Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Johannes Polyander, of Polyander à Kerckhoven]

POLYANDER, of POLYANDER à KERCKHOVEN (Johannes), afstammeling van een aanzienlijk geslacht te Gend, werd den 28^sten Maart 1568 te Metz geboren. Zijne ouders Johannes Polyander en Christina van Houten, waren genoodzaakt, toen hij slechts één jaar oud was, Lotharingen te verlaten en de wijk naar de Paltz te nemen. Twee jaren later werd zijn vader naar de Waalsche gemeente te Emden beroepen, waar hij in 1573 seriba der aldaar gehoudene Nederl synode was. Hier ontving de zoon zijn eerste opvoeding, die hij vervolgens te Bremen en te Heidelberg (14 jaren oud), waar hij vier jaren vertoefde, voortzette. Van daar ging hij naar Geneve. In 1591 predikte hij eenige maanden van tijd tot tijd voor de Waalsche gemeente, en werd in hetzelfde jaar bij de Waalsche gemeente te Dordrecht beroepen, in plaats van Gaspard Uzille, en werd daar ook professor Logices. Gedurende het tijdperk van twintig jaren bediende hij dit ambt met eere en verwierf zich grooten lof wegens zijne geleerdheid, gematigdheid, zeldzaam in die veel bewogen dagen. Niet, dat hij van de kerkleer afweek, maar hij was in den vollen zin des woords verdraagzaam. Trigland zelf noemt hem: ‘Optimus religioni verae addictissimus et pacis amantissimus vir.’ Zulk een man begeerde men aan de Leidsche hoogeschool, 'tgeen ten gevolge had dat hij in 1611 als hoogleeraar in de godgeleerdheid derwaarts werd beroepen. Hij voldeed volkomen aan de verwachting, en leefde met Episcopius, hoezeer met hem in gevoelens verschillende, in vrede. In 1618 werd hij naar de Synode van Dordrecht afgevaardigd, bleef daar zijner zachtmoedigheid getrouw, was medearbeider aan de Dordsche Canons en werd tot een der

[p. 390]

overzetters der vertaling van het Oude Verbond gekozen. Achtmaal bekleedde hij het rectoraat der hoogeschool en overleed den 4^den Februarij 1646. Zijn zoon Johannes van Kerckhoven liet hem, in de Pieterskerk te Leiden, een gedenkteeken oprichten. Spanheim hield eene lijkrede op hem.

Hij was een der geleerdste theologanten van zijnen tijd, doch zijne schriften getuigden evenwel van geene buitengewone gaven.

Hij beoefende de geschiedenis, letterkunde en ook de latijnsche poëzij. Zijne vrienden te Genève en Heidelberg lieten zijne Poëmata Juvenilia, die zeer zeldzaam voorkomen, drukken, andere zijner gedichten vindt men voor verschillende schriften van zijnen tijd, o.a. onder de Poëmata van Daniël Heinsius. Lofverzen hebben L, Sanderus, H. Grotius, G.J. Vossius, D. Heinsius, C. Barlaeus, S. Naeranus, J. Rutgersius, Ant. de la Faye en anderen op hem vervaardigd. Hij huwde Judith, zuster van David Nuyts. Zijn tweede huwelijk is door Scriverius bezongen. Zijne dochter Christina, 4 Julij 1593 te Dort geboren, huwde Johannes van der Poll, gezegd Pollio, neef van den president Eduardus J. Pollio, te Utrecht, bij welke gelegenheid D. Heinsius en G.J. Vossius, huwelijkszangen (epithalamia) vervaardigden. Zijn zoon volgt. Hij schreef:

Vavia Poëmata, Gen. et Heidelb., 1587.

Accord des passages de la saincte Escriture, qui semblent de prime abord estre contraires les uns aux autres, mis en ordre, par J.P., Dordrecht 1599, 12^o. Latin, ibid. in 8^o.

De locis definitronis, proprii et accidentrum Dordr. 1600 4^te.

Theses logicae aque ethicae, 1602.

Les actes mémorables des Grecs, recueillis en bas Alleman par André Demètre et traduicts en François. Dordr., 1602, 8^o.

Dispute contre l'invocation des Saints, 1607.

Responsio ad interpretata Anastasii Cochletii, Doctoris Sor bonistae, ac monachi Carmelitae sophismata, 1610.

Cochelet antwoordde met zijn Coemeterium Calvini inferni.

Dispute contre l'Adoration des Reliques, 1611.

Thomae Cartwrightii commentarii succincti et dilucidi in Proverbia Salomonis, cum praefatione Joh. Polyandri, L.B. 1617, 4^e. 1663, 4^o.

Syntagma Exercitationum Theologicarum, 1621.

Synopsis purioris Theologiae, J. Polyandri, A. Walaei, J. Thysii, F. Hommiï et D. Sinapii. Oratt. inaug. habitae cum facultas theologica et collegium illustrium Ordinum a Curatoribus instaurarentur. L.B. 1620, 4^o. Amst. 1658, 5^de dr.

Oratio de conciliatione Ethnicae et Christianae, L.B. 1636, 4^o.

Oratio in obitum A. Walaei.

Disputationes L II, comprehensae, ac conscriptae per Joh. Polyandrum, Andr. Rivetum, Ant. Walaeum et Ant. Thysium, L.B. 1625, 8^o.

[p. 391]

Miscellaneae Tractationes Theologicae, in quibus agitur de Praedestinatione, et gratia Dei et de Coena Domini, Lagd. Bat. 1629, 8^o.

Meditationes sacrae in Psalmum VI, L.B. 1630, 12^o.

Concerlatio Antisociniana, disputationibus XLVIII, in Academia Leydensi ab ipso publicè agitata, Amst. 1640, 8^o.

De essentiali Jesu Christi existentiâ, ac gloriâ Divinâ, quam cum Deo Patre suo habuit ab aeterno, concertatio, decem Disputationibus contra Johannem Crellium comprehensa, L.B. 1645, 12^o.

Judicium et consilium de comae et vestium usu et abusu, L.B. 1644, 12^o.

Sermons théologiques de Jean Polyander, Doct. et Prof. en Théologie à Leyde, Leyde, 1639, 12^o.

Spiegel der ware bekeeringe des sondaers tot Godt, ofte Aenmerkinge over het boek des Profeten Jona, Leyden, 1626, 4^o.

Over den sesden Psalm, Amst. 1628, 4^o.

Over Ephesen I en II, of grond onzer zaligheid, 4^o.

Anker der gelovigen.

Wederlegginge eenes brief gheschreven by sekeren Doctoor des Ordens van S. Augustyn binnen Luyck: Mitzg. de redenen, ontleent van R. Bellarmyn, dienende tot bevestig. v.d. aanroepinghe der Heyl.... (Uit het Fransch) overg. Leyd. 1608 kl. 8^o.

Vereeniging van veel passagies der Heiligen Schrifture, 8^o.

Van de aanbiddinge der Reliques van de afgestorven Heiligen, 8^o.

Lijk-Oratie over het afsterven van Festus Hommius, seer getrouwen Herder der Kercke van Leyden, Ghedaen in de Academie in het Audit. der H. Theol. tot Leyden, den 10^den Julij 1642, Leyden, 1642.

Orat. funeb. en obitum Lud. de Dieu 1642.

Zie Saxe, Onom., T. IV, p. 107; Anal., p. 535; P. Freheri, Theatrum. Part., III, p. 1348, 1349; c. icon.; Foppens, Bibl. Belg., T. II, 712, 713; Io. Fabricii, Hist. Bibl. p. IV, p. 94; P. Burmannus, ad Syll. Epist. T. I, p. 373; Bibl. Bunav., T. I, V. II, p. 1363; Alma Acad. Leid., p. 63 seq; Meursii, Athen. Bat., p. 242, 243; M.Z. Boxhornii, Theatrum Hollandiae, p. 361, 362; Sandii, Bibl. Antitrinit., p. 96, 116; Philal. Timaretis, Coll. Monument., p. 94, 95; Spanhemii, Orat. funeb.; Triglantii, Orat. in obitum l'Empereur; Sym. Litt. I, p. 489; (Bremae 1744); Barlaei, Epist. ad Lytenb. in Epist. praest. et erud. vir., p. 691, seq., Jani Rutgersii, Variae lectiones, p. 241; D. Heinsii, Poëm., p. 177 (edit. N. Heinsii. H. Grotii, Poém; C. Barlaei, Poém. Bibl. univ., Bibl. biogr. med.; Haag, La. France Protest.; Carleton, Lett. Mém. Negoc., T. II, p. 337, T. III, p. 156, 247; Paquot, Mém., T. I, p. 527; Catal. de la Bibl Wal. à Leyde, supplem., IV, p.; Brandt; Uytenbogaert; Trigland; Baudart; Leidekker; Ypey en Dermout; J.W. te Water, Gesch. der Herv. kerk te Gent, bl. 166 volgg.; Balen, Beschrijv. van Dordrecht, bl. 136, 674; van Goor, Beschrijv. van Breda, bl. 187; (over zijne boekverzameling). Zijne briefwisseling met Beza, J. Crucius,

[p. 392]

C. Barlaeus, H. Grotius, D. Baudius B. Lydius, en J. van Beverwijk is gedeeltelijk gedrukt. Op de Leidsche Bibliotheek berust een zijner brieven aan J. Colvius; Soermans Acad. Reg., bl. 26. 27 37; Korte Hist. der Sijn. Nation. Inl. bl. 57 vv.; Meiners, O V. Kerk. Geschied., D. II. bl. 3 verv.; Glasius, Godgel. Nederl.; Dez, Gesch. der Syn. te Dordr.; Schotel, Kerkelijk Dordrecht, D. I, bl. 213, 214, 245, 529; Dez, Geschied. der wereldl.- en geestel. kleed.. D I, bl. 39; Dez, Illustre School, bl 43, 217; Siegenbeek, Geschied. der Leids. Hooges., D. I, bl 100, 156, 157, D. II, bl. 97; Kist en Royaards, Kerk. Archief, (1ste Serie) D, III, bl 547, 581, 660, D. IV, bl, 156, 165, 207, D. V, bl. 149, D. VIII, bl. 327, D. IX, bl. 488, D. X, bl. 272; (2e Serie) D. IV, bl. 255; D. VII, bl. 33; D. VIII, bl. 375; Soermans, Acad. Reg., bl. 37; Hinlopen, Hist. v.d. Nederl. Overz. des Bijbels, bl. 77; Orlers, Beschrijv. v. Leiden, bl. 347; Wagenaar, Vaderl. Hist., D.D. X, bl. 54; Abcoude, Naamr. Aanh., bl. 166, 167; Muller, Cat. v. Pamfl., D. I. bl. 27, 271; Moreri, Hoogstraten, Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt, Muller, Cat. v. Portr.; Klioos Kraam, D. II, bl. 23; Young, Chronicles of the Pilgrim fathers of the colony of Plymouth, p. 40, 222; Mém. hist. et général, de la maison de Kerckhove, p. 20, 21; Groen van Prinsterer, Archives, T. II, p. 146; P. Scriverii, Oper. Anecd., p. 163; Barlaei, Poëm., T. I, p. 163; D Heinsius, Poëm., p. 230; G.J. Vossius, Epist. select, p. 253. Zijn gelaat is in de Athenae Batavae voor ons bewaard. Muller, Cat. v. Godgel. Werken, bl. 101.

De hier volgende onuitgegeven brief van den Leidschen hoogleeraar Polyander, levert het bewijs dat de naam van dezen geleerde, ingevolge zijn bepaald in den brief uitgedrukt verlangen, niet Polyander à Kerchoven, of Kerchoven gezegd Polyander, zooals hij meermalen voorkomt, maar eenvoudig Polyander moet geschreven worden. Dezelve is gerigt aan 's mans zoon Johan, heer van Heenvliet, houtvester, groot jagermeester en groot valkenier van wege de Ed. groot Mog. heeren Staten van Holland en West-Friesland en surintendant van het hof ende affaires van Mevrouw Marie, Princesse van Groot-Brittanniën, Douairière van Oranje.

Mon Filz!

Il est certain que feu mon Père m'a dict en ma Jeunesse, qu'il estait de l'ancienne et noble Race de ceux de la maison dite van den Kerchoven, originellement de Gand, et a esté aussy recognú pour tel par de Clairvant, seigneur du dit Clairvant, de Montoy, de Monsieur d'Embrise, du seigneur de Groenevelt et Monsieur Joost Menin, pensionaire et conseiller de la ville de Dordrecht, de monsieur Franciscus Nansius, autrefois Bourgemaistre du conseil du Franconat à Bruggues et de plusieurs autres, mesmes Anastase Cochelet, docteur Carmelite, declare bien expressemeni par ses deux livres escrits contre moy l'un l'an 1608, l'autre l'an 1612, que nous sommes originellement issus de la dite Race et m'y reproche que j'ay changé le nom originel de van den Kerchoven en celuy de Polyander. Et si j'eusse voulu suivre le conseil de feu monsieur Arnould, seigneur de Groenevelt, Gouverneur de Nimwege, comm' aussy de Messieurs

[p. 393]

les pensionaires de Dordrecht Menin et Berck, et de monsieur Nansius, j'eusse reprins ce nom originel de van den Kerchoven avec declaration des raisons pourquoy; mais considerant que ce nom de Polyander estoit recen partout, et que j'eusse peu donner a quelques uns occasion de soubsçon que je cerchoy par ce moyen quelque vaine gloire, j'ay estimé plus conseillable de me tenir a ce nom de Polyander, n'estiniant point qu'aucuns des miens s'en pourroyent servir cy apres. Mais si j'eusse pensé à cela, il ne m'eust couste qu'un mot pour induire tous les seigneurs que je viens de nommer de confirmer par leur propres mains la cognoissance qu'ilz avoyent de nostre dite Race. Pour mon regard je jugeoy en ce temps, qu'en ce Pays les preuves manifestes ne m'estoyent necessaires ni proffitables. Dieu soit avec vous. De Leyden le premier d'Aoust 1634. (Signé) Vostre père Johan Polyander.