Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Jacob Roggeveen]

ROGGEVEEN (Jacob), de derde en jongste zoon van Arend Roggeveen en Maria Storm, werd te Middelburg in Louwm. 1659 geboren. Van zijne jeugd is niets bekend, dan dat hij aanvankelijk voor de studien werd opgeleid. Het jaar 1673 bragt hij door op de Latijnsche scholen te Middelburg, doch met den aanvang van het volgende verliet hij dezelve. Dat hij de Latijnsche taal elders heeft aangeleerd, is waarschijnlijk: ook dat hij aan de eene of andere hoogeschool den graad van doctor in de regten zal verkregen hebben: althans de titel van meester dien hij later voerde, en die hem ook in openbare stukken wordt toegekend, zoo wel als zijn later bekleed regterlijk ambt, schijnen dit te bewijzen. Zoo veel is zeker, dat hij na den dood zijns vaders elders gewoond heeft; want eerst in 1693, en dus toen hij reeds 34 jaren oud was, vestigde hij weder zijne woonplaats te Middelburg, waar hij een aantal jaren en zeker tot in 1703 verbleef.

In dat jaar, of niet lang daarna, begaf hij zich naar de Oost-Indiën, alwaar hij in 1712 raad van justitie te Batavia werd, en dus eenen aanzienlijken post verkreeg. In 1714 keerde hij naar zijn vaderland terug.

Niet lang daarna schijnt hij ernstig het geliefkoosde plan zijns vaders in overweging genomen te hebben, die,

[p. 426]

naar men verhaalt, nog op zijn sterfbed zijnen zoon vermaand had, dit niet uit het oog te verliezen. Hij raadpleegde hierover met zijnen oudsten broeder Jan Roggeveen, koopman te Middelburg, die almede blijkt een goed Aardrijkskundige geweest te zijn, en die te dien einde sommige kaarten voor hem ontwierp, en onder den titel van: Memoriële gedachten over de te doene Australische Zeetogt, zeer breedvoerige raadgevingen aan hem mededeelde.

Eindelijk verkregen zijne inzigten de goedkeuring der West-Indische Compagnie, welke besloot drie schepen den Arend, Tienhoven en de Afrikaansche Galei tot eene ontdekkingsreis naar de Zuidzee uit te rusten. Op den 10 van Grasm. 1721 werd de commissie geteekend, waarbij hij door de vergadering van Thienen werd aangesteld tot opperhoofd of chef van den kruistogt; en zoo brak voor onzen Roggeveen in zijn 62 jaar de lang gewenschte dag aan, waarop hij eene ontdekkingsreis zoude aanvangen, waartoe zijn vader reeds vijftig jaren te voren het ontwerp gevormd en zoo vele ijverige pogingen aangewend had.

Volgens de hem door de West-Indische Compagnie mede gegeven instructiën moest hij, na in de Zuidzee gekomen te zijn, zich eerst tot hoofddoel stellen, om het onbekende Zuidland, de Terra Australis, waaraan men destijds, gelijk bekend is, vastelijk geloofde, of wel het land van Davis ('t welk men daarvoor hield) terug te vinden, 't welk gerekend werd te liggen op ongeveer 27 gr. Z.B. en op eenen afstand van 500 à 600 mijlen van Copaijapo op de vaste kust van Chili, en waarvan een laag, zandig eiland de voorbode moest zijn. Ten gevolge hiervan zeilde Roggeveen op den 1 Oogstm 1721 met zijne schepen uit Texel. Na beoosten het Statenland om Kaap Hoorn gezeild te zijn, ontdekte hij op den 6 van Grasm. 1722 het door hem dus genoemde Paasch-eiland, 't welk hij in den beginne voor de voorbode hield der strekkende kust van het Zuidland. Dan na eenige togten heen en weder, bleek hiervan het tegendeel, en de eerste kruistogt hiermede vervallen zijnde, besloot men tot den tweeden, om den cours van Schouten te bezeilen - Nu ontdekte hij tusschen den 13 en den 16 graad Z.B. eenige grootere en kleinere eilanden, die echter meestal te aanmerkelijk in breedte met die van Schouten verschilden, om die voor dezelfde te kunnen houden. Op een derzelve verloor hij een zijner schepen. Geene kans ziende om langs dezen weg hun doel te bereiken, besloten zij den 3 van Zomerm. naar het vaderland terug te keeren, en de terugreis langs de Oost-Indiën te ondernemen, waarop zij met gebrek en ziekten te worstelen hadden. Hunne eetwaren meest bedorven en bijna oneetbaar geworden zijnde, begon de

[p. 427]

scheurbuik verwoestingen onder de equipagiën aan te rigten; waarbij misnoegen en mismoedigheid met den mislukten togt zich van vele meester maakten. Zij ontdekten echter nu en dan eenige onbekende streken, onder anderen de Boumans-eilanden.

Op de tweede reise zeilden zij langs de Noordkust van Nieuw Guinea, passeerden meer dan 50 kleine eilanden, wierpen den 31 van Hooim. het anker uit bij Arimoa en Moa, waar zij goed ontvangen werden, en kwamen, tusschen Nieuw Guinea en Gilolo door, eindelijk op den 9 van Herfstm. te Japara, en zich daar eenigen tijd ververscht hebbende, op den 4 van Wijnm. ter reede van Batavia. Doch hier wachtte Roggeveen de grievendste teleurstelling, daar op last des Raads van Nederlandsch Oost-Indiën, van den 22 van Herfstm. uitgevaardigd, bevolen werd, op zijne beide schepen, de ladingen, en schepelingen, arrest te leggen, en terstond al de scheepspapieren van hen af te vragen.

Niettegenstaande het stoutmoedig en mannelijk besluit van Roggeveen om zich tegen die schandelijke daad te verzetten, moest hij voor de overmagt bukken, en hetzelfde lot ondergaan dat Schouten en le Maire vroeger getroffen had.

De alzoo verbeurd verklaarde schepen werden dadelijk in dienst gesteld; het eene werd naar Perzië, het andere naar de Oostkust van Java gezonden. De ladingen werden met winst verkocht, en de ongelukkige equipage, en met dezelve ook Roggeveen, werd in Winterm. met de retourvloot naar het vaderland terug gezonden.

Een gedeelte dezer vloot kwam den 6 van Hooim. met den kommandeur van der Grijp ter reede van Middelburg. Op een dier schepen bevond zich Roggeveen. Het overige gedeelte der equipage viel met de andere schepen op den 8 dier maand te Texel binnen, Hoog werd de aanhouding der schepen door de West-Indische Compagnie opgenomen. Reeds den 12 dier maand verscheen de advocaat der W.I. Compagnie, Mr. Jean de la Bassecour, in de vergadering van bewindhebberen der O.I. Compagnie, zich daarover ernstig beklagende, en verzoekende de redenen daarvan te mogen vernemen; doch hij bekwam aanvankelijk niets dan een ontwijkend antwoord: ‘Men kon zich niet daarover uitlaten vóór de heeren, die in commissie gesteld waren om de papieren deze materie betreffende en nu laatst met de retourvloot aangebragt te examineren, rapport gedaan hadden.’

De uitslag dezer zaak is niet volkomen gebleken; waarschijn lijk is zij tusschen de beide Compagniën bij een accoord of transactie afgedaan: doch onder welke bepalingen is onbekend.

[p. 428]

Roggeveen zette zich, na deze rampspoedige reis, weder in zijne geboortestad neder, waar hij zijne overige levensdagen in zeer onafhankelijke omstandigheden sleet. Hij is nimmer gehuwd geweest, en overleed te Middelburg in het begin van Sprokkelm. 1729 in den ouderdom van 70 jaren. Het jaar te voren was een zoogenaamd verhaal zijner reis, onder den titel van: Tweejarige Reize rondom de wereld, in het licht verschenen. Hij heeft dit verhaal, 't welk zulk een verkeerd denkbeeld van hem gegeven heeft, dus nog kunnen lezen; en zóó hij het gelezen heeft, hoe moet het hem dan in den avond van zijn leven gegriefd hebben, dat een togt, dien hij met zóó veel ijver ondernomen en met zoo vele gevaren en rampen volvoerd had. hem voor de oogen zijner landgenooten bijna in een belagchelijk daglicht stelde. Zoude het vreemd zijn, zoo hij zelf de uitgave van zijn dagregister had bij de hand genomen en reeds het een en ander tot zijne verdediging had ten papiere gesteld? Zoude het onmogelijk zijn, dat zoodanighandschrift nog onder de nakomelingen zijner erfgename in wezen waren?

Zie het Levensberigt van dezen Zeereiziger door mr. S. de Wind, in Dagverhaal der Ontdekkingsreis van mr. Jacob Roggeveen, uttgegeven door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Middelb. 1838; Verhandeling over mr. Jacob Roggeveen, door J. Borsius, in Kist en Royaards, Archief voor Kerk. Gesch. D. XII; Van Kampen, Beknopte Gesch. d. Ned. Lett. en Wetens. D. II. bl. 356; Navorscher, D. II, bl. 347; Hoogstraten, Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt.