gedurende zijne togten in Noord Holland

[p. 553]

was zijne vlieboot nog in dienst der Zeeuwen, en een schipper vertegenwoordigde te Veere zijnen kapitein op Ruychavers boot.

Terwijl hij in Noord-Holland werkzaam was, ontving hij een blijk van het vertrouwen dat Sonoy in hem stelde, gelijk hij een bewijs van braafheid en nederigheid gaf. Bij den inval van Bossu in Waterland, hadden verscheidene benden de vlugt gekozen, zoo als ze zeiden, uit gebrek aan kruid en lood. Sonoy zond het hun en droeg Ruychaver het bevel over 7 vendelen op. Doch hij weigerde, om zijne jongheid en onervarenheid, onder kapiteinen te bevelen, belovende dat hij deze eer met den getrouwsten ijver voor het vaderland zon vergelden. Hij bleef zijne geloften getrouw. Het gelukte hem met hopman Koen van Steenwijk, Krommenie te bezetten, en na een hevige schermutseling den vijand op de vlugt te slaan.

Ofschoon de verdediging van Wormer tegen 3 of 4000 Spanjaarden, die hem overvielen, zoo wel niet slaagde, dreef hij eerst den vijand op de vlugt en wist den terugkeerende, hem te magtig zijnde, toch zoo lang bezig te houden, tot de dorpelingen zich met hunne have naar Purmerend in veiligheid hadden gebragt. Zelfs bleef het grootste deel zijner soldaten behouden, hij zelf ontsnapte alleen het gevaar van verdrinken, door de trouw van een zijner lijfschutters. Kort daarna werden de Spanjaarden door Tiete Hettinga en andere vrijbuiters met verlies van meer dan 1500 dooden en 250 gevangenen verslagen, en Waterland was van den vijand bevrijd (1574).

Reeds in Mei van 1574 was echter Ruychaver naar Zuid-Holland gezonden, toen de tijding van graaf Lodewijks nederlaag door Holland klonk en Leiden bedreigd werd. Bij de komst van Valdez voor Leiden, lag bij met zijne knechten te 's Gravenhage. Te laat gewaarschuwd, versterkte hij zich echter met haast aan de Geestbrug en hield de Spanjaarden, onder Don Louis de Gaëtan, zóó lang tegen tot de inwoners van den Haag zich te Delft hadden gered.

In 1574 was Ruychaver ook bij den aanslag op Amsterdam. Men had 2000 man in de stad weten te brengen, en bij de burgers verborgen. Ruychaver was met Josua van Alveringen, heer van Hofwegen, aan het huis van den griffier Martini, die met Maarten Neyen, een der zaâmgezworenen was. De kloekheid van Martini's vrouw, eene dochter van Jakob Koppier, heer van Kalslagen, redde de beide echtgenooten. De aanslag was door Requesens ontdekt.

De Zeeuwen hadden, bevreesd het anker voor Lillo geworpen, en Oranjes gemagtigden, Martini, Ruychaver en Alverdingen, waren in den uitersten nood. In eene tafelkas verscholen, toen de spaansche onderzoekers binnenkwamen, hoorden zij het hoe een prijs op hun hoofd werd gesteld. Evenwel dit gevaar ging voorbij en vervielen zij, in de vreeselijke

[p. 554]

angst die hen pijnigde, tot het besluit om den voornäamsten der zamenzweerders Neyen ter dood te brengen, doch zijn moed en het inzien hunner boosheid, hun mededogen en godsvrucht (zegt Hooft) redden hem van den dood en zijne makkers van een gruweldaad. Zij ontkwamen allen den dood. In den aanvang van 1575 zond hem Oranje om met Sonoy en die van het Noorder-kwartier te raadplegen over de belangrijke inneming van het Barndegat, en van eene plaats aan den zuidelijken IJdijk tot bevrijding van Holland.

Wederom ontmoeten wij Ruychaver onder de kapiteinen in het belegerde Zierikzee, aan het hoofd der bezetting. Na de overgave aan Mondragon, begaf hij zich wederom naar Noord-Holland, ten minste in den aanvang van 1577 was hij met den overste Stelling en den admiraal van Holland, Johan van Duvenvoorde te Haarlem, nadat de spaansche soldaten van daar vertrokken waren, volgens de Gendsche pacificatie, waarbij men zich verbonden had tot wering der Spanjaarden. Hier bleef hij tot den dag waarop hij met zijn bevelhebber Stelling, gouverneur van Haarlem, Amsterdam poogde te overmeesteren bij welke gelegenheid hij, door een bijzonderen vijand in koelen bloede vermoord werd.

Zie Levensbeschr. in Vruchten van de Rederijkerskamer de Wijngaardranken D. I, bl. 52 volgg.; Korte Hist. aanteek. wegens het voorgevallene in de beleg. van Haarlem; Kort verhaal van de beleg. van Alkmaar; van Haren, Geuzen, Hist. verh., bl. 36; J. Schrevelius, Beschr. van Haarlem, bl. 279, 284, 302, 308, 338, 339; Hooft, N.H. XII, f. 544 volgg; Bor, B. XI, f. 370, VIII, f. 103; Collot d'Escury, Holl. roem, D. II, bl. 55, A II, 142-145, II, 35, 36, A II. 143, 144; Wagenaar, V.H. (Reg.); v. Groningen, Watergeuzen, bl. 287; Kok, Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. van Portr.