Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Radboud]

RADBOUD, bisschop van Utrecht, stamde van 's vaders zijde van een aanzienlijk Frankisch geslacht, en was van 's moeders zijde een zoon van den stam des Frieschen konings, wiens naam hij droeg. Walrada, de onwettige gemalin van Lotharius II, was zijns vaders zuster en Gunthar, aartsbisschop van Keulen, diens broeder. Bij dezen oom ontving Radboud, te Keulen, zijne eerste opvoeding, totdat deze als aanhanger van Lotharius en Walrada door paus Nicolaas I in den ban werd gedaan.

Nu begaf hij zich naar de hofschool van Karel de Kale, door diens zorg weder tot een hoogen trap van bloei gestegen, sloot zich aan den beroemden Manno, en hoorde ook waarschijnlijk de lessen van Johannes Schotus Erigena. Na Karel's dood, in 877, reisde hij naar Lomaganium (Lomagne in Gascogne?) zijne geboorteplaats, waar hij eenigen tijd bij zijne bloedverwanten vertoefde, plaatste zich vervolgens onder de leiding van den toen beroemdste der Frankische abten, Hugo, in 887 gestorven, onder wien hij zijne letteroefeningen vervolgde en die monastieke zin, welke hem later eigen was, zich ontwikkelde. In den aanvang van Augustus 900, weinige dagen vóór den dood van koning Zuentebold, werd hij, (wat daartoe aanleiding gaf is slechts te gissen) in plaats van Odilbald, in 899 gestorven, tot bisschop van Utrecht verkozen. Ofschoon hij reeds den ouderdom van 50 jaren bereikt had, en Utrecht en de omstreken in bezit der Noormannen was. Zij maakten er het verblijf van den bisschop schier onmogelijk, zoo dat hij zijn zetel te Deventer moest vestigen. Van daar bezocht hij dikwerf de kathedraal stad, maakte visitatie-reizen door de overige deelen van Friesland en deed onderzoek naar den staat des geloofs, de zedelijkheid en de dwalingen des heidendoms. De Deenen trachtten hem zulks te beletten, maar ook hun predikte hij het Evangelie. Toen zij hem eens te Utrecht beleedigden en met den dood dreigden, had hij den moed den ban over hen uit te spreken. Bij al zijne ambtspligten stelde hij zich het voorbeeld van Willebrordus en Bonifacius voor den geest. Zijne prediking en gesprekken droegen doorgaans een hoog ernstigen geest; zijne hulpvaardigheid en mildheid waren onbegrensd. Overigens was hij door een strengen ascetischen geest bezield en leefde als een monnik. Te vergeefs poogde

[p. 30]

de koning, welligt Lodewijk IV, hem tot staatszaken te gebruiken. Op eene visitatie-reis door Drenthe werd hij krank. Op zijn bevel voerden hem zijne geestelijken en dienaren naar Ootmarsum, waar hij eene kapel had. Hij overleed den 29 November, naar men meent, van het jaar 917. Zijn lijk werd naar Deventer gevoerd, en daar in het noordelijke der Lebuïnus kerk begraven. Zijn sterfdag werd te Utrecht feestelijk gevierd. Uit het passionaal werd zijn leven gelezen en zijn feest met een octavo besloten.

Radboud werd om zijne dichtergaven geroemd. Hij vervaardigde een metrisch epitafium, dat de bisschop zelve tot een grafschrift bestemde en een paar kleine gedichten, het een aan St. Maarten, het ander aan Christus gerigt. Men vindt deze drie gedichten bij Heda, p. 71, 74, en bij Pertz, T. II. p. 218. Voorts bezitten wij van hem een Carmen allegoricum de S. Luitberto, door de Bolland. ad. D. 1 Martii, p. 86; Mabillon, Saec. III, I. p. 240 en Ghesquier, Acta SS. Belg. T. VI. p. 194, uitgegeven; een Carmen de S. Lebuino bij Surius ad d. 12 Novembr. p. 282, en in eene gebrekkelijke vertaling in de Batavia Sacra, D. I. bl. 477 vv. Ook schreef hij den door den hoogleeraar Moll in zijn Kerk, Archief, D. III. bl. 215 vv. gedeeltelijk in het licht gebragten tekst, die onze geestelijken op de getijden van St. Maartens translatie pleegden te zingen. Trithemius en Fabricius vermelden nog Laudes S. Bonifacii episcopi, de S. Willebrordo flores (Mabillon, T. VII. p. 26) - et varios cantus in honore Sanctorúm. De toon dezer gedichten is meer gemoedelijk dan geestig en de dictie somtijds duister, maar verzenbouw en inhoud leeren, dat de dichter meer talent en belezenheid bezat, dan verreweg de meeste zijner geleerde tijdgenooten. Voorts wordt nog van hem vermeld een fragment eener chronyk bij Heda, p. 74, en in de Acta Bened. van Mabillon, T. VII. p. 26; de P. Suiberti Sermo bij de Bollandisten, T. I. p. 84, 85, en Mabillon, T. III. p. 244, 245; Homilia de S. Lebuino, in het supplement van Surius, 12 Nov. 839-841 (met verandering van stijl); Evloga Ecclesiastica, bij Surius, T. VI. p. 1070, 1071; Tomellus, seu Sermo de vita et meritis paradoxae Virginis Christi Amelbergae, bij de Bollandisten, T. III, Julii 10, p. 88-89, en gedeeltelijk bij Mabillon, T. IV. p. 241, 243; Laudes S. Martini liber unus, welligt hetzelfde met de S. Martini translatione officium; Narratio miraculi a S. Martino patrati, of Sermo de quodam miraculo S. Martini, ms. in de bibl. te Parijs, een epigram van 5 disticha in S. Martinum, een ander op J.C. bij Buchelius en Heda, p. 74. Zijne Hymni of cantus in honorem Sanctorum en Laudes S. Bonifacii Episcopi zijn verloren. Het Vita S. Gerardi en de translatione Amelbergae zijn niet van hem.

[p. 31]

Beka geeft hem de getuigenis, dat hij waarlijk een heilig man is geweest. Cratepolius, Miraeus, Usuardus, Molanus, Sweertius en meer andere schrijvers rangschikken hem onder de heiligen. Een Vita S. Rabbodi werd uitgegeven door Surius, ad d. 29 Nov. p. 651 seqq. en door Mabillon, Saec. V. p. 28 seqq.

Zie voorts Chron. de Traj. in Matth. Anal. T. V. p. 321; W. Heda, Hist. Epise. Ultraj. p. 71; Buchelius in Hedam, p. 72; Regino, ad Annum 899; Mabillon, Act. Bened. T. III. p. 36; Anon. apud Mabillon, p. 4, 10; Bat. S. T. I. p. 238 seqq. Trithemii, Chron. Hirs. T. I. p. 59 en de Script. Eccl. c. 293 p 77, edit. Fabricii; Molani, Nat. SS. Belg. 29 Nov. p. 271, 272; Suffridus Petrus, Script. Fris.; Possevinus, S. appar. i.v. Radb. Traj.; Vossius, de Hist. Lat. p. 340, 341; Regino, Chr. ad annum 899; Peerlkamp, de Vita et Facult. Neêrl. qui carmine Lat. srips. p. II.; Hedae Hist. C. XXXI. Acta Saec. X Bened. p. 25; Chron. de Traj. et ejus episc. ap. Matth. V. p. 320; Albert Abbas Stadensis, ad Ann. 876; Trithemius, Cat. var. ill.; Coll. Breviarii Ecel. Traj.; Chron. auct. Joh. a Beka, ap Matth. Anal. T. III. p. 60; Rivet, Hist. Lit. de la France, T. VI. p. 158-164, 208; Paquot, Mém. T. I. p. 215; Baillet, Jugem. d. Sav.; R. P. Smet, la Belg. Cath. T. II. p. 122 suiv. Haureau, Sing. Hist. p. 28; De la phil. Schol. p. 75, 78; Fleury, Hist. Eccl. T. XI. p. 597, 598; Hefele, Conc. Ges. T. IV. S. 261; Theiner, Ges. d. Geistl. Bildungsanst. S. 51 ff. Jöcher, Rotermund, Bauer, Foppens, Bibl. Belg. T. II. p. 898; H.J. Royaards, Ges. der Inv. en Vestig. van het Christ. 3de uitg. bl. 386 verv. Dez. Ges. van het Christ. en de Christ. Kerk in Ned. ged. de Middeleeuwen, D. I. bl. 130 verv. Glasius, Ned. Kerkg. vóór de Herv. D. I. bl. 189 verv. Dez. Godg. Ned.; Moll, Kerkg. der Ned. D. I. bl. 265 volgg. 370; Arent toe Bocop, Chroonick der Bysch. van Uitert, bl. 50, 51; van Loon, Aloude Holl. Hist. D. II. bl. 139, 140; Dumbar, Kerk en Wer. D. I. bl. 226; Gesl. v.h. Vr. Huys, D. I. bl. 285; Wagenaar, Vad. Hist. D. II. bl. 104, 105; van Gils, Kath. Meyer. Memorieb. bl. 64, 65; Coppens en van Gils, Bard van 't Bosch, D. I. bl. 124, 125; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. IV. (1) bl. 11, A. IV. (1) 56; van Kampen, Bekn. Ges. der Ned. Letterk. D. III. bl. 26; Lev. van de vroome Heyl. D. IV. bl. 427-430; C. Smet, Heyl. en Roemw. Pers. D. II. bl. 7; Nouv. Biogr. Gén.; Moreri, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Woord. der Zamenl.; Kobus en de Rivecourt, Adams Bremens, Hist. CXXXI; Acta Sacc. Bened. p. XXV.